(1) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «БАС, НАМОЗ ТУГАГАНИДАН СЎНГ ЕР ЮЗИ БЎЙЛАБ ТАРҚАЛИНГ» ДЕГАН СЎЗИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(1) بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: فَإِذَا قُضِيَتِ ٱلصَّلَوٰةُ فَٱنتَشِرُوا۟ فِى ٱلْأَرْضِ وَٱبْتَغُوا۟ مِن فَضْلِ ٱللَّهِ
962.2048. Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу айтади:
«Мадинага келганимизда, Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам мен билан Саъд ибн Робийъни бир-биримизга биродар қилиб қўйдилар. Саъд ибн Робийъ: «Мен ансорларнинг энг бадавлатиман. Молимнинг ярмини сенга бўлиб бераман. Қара, иккита аёлимдан қай бирини хоҳласанг, сен учун ундан кечай, (иддаси тугаб) ҳалол бўлгач, унга уйланиб оласан», деди. Абдурраҳмон унга: «Менинг бунга эҳтиёжим йўқ. Тижорат қилинадиган бирон бозор борми?» деди. У: «Қайнуқоъ бозори бор», деди.
(Ровий) айтади: «Абдурраҳмон эрталаб у ерга бориб, ақит* ва сариёғ олиб келди. Сўнг ҳар куни эрталаб борадиган бўлди. Кўп ўтмай, Абдурраҳмон устига сариқ доғ* теккан ҳолда келди. Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Уйландингми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. У зот: «Кимга?» дедилар. У: «Ансорлардан бир аёлга», деди. У зот: «Қанча бердинг?» дедилар. У: «Данак оғирлигича тилла [ёки данакдек тилла]», деди. Шунда Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам унга: «Битта қўй билан бўлса ҳам тўй қил», дедилар».
* Ақит – қўй ёки эчки сутини қуруқ кукун ҳолига келгунича қайнатиб тайёрланадиган таом. Араблар уни одатда баҳор кунларининг охирида тайёрлаб, қуритиб, ёзгача сақлаб қўйишган. Ёзда эса уни сувда эритиб, бироз ширинлик аралаштириб ичишган. Уни ҳозирги кундаги қуритилган сут ёки қурутга ўхшатиш мумкин.
* Ўша пайтдаги бир хушбўйликнинг ранги сариқ бўлган экан. Уни одатда келин-куёвлар ишлатишар экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авфнинг уйланганини кийимидаги ўша доғдан билган эканлар.
962/2048 – عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمْنَا الْمَدِينَةَ آخَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنِي وَبَيْنَ سَعْدِ بْنِ الرَّبِيعِ، فَقَالَ سَعْدُ بْنُ الرَّبِيعِ: إِنِّي أَكْثَرُ الْأَنْصَارِ مَالًا، فَأَقْسِمُ لَكَ نِصْفَ مَالِي، وَانْظُرْ أَيَّ زَوْجَتَيَّ هَوِيتَ نَزَلْتُ لَكَ عَنْهَا، فَإِذَا حَلَّتْ تَزَوَّجْتَهَا، قَالَ: فَقَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ: لَا حَاجَةَ لِي فِي ذَلِكَ، هَلْ مِنْ سُوقٍ فِيهِ تِجَارَةٌ؟ قَالَ: سُوقُ قَيْنُقَاعَ. فَغَدَا إِلَيْهِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ، فَأَتَى بِأَقِطٍ وَسَـمْنٍ، ثُمَّ تَابَعَ الْغُدُوَّ، فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ عَلَيْهِ أَثَرُ صُفْرَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «تَزَوَّجْتَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «وَمَنْ؟» قَالَ: امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ، قَالَ: «كَمْ سُقْتَ إلَيْهَا؟» قَالَ: زِنَةَ نَوَاةٍ مِنْ ذَهَبٍ، أَوْ نَوَاةً مِنْ ذَهَبٍ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَوْلِمْ وَلَوْ بِشَاةٍ».
(2) «ҲАЛОЛ ҲАМ АНИҚ, ҲАРОМ ҲАМ АНИҚ, БУЛАРНИНГ ОРАСИДА ШУБҲАЛИ НАРСАЛАР БОР»
(2) بَاب: الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ
963.2051. Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ҳалол ҳам аниқ, ҳаром ҳам аниқ. Буларнинг орасида шубҳали нарсалар бор. Ким ўзига шубҳали туюлган гуноҳни тарк этса, аниқ бўлганини яна ҳам тарк этадиган бўлади. Ким ўзи иккиланган гуноҳга журъат қилса, аниқ бўлганига тушиши яқиндир. Маъсиятлар Аллоҳнинг қўриғидир. Ким чорвасини қўриқ атрофида ўтлатса, унга ўтиб кетиши яқин бўлади».
963/2051 - عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: «الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا أُمُورٌ مُشْتَبِهَةٌ، فَمَنْ تَرَكَ مَا شُبِّهَ عَلَيْهِ مِنَ الْإِثْمِ كَانَ لِمَا اسْتَبَانَ أَتْرَكَ، وَمَنِ اجْتَرَأَ عَلَى مَا يَشُكُّ فِيهِ مِنَ الْإِثْمِ أَوْشَكَ أَنْ يُوَاقِعَ مَا اسْتَبَانَ، وَالْمَعَاصِي حِمَى اللهِ، مَنْ يَرْتَعْ حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكْ أَنْ يُوَاقِعَهُ».
(3) ШУБҲАЛИ НАРСАЛАРНИНГ ТАВСИФИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: تَفْسِيرِ الْمُشَبَّهَاتِ
964.2054. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан миъроз* (билан ов қилиш) ҳақида сўрадим. У зот: «Тиғи (учи) билан теккан бўлса, еявер, ёни билан теккан бўлса, ема, чунки у уриб ўлдирилган бўлади», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, итимни тасмия айтиб, қўйиб юбораман. Кейин у билан бирга ов устида бошқа бир итни кўриб қоламан, мен унга тасмия айтмаган бўламан ва (ўлжани) иккаласидан қайси бири тутганини билмай қоламан», дедим. У зот: «Ема, сен фақат ўз итингга тасмия айтгансан, бошқасига тасмия айтмагансан», дедилар».
* Миъроз – кетига пат қадалмаган камон ўқи, учи ўткирланган ёки темир тиғли ёғоч.
* Тасмия айтиш – Аллоҳнинг исмини айтиш. Тасмия «бисмиллаҳ», «бисмиллаҳи Аллоҳу акбар», «бисмиллаҳир-роҳманир-роҳим» ёки бошқача лафзлар билан бўлиши ҳам мумкин.
964/2054 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ عُتْبَةُ بْنُ أبِي وَقَّاصٍ عَهِدَ إلَى أخِيهِ سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّ ابْنَ وَلِيدَةِ زَمْعَةَ مِنِّي فَاقْبِضْهُ، قَالَتْ: فَلَمَّا كَانَ عَامَ الفَتْحِ أخَذَهُ سَعْدُ بْنُ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ وَقَالَ: ابْنُ أخِي، قَدْ عَهِدَ إلَيَّ فِيهِ، فَقَامَ عَبْدُ بْنُ زَمْعَةَ فَقَالَ: أخِي وَابْنُ وَلِيدَةِ أبِي، وُلِدَ ى فِرَاشِهِ، فَقَالَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم: هُوَ لَكَ يَا عَبْدُ بْنَ زَمْعَةَ. ثُمَّ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: الوَلَدُ لِلفِرَاشِ وَلِلعَاهِرِ الحَجَرُ. ثُمَّ قَالَ لِسَوْدَةَ بِنْتِ زَمْعَةَ، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: احْتَجِبِي مِنْهُ يَا سَوْدَةُ لـِمَا رَأَى مِنْ شَبَهِهِ بِعُتْبَةَ، فَمَا رَآهَا حَتَّى لَقِيَ الله عَزَّ وَجَلَّ.
(4) ВАСВАСА ВА ШУ КАБИЛАРНИ ШУБҲАЛИ НАРСА ДЕБ БИЛМАСЛИК ҲАҚИДА
(4) بَاب: مَنْ لَمْ يَرَ الْوَسَاوِسَ وَنَحْوَهَا مِنَ الْمُشَبَّهَاتِ
965.2057. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Одамлар: «Эй Аллоҳнинг Расули, бир қавм бизга гўшт олиб келади. Унга Аллоҳнинг исмини зикр қилишганми ёки йўқми, билмаймиз», дейишди. Шунда Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Унга Аллоҳнинг исмини айтиб еяверинг», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадисдан тасмиясиз сўйилган жонлиқни ейиш пайтида тасмия айтса, сўйиш пайтидагининг ўрнига ўтар экан, деган маъно чиқмаслиги керак. Балки бу ерда «Ўзга мусулмон жонлиқни сўяётган пайтда биз унинг сўйишига гувоҳ бўлмаганмиз. Мабодо у унутган ҳолда тасмия айтмаган бўлса, биз унинг тасмияни зикр қилгани ёки унутганини аниқ билмай туриб есак бўладими?» деган савол берилмоқда. Бунга жавобан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Сиз ўзингизга буюрилган суннатни бажариб еяверинг, бошқа мусулмонлар ҳақида ёмон гумонда бўлманг», демоқдалар.
965/2057 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: إنَّ قَوْمًا قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ قَوْمًا يَأْتُونَنَا بِاللَّحْمِ، لَا نَدْرِي: أَذَكَرُوا اسْمَ اللهِ عَلَيْهِ، أَمْ لَا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «سـَمُّوا اللهَ عَلَيْهِ وَكُلُوهُ».
(5) МОЛ-ДУНЁНИ ҚАЕРДАН ТОПГАНИГА ПАРВО ҚИЛМАЙДИГАН КИШИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: مَنْ لَمْ يُبَالِ مِنْ حَيْثُ كَسَبَ الْمَالَ
966.2059. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг бошига бир замон келади, киши (молини) ҳалолданми ёки ҳаромданми – қаердан топганига парво қилмай қўяди», дедилар».
966/2059 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ االه عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا يُبَالِي الْمَرْءُ مَا أَخَذَ مِنْهُ،ـ أَمِنَ الْحَلَالِ أَمْ مِنَ الْحَرَامِ».
(6) ҚУРУҚЛИКДАГИ ТИЖОРАТ ҲАҚИДА
(6) بَاب: التِّجَارَةِ فِي الْبَرِّ
967.2060. Абу Минҳолдан ривоят қилинади:
«Саррофлик билан* тижорат қилар эдим. Бу ҳақда Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳудан сўрадим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар...» деди».
967/2060 – عَنْ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَزَيْدِ بْنِ أرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قالا: كُنَّا تَاجِرَيْنِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم، فَسَألْنَا رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم عَنِ الصَّرْفِ، فَقَالَ: إنْ كَانَ يَدا فَلا بَأْس، وَإنْ كَانَ نَسَاءً فَلا يَصْلُحُ.
(7) ТИЖОРАТГА ЧИҚИШ ҲАҚИДА
(7) بَاب: الْخُرُوجِ فِي التِّجَارَةِ
968.2062. Убайд ибн Умайрдан ривоят қилинади:
«Абу Мусо Ашъарий Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг ҳузурига (киришга) изн сўраган эди, унга изн берилмади. У банддек кўринди. Абу Мусо ортига қайтди. Умар фориғ бўлгач: «Абдуллоҳ ибн Қайснинг овозини эшитдимми? Унга изн беринглар», деди. «У қайтиб кетиб бўлди», дейилди. (Умар) уни чақирди. У (Абу Мусо): «Биз шунга буюрилар эдик», деди. У (Умар): «Менга бу ҳақда ҳужжат келтирасан!» деди. У ансорларнинг мажлисига бориб, улардан сўради. Улар: «Сен учун бунга фақат энг кичигимиз Абу Саъид Худрий гувоҳлик беради», дейишди. У Абу Саъид Худрийни олиб борди. Умар: «Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламнинг ишларидан бири менга махфий қолибдими?! Бозорлардаги «бор барака»лар – яъни тижоратга чиқиш – мени чалғитиб қўйибди-да», деди».
968/2062 – عَنْ أبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اسْتَأْذَنْتُ عَلَى عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ فَلَمْ يُؤْذَنْ لِي، وَكَأَنَّهُ كَانَ مَشْغُولًا، فَرَجَعْتُ، فَفَرَغَ عُمَرُ فَقَالَ: أَلَمْ أَسْـمَعْ صَوْتَ عَبْدِ اللهِ بْنِ قَيْسٍ، ائْذَنُوا لَهُ. قِيلَ: قَدْ رَجَعَ، فَدَعَانِي، فَقُلْتُ: كُنَّا نُؤْمَرُ بِذَلِكَ، فَقَالَ: تَأْتِينِي عَلَى ذَلِكَ بِالْبَيِّنَةِ، فَانْطَلَقْتُ إِلَى مَجْلِسِ الْأَنْصَارِ فَسَأَلْتُهُمْ،. فَقَالُوا: لَا يَشْهَدُ لَكَ عَلَى هَذَا إِلَّا أَصْغَرُنَا أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ، فَذَهَبَ بِأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، فَقَالَ عُمَرُ: أَخَفِيَ عَلَيَّ مِنْ أَمْرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ أَلْهَانِي الصَّفْقُ بِالْأَسْوَاقِ. يَعْنِي الْخُرُوجَ إِلَى التِّجَارَةٍ.
(8) РИЗҚДА КЕНГЛИК ИСТАШ ҲАҚИДА
(8) بَاب: مَنْ أَحَبَّ الْبَسْطَ فِي الرِّزْقِ
969.2067. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламнинг «Кимни ризқининг кенг қилиб берилиши ёки ажали кечга сурилиши хурсанд қилса, силаи раҳм қилсин», деяётганларини эшитдим».
969/2067 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُبْسَطَ لَهُ فِي رِزْقِهِ، أَوْ يُنْسَأَ لَهُ فِي أَثَرِهِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ».
(9) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ НАСИЯГА СОТИБ ОЛГАНЛАРИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: شِرَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالنَّسِيئَةِ
970.2069. Қатода айтади:
«Анас розияллоҳу анҳу арпа нон ва сал ҳидланган эритилган ёғ олиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада бир яҳудийга совутларини гаровга қўйиб, ундан аҳллари учун арпа олган эканлар. Мен унинг «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аҳллари оиласи ҳузурида на бир соъ буғдой, на бир соъ (бошқа) дон бир кеча турмаган. Ҳолбуки у зотнинг қарамоғларида тўққизта аёл бор эди», деяётганини эшитганман».
970/2069 - عَنْ أَنَسٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ مَشَى إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِخُبْزِ شَعِيرٍ، وَإِهَالَةٍ سَنِخَةٍ، قَالَ: وَلَقَدْ رَهَنَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم دِرْعًا لَهُ بِالْمَدِينَةِ عِنْدَ يَهُودِيٍّ، وَأَخَذَ مِنْهُ شَعِيرًا لِأَهْلِهِ، وَلَقَدْ سـَمِعْتُهُ يَقُولُ: «مَا أَمْسَى عِنْدَ آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم صَاعُ بُرٍّ، وَلَا صَاعُ حَبٍّ، وَإِنَّ عِنْدَهُ لَتِسْعَ نِسْوَةٍ».
(10) КИШИНИНГ КАСБ-КОР ҚИЛИШИ ВА ҚЎЛ МЕҲНАТИ ҲАҚИДА
(10) بَاب: كَسْبِ الرَّجُلِ وَعَمَلِهِ بِيَدِهِ
971.2072. Миқдом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Ҳеч ким қўл меҳнати билан топиб еганидан яхши таом еган эмас. Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссалом қўл меҳнати билан кун кўрар эди», дедилар».
971/2072 - عَنِ الْمِقْدَامِ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَيْرًا مِنْ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ، وَإِنَّ نَبِيَّ اللهِ دَاوُدَ عليه السلام كَانَ يَأْكُلُ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ».
(11)
(11) باب: السُّهُولَةِ وَالسَّمَاحَةِ فِي الشِّرَاءِ وَالبَيْعِ
972.2076
972/2076 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَحِمَ اللهُ رَجُلًا سـَمْحًا إذَا بَاعَ، وَإِذَا اشْتَرَى، وَإِذَا اقْتَضَى.
(12) БОЙГА МУҲЛАТ БЕРГАН КИШИ ҲАҚИДА
(12) بَابُ: مَنْ أَنْظَرَ مُوسِرًا
973.2077. Мансур шундай сўзлаб берди:
«Бизга Рибъий ибн Ҳирош сўзлаб берди: «Ҳузайфа розияллоҳу анҳу унга шундай сўзлаб берибди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Фаришталар сизлардан олдин ўтганлардан бир кишининг руҳини қарши олиб: «Бирон яхши амал қилганмисан?» дейишди. У: «Хизматкорларимга (камбағалга) муҳлат беришни ва бойга енгиллик беришни буюрар эдим», деди. Шунда (Аллоҳ) айтди: «Уни(нг гуноҳларини) кечиб юборинглар».
Рибъийдан Абу Молик қилган ривоят: «Бойга енгиллик берар эдим, камбағалга муҳлат берар эдим».
Рибъийдан Абдулмалик қилган ривоят: «Бойга муҳлат берар эдим, камбағалдан кечиб юборар эдим».
Рибъийдан Нуъайм ибн Абу Ҳинд қилган ривоят: «Бойдан (берганини) олар эдим, камбағалдан кечиб юборар эдим».
973/2077 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَلَقَّتِ الْمَلَائِكَةُ رُوحَ رَجُلٍ مـمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، قَالُوا: أَعَمِلْتَ مِنَ الْخَيْرِ شَيْئًا؟ قَالَ: كُنْتُ آمُرُ فِتْيَانِي أَنْ يُنْظِرُوا وَيَتَجَاوَزُوا عَنِ الْمُوسِرِ، قَالَ: قَالَ فَتَجَاوَزُوا عَنْهُ».
(13) СОТУВЧИ ВА ОЛУВЧИ (МОЛНИНГ АЙБИНИ) ОЧИҚ АЙТИШСА, ЯШИРИШМАСА ВА ХОЛИС БЎЛИШСА...
(13) بَاب: إِذَا بَيَّنَ الْبَيِّعَانِ وَلَمْ يَكْتُمَا وَنَصَحَا
974.2079. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Сотувчи ва олувчи ажралмагунларича [ёки ажралгунларича] ихтиёрлидир. Агар рост сўзласалар ва (молнинг айбини) очиқ айтсалар, савдоларида уларга барака берилади. Агар яширсалар ва ёлғон сўзласалар, савдоларининг баракаси ўчирилади», дедилар».
974/2079 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الْبَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ مَا لَمْ يَتَفَرَّقَا، أَوْ قَالَ: حَتَّى يَتَفَرَّقَا، فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا فِي بَيْعِهِمَا، وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا».
(14) АРАЛАШ ХУРМО САВДОСИ ҲАҚИДА
(14) بَاب: بَيْعِ الْخِلْطِ مِنَ التَّمْرِ
975.2080. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:
«Сараланмаган хурмо билан ризқланар эдик. У эса аралаш хурмодир. Биз икки соъни* бир соъга сотар эдик. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки соъни бир соъга, икки дирҳамни бир дирҳамга алмаштириш йўқ», дедилар».
* Соъ – ёғочдан қилинган идиш бўлиб, у ўша даврда ўлчов вазифасини бажарган. Соъдан сув идиши сифатида ҳам фойдаланилган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3 литр 330 мл, оғирликда 3 кг 250 граммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса бир соъ ҳажмда 2 литр 750 мл, оғирликда эса 2 кг 040 граммга тўғри келади.
975/2080 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُرْزَقُ تَمْرَ الْجَمْعِ، وَهْوَ الْخِلْطُ مِنَ التَّمْرِ، وَكُنَّا نَبِيعُ صَاعَيْنِ بِصَاعٍ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم : «لَا صَاعَيْنِ بِصَاعٍ، وَلَا دِرْهَمَيْنِ بِدِرْهَمٍ».
(15) РИБО БЕРУВЧИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: مُوكِلِ الرِّبَا
976.2086. Авн ибн Абу Жуҳайфадан ривоят қилинади:
«Отамнинг қон олувчи қул сотиб олганини кўрдим (Отам буюрди, қулнинг қон оладиган асбоблари синдирилди). Ундан сўраган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам итнинг пулидан ва қоннинг пулидан қайтарганлар. Вашм* қилиш ва вашм қилдиришдан, рибо ейишдан ва уни едиришдан қайтарганлар ҳамда сураткашни лаънатлаганлар», деди».
Изоҳ: Ҳадисда итнинг савдоси ва бундан келадиган даромаддан қайтарилмоқда. Баъзи уламолар шунга кўра итнинг пули мутлақо ҳаром, дейишган. Аммо аксар уламолар, жумладан, ҳанафийлар овчи ва қўриқчи итлар каби керакли итларнинг савдоси жоиз, дейишган. Улар юқоридаги ҳадисга қуйидагича жавоб берадилар: «Исломнинг аввалида ит боқиш, қайси шаклда бўлмасин, ҳаром қилинган эди. Шунинг учун унинг савдоси ҳам ҳаром эди. Кейин ов ва бошқа эҳтиёжлар юзасидан ит боқишга рухсат берилди. Бинобарин, унинг савдоси ҳам ҳалол қилинди».
«Сураткаш» деганда ҳар қандай рассом эмас, жонзотнинг суратини қўл билан чизувчи ёки ҳайкал қилиб ясовчи назарда тутилган.
* «Вашм» деб танага игна ёки бошқа восита билан расм ёки сўзни ўйиб, нақш солиш (татуировка) тушунилади.
976/2086 - عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ أَبِي اشْتَرَى عَبْدًا حَجَّامًا، فَأمَرَ بِـمَحَاجِمِهِ فَكُسِرَتْ، فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ ثَـمَنِ الْكَلْبِ، وَثَـمَنِ الدَّمِ، وَنَهَى عَنِ الْوَاشِـمَةِ وَالْمَوْشُومَةِ، وَآكِلِ الرِّبَا وَمُوكِلِهِ، وَلَعَنَ الْمُصَوِّرَ.
(16) «АЛЛОҲ РИБОНИ НОБУД ҚИЛУР ВА САДАҚАЛАРНИ ЎСТИРУР.»
(16) بَاب: يَمْحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰا۟ وَيُرْبِى ٱلصَّدَقَٰتِ ۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ
977.2087 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламнинг «Қасам молни ўтказувчи, баракани кетказувчидир», деганларини эшитганман».
977/2087 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «الْحَلِفُ مُنَفِّقَةٌ لِلسِّلْعَةِ، مُـمْحِقَةٌ لِلْبَرَكَةِ».
(17) ЗАРГАР ВА ТЕМИРЧИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: ذِكْرِ الْقَيْنِ وَالْحَدَّادِ
978.2091. Хаббоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жоҳилият даврида темирчи эдим. Ос ибн Воилнинг зиммасида ҳаққим бор эди. (Қарзини) тўлатиш учун унинг олдига бордим. У: «То Муҳаммадга – cоллaллoҳy алайҳи васаллам – кофир бўлмас экансан, сенга бермайман», деди. Мен: «Аллоҳ сени ўлдириб, сўнг тирилтирилмагунингча кофир бўлмайман», дедим. У: «(Унда) ўлиб, тирилгунимча мени тек қўй. Ўшанда менга мол-давлат ҳамда бола-чақа берилади ва сенга ҳаққингни тўлайман», деди. Шунда «Оятларимизга куфр келтирган ва: «Албатта, (охиратда) менга мол-дунё ҳамда бола-чақа берилажак», деганни кўрдингми? У ғайбни билдимикан ёки Роҳманнинг ҳузуридан аҳду паймон олдимикан?» (ояти) нозил бўлди».
978/2091 - عَنْ خَبَّابٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ قَيْنًا فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ لِي عَلَى الْعَاصِ بْنِ وَائِلٍ دَيْنٌ، فَأَتَيْتُهُ أَتَقَاضَاهُ، قَالَ: لَا أُعْطِيكَ حَتَّى تَكْفُرَ بِـمُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم. فَقُلْتُ: لَا أَكْفُرُ حَتَّى يـُمِيتَكَ اللهُ ثُمَّ تُبْعَثَ. قَالَ: دَعْنِي حَتَّى أَمُوتَ وَأُبْعَثَ، فَسَأُوتَى مَالًا وَوَلَدًا فَأَقْضِيَكَ. فَنَزَلَتْ: (أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا (77) أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا) [مريم: 77/78].
(18) ЧЕВАР ТИКУВЧИ ҲАҚИДА
(18) بَاب: ذِكْرِ الْخَيَّاطِ
979.2092. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир чевар тикувчи Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламни ўзи тайёрлаган таомга таклиф қилди. Мен ҳам Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам билан бирга ўша таомга бордим. У Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламга нон билан қовоқ ва сур гўшт солинган шўрва келтирди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёғоч товоқнинг ҳар ер-ҳар еридан қовоқни териб еяётганларини кўрдим. Ўша кундан бери қовоқни яхши кўраман».
979/2092 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: يَقُولُ: أنَّ خَيَّاطًا دَعَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِطَعَامٍ صَنَعَهُ، قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: فَذَهَبْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى ذَلِكَ الطَّعَامِ، فَقَرَّبَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم خُبْزًا وَمَرَقًا، فِيهِ دُبَّاءٌ وَقَدِيدٌ، فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَتَتَبَّعُ الدُّبَّاءَ مِنْ حَوَالَيِ الْقَصْعَةِ، قَالَ: فَلَمْ أَزَلْ أُحِبُّ الدُّبَّاءَ مِنْ يَوْمِئِذٍ.
(19) ҲАЙВОНЛАРНИ ВА ЭШАКЛАРНИ СОТИБ ОЛИШ ҲАҚИДА
(19) بَاب: شِرَاءِ الدَّوَابِّ وَالْحَمِيرِ
980.2097. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бир ғазотда эдим, бўрам чарчаб қолиб, мени секинлатиб юборди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга келиб, «Жобир!» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. У зот: «Ҳолинг қалай?» дедилар. Мен: «Бўрам чарчаб қолиб, мени секинлатиб юборди, орқада қолдим», дедим. Шунда у зот тушиб, миҳжанлари* билан уни туртдилар. Кейин «Энди минавер», дедилар. Мен миндим. Энди мен уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (ўтиб кетмасин деб) тийиб турар эдим.
У зот: «Уйландингми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. «Бокирагами, жувонгами?» дедилар. Мен: «Жувонга», дедим. У зот: «Бокирага эмасми? У билан ўйнашар эдинг, у ҳам сен билан ўйнашар эди», дедилар. Мен: «Менинг сингилларим бор. Уларнинг бошини бир қилиб, ювиб-тараб, устларида турадиган аёлга уйланишни истадим», дедим. У зот: «Сен (Мадинага) келадигансан. Келганингда (аҳлингга) назокатли бўл, назокатли бўл!» дедилар.
Кейин: «Бўрангни сотасанми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. Шунда уни мендан бир увқияга* сотиб олдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мендан олдин етиб келдилар. Мен эртасига етиб келдим. Масжидга келдик. Мен у зотни масжиднинг эшиги олдида топдим. У зот: «Энди келдингми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. У зот: «Бўрангни қўй. Кириб, икки ракат намоз ўқи», дедилар. Кириб, намоз ўқидим. У зот Билолга бир увқия ўлчаб беришни буюрдилар. Билол менга тарозини оғир қилиб ўлчаб берди. Мен кетмоқчи бўлиб ўгирилган эдим ҳамки, у зот: «Менга Жобирни чақир», дедилар. (Ичимда) «Энди бўрамни ўзимга қайтарадилар», дедим. Мен учун бундан ёмони йўқ эди. У зот: «Бўрангни ол, пули ҳам сенга», дедилар».
* Миҳжан – бир учи қайрилган, илмоқли ҳасса.
* Увқия – кумуш пул ўлчови. Бир увқия қирқ дирҳамга, аниқроғи 29,75 граммга тенг. Бу ўлчов бирлиги араб тилида вақия деб ҳам келади, биз ҳамма жойда увқия деб келтирдик.
980/2097 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي غَزَاةٍ، فَأَبْطَأَ بِي جَمَلِي وَأَعْيَا، فَأَتَى عَلَيَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «جَابِرٌ». فَقُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «مَا شَأْنُكَ؟» قُلْتُ: أَبْطَأَ عَلَيَّ جَمَلِي وَأَعْيَا فَتَخَلَّفْتُ، فَنَزَلَ يَحْجُنُهُ بِـمِحْجَنِهِ، ثُمَّ قَالَ: «ارْكَبْ». فَرَكِبْتُ، فَلَقَدْ رَأَيْتُهُ أَكُفُّهُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: «تَزَوَّجْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ: قَالَ: «بِكْرًا أَمْ ثَيِّبًا؟» قُلْتُ: بَلْ ثَيِّبًا، قَالَ: «أَفَلَا جَارِيَةً تُلَاعِبُهَا وَتُلَاعِبُكَ». قُلْتُ: إِنَّ لِي أَخَوَاتٍ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَتَزَوَّجَ امْرَأَةً تَجْمَعُهُنَّ وَتَـمْشُطُهُنَّ، وَتَقُومُ عَلَيْهِنَّ، قَالَ: «أَمَّا إِنَّكَ قَادِمٌ، فَإِذَا قَدِمْتَ فَالْكَيْسَ الْكَيْسَ». ثُمَّ قَالَ: «أَتَبِيعُ جَمَلَكَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، فَاشْتَرَاهُ مِنِّي بِأُوقِيَّةٍ، ثُمَّ قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَبْلِي، وَقَدِمْتُ بِالْغَدَاةِ، فَجِئْنَا إِلَى الْمَسْجِدِ، فَوَجَدْتُهُ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ. قَالَ: «الْآنَ قَدِمْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: «فَدَعْ جَمَلَكَ، فَادْخُلْ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ». فَدَخَلْتُ فَصَلَّيْتُ، فَأَمَرَ بِلَالًا أَنْ يَزِنَ لَهُ أُوقِيَّةً، فَوَزَنَ لِي بِلَالٌ فَأَرْجَحَ فِي الْمِيزَانِ، فَانْطَلَقْتُ حَتَّى وَلَّيْتُ، فَقَالَ: «ادْعُ لِي جَابِرًا». قُلْتُ: الْآنَ يَرُدُّ عَلَيَّ الْجَمَلَ، وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ أَبْغَضَ إِلَيَّ مِنْهُ، قَالَ: «خُذْ جَمَلَكَ وَلَكَ ثَـمَنُهُ»
(20) ЧАНҚОҚ КАСАЛИГА УЧРАГАН ТУЯНИ СОТИБ ОЛИШ ҲАҚИДА
(20) بَاب: شِرَاءِ الْإِبِلِ الْهِيمِ
981.2099. Бизга Алий сўзлаб берди. У айтади: «Бизга Суфён сўзлаб берди. У айтади: «Амр бундай деди:
«Бу ерда (Маккада) Наввос исмли бир киши бор эди. Унда чанқоқ касалига учраган туя бор эди, Ибн Умар розияллоҳу анҳумо бориб, унинг шеригидан ўша туяни сотиб олди. Шериги унинг олдига келиб: «Анави туяни сотиб юбордик», деди. У: «Уни кимга сотдинг?» деди. «Бир қарияга, (белгилари) шундай-шундай», деди. У: «Шўринг қургур, Аллоҳга қасамки, у Ибн Умар-ку!» деди. Кейин унинг (Ибн Умарнинг) олдига бориб: «Шеригим сизни танимай, сизга чанқоқ касалига учраган* туяни сотиб юборибди», деди. У: «Унда уни ҳайдаб кет», деди. У уни олиб кетмоқчи бўлганда, (Ибн Умар): «Уни қўй, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Юқиш йўқ», деган ҳукмларига рози бўлдик», деди».
(Буни) Амрдан Суфённинг ўзи эшитган.
* Таржимада «чанқоқ касалига учраган туя» деб берилган ибора арабча матнда «ал-ҳийм» шаклида келган. Бу сўз кўпликдаги калима бўлиб, унинг бирлиги «ал-ҳоим»дир. Муаллифнинг таъкидлашича, арабларда нима бўлмасин, қайси соҳада бўлмасин, кўзлаган мақсадига терс ҳаракат қилган кишини «ал-ҳоим» дейилади. Чанқоқ касалига учраган туя ҳам юриш-туришида ана шундай нотўғри ҳаракат қиладиган бўлиб қолгани учун уни шундай номлашган. Бу касал юқумли бўлиб, унга чалинган туя сув ичиб қонмайдиган ва иситмалайдиган бўлиб қолади. Имом Бухорий бу ерда мазкур сўзнинг асл келиб чиқишига, чанқоқ касалига учраган туянинг аломат ва сифатига ишора қилиш билан бирга, «ал-ҳийм» калимасининг бирлиги «ал-ҳоим» эмас деб қараганларга раддия бермоқда.
Изоҳ: Суфён ушбу ҳадисни Амрдан бевосита ўзи эшитган. Бошқача қилиб айтганда, у ҳадисни тинглаш йўли билан ривоят қилган. Бу жумлани имом Бухорий ўз устози Алий ибн Абдуллоҳдан нақл қилган.
981/2099 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ اشْتَرَى إبلًا هِيمًا مِنْ رَجُلٍ وَلَهُ فِيهَا شَرِيكٌ، فَجَاءَ شَرِيكُهُ إلى ابْنِ عُمَرَ فَقَالَ له: إِنَّ شَرِيكِي بَاعَكَ إِبِلًا هِيمًا، وَلَمْ يُعَرِّفْكَ. قَالَ: فَاسْتَقْهَا، قَالَ: فَلَمَّا ذَهَبَ يَسْتَاقُهَ،ا فَقَالَ: دَعْهَا، رَضِينَا بِقَضَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: لَا عَدْوَى.
(21) ҚОРТИҚЧИ ҲАҚИДА
(21) بَاب: ذِكْرِ الْحَجَّامِ
982.2102. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Тойба Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан қон олди. Унга бир соъ хурмо (беришни) буюрдилар ва аҳлига унинг солиғини* енгиллатишларини буюрдилар».
Изоҳ: Абу Тойба қортиқчи, яъни қон олувчи қул бўлган.
* Қул солиғи деганда қулнинг бирор касб билан шуғулланиб топган даромадидан хожасига тўлайдиган кунлик тўлови тушунилади.
982/2102 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَجَمَ أَبُو طَيْبَةَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَمَرَ لَهُ بِصَاعٍ مِنْ تَـمْرٍ، وَأَمَرَ أَهْلَهُ أَنْ يُخَفِّفُوا مِنْ خَرَاجِهِ.
(22) ЭРКАКЛАР ЁКИ АЁЛЛАР УЧУН КИЙИШ МАКРУҲ САНАЛГАН НАРСАЛАРНИНГ ТИЖОРАТИ ҲАҚИДА
(22) بَاب: التِّجَارَةِ فِيمَا يُكْرَهُ كَبْسُهُ
983.2103. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам қон олдирдилар. Қон олган кишига нарса бердилар. Агар бу ҳаром бўлганида, унга ҳеч нарса бермасдилар».
983/2103 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: احْتَجَمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَعْطَى الَّذِي حَجَمَهُ، وَلَوْ كَانَ حَرَامًا لَمْ يُعْطِهِ.
(23) БИР НАРСА СОТИБ ОЛСА ВА ЎША ЗАҲОТИ, АЖРАЛМАЙ ТУРИБ, ҲИБА ҚИЛИБ ЮБОРСА...
(23) بَاب: إِذَا اشْتَرَى شَيْئًا فَوَهَبَ مِنْ سَاعَتِهِ قَبْلَ أَنْ يَتَفَرَّقَا
984.2105. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен суратлари бор ёстиқ сотиб олган эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўргач, эшик олдида туриб қолдилар, ундан кирмадилар. Юзларида норозилик пайқадим. «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга тавба қиламан! Нима гуноҳ қилдим?» дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу ёстиққа нима бор?» дедилар. «Уни сиз учун, унда ўтиришингиз ва уни ёстиқ қилиб тутишингиз учун сотиб олдим», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, ушбу суратларнинг эгалари қиёмат куни азобланадилар. Уларга: «Яратган нарсаларингизни тирилтиринг!» дейилади», дедилар ва: «Суратлар бор уйга фаришталар кирмайди», деб айтдилар».
984/2105 - عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا اشْتَرَتْ نُـمْرُقَةً فِيهَا تَصَاوِيرُ، فَلَمَّا رَآهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَامَ عَلَى الْبَابِ فَلَمْ يَدْخُلْهُ، فَعَرَفْتُ فِي وَجْهِهِ الْكَرَاهِيَةَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَتُوبُ إِلَى اللهِ وَإِلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم، مَاذَا أَذْنَبْتُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا بَالُ هَذِهِ النُّمْرُقَةِ؟» قُلْتُ: اشْتَرَيْتُهَا لَكَ لِتَقْعُدَ عَلَيْهَا وَتَوَسَّدَهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ أَصْحَابَ هَذِهِ الصُّوَرِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُعَذَّبُونَ، فَيُقَالُ لَهُمْ: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ». وَقَالَ: «إِنَّ الْبَيْتَ الَّذِي فِيهِ الصُّوَرُ لَا تَدْخُلُهُ الْمَلَائِكَةُ».
(24) САВДОДА АЛДОВНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
(24) بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ الْخِدَاعِ فِي الْبَيْعِ
985.2115. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда бирга эдик. Мен Умарнинг минилмаган асов ёш туяси устида эдим. У менга бўйсунмай, қавмнинг олдига ўтиб кетар эди. Умар пўписа қилиб, уни қайтарар эди. Кейин у яна ўтиб кетар ва Умар уни яна пўписа қилиб қайтарар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умарга: «Уни менга сот», дедилар. Умар: «У сизга, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот: «Уни менга сот», дедилар. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга уни сотди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У сенга, эй Абдуллоҳ ибн Умар, хоҳлаганингни қиласан», дедилар».
985/2115 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَكُنْتُ عَلَى بَكْرٍ صَعْبٍ لِعُمَرَ، فَكَانَ يَغْلِبُنِي فَيَتَقَدَّمُ أَمَامَ الْقَوْمِ، فَيَزْجُرُهُ عُمَرُ وَيَرُدُّهُ، ثُمَّ يَتَقَدَّمُ، فَيَزْجُرُهُ عُمَرُ وَيَرُدُّهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِعُمَرَ: «بِعْنِيهِ». فَبَاعَهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هُوَ لَكَ يَا عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ، تَصْنَعُ بِهِ مَا شِئْتَ».
(25) БОЗОРЛАР ХУСУСИДА ЗИКР ҚИЛИНГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(25) بَاب: مَا ذُكِرَ فِي الْأَسْوَاقِ
986.2117. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга савдо-сотиқда алданиб қолишини зикр қилди. Шунда у зот: «Қачон савдо қилсанг, «Авраш йўқ», деб айт», дедилар».
986/2117 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا ذَكَرَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ يُخْدَعُ فِي الْبُيُوعِ، فَقَالَ: «إِذَا بَايَعْتَ فَقُلْ لَا خِلَابَةَ».
987.2118. Оиша розияллоҳу анҳо бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир қўшин Каъбага ғазот қилади. Сайҳонлик ерга етганларида уларнинг аввалу охири ерга юттирилади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, қандай қилиб уларнинг аввалу охири ерга юттирилади, ахир уларнинг орасида бозорчилар ва ўшалардан бўлмаганлар ҳам бор-ку?» дедим. У зот: «Уларнинг аввалу охири ерга юттирилади, сўнгра (қиёмат куни) ниятларига қараб тирилтириладилар», дедилар».
987/2118 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يَغْزُو جَيْشٌ الْكَعْبَةَ، فَإِذَا كَانُوا بِبَيْدَاءَ مِنَ الْأَرْضِ يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ». قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ وَفِيهِمْ أَسْوَاقُهُمْ وَمَنْ لَيْسَ مِنْهُمْ؟ قَالَ: «يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ، ثُمَّ يُبْعَثُونَ عَلَى نِيَّاتِهِمْ».
988.2120. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бозорда эдилар, бир киши: «Эй Абулқосим!» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қайрилиб қарадилар. У (бошқа кишини кўрсатиб): «Мен манавини чақиргандим», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исмимни қўйинглар, куням билан куняланманглар», дедилар».
988/2120 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي السُّوقِ، فَقَالَ رَجُلٌ: يَا أَبَا الْقَاسِمِ، فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: إِنـَّمَا دَعَوْتُ هَذَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «سـَمُّوا بِاسْمِي، وَلَا تَكَنَّوْا بِكُنْيَتِي».
989.2122. Абу Ҳурайра Давсий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кундузнинг бир қисмида ташқарига чиқдилар. У зот менга гапирмас, мен ҳам у зотга гапирмас эдим. Ниҳоят, Бану Қайнуқоънинг бозорига келдилар. Кейин Фотиманинг уйи ҳовлисида ўтириб: «Кичкинтой шу ердами?! Кичкинтой шу ердами?!» дедилар. (Фотима) уни бироз ушлаб қолди. Унга мунчоқ тақяпти ёки уни ювинтиряпти, деб ўйладим. У югургилаб келди. У зот уни қучоқладилар, ўпдилар ва: «Аллоҳим, уни яхши кўргин, уни яхши кўрганни ҳам яхши кўргин!» дедилар».
Суфён айтади: «Убайдуллоҳ менга Нофеъ ибн Жубайрнинг бир ракат витр ўқиганини кўрганини хабар қилди».
Изоҳ: Имом Бухорий бу охирги илова билан юқоридаги ҳадиснинг ровийларидан бири бўлган Убайдуллоҳнинг Нофеъ ибн Жубайрни кўрганини, у билан кўришганини таъкидламоқчи бўлган.
989/2122 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ الدَّوْسِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي طَائِفَةِ النَّهَارِ لَا يُكَلِّمُنِي وَلَا أُكَلِّمُهُ، حَتَّى أَتَى سُوقَ بَنِي قَيْنُقَاعَ، فَجَلَسَ بِفِنَاءِ بَيْتِ فَاطِمَةَ، فَقَالَ: «أَثَمَّ لُكَعُ، أَثَمَّ لُكَعُ؟» فَحَبَسَتْهُ شَيْئًا، فَظَنَنْتُ أَنَّهَا تُلْبِسُهُ سِخَابًا أَوْ تُغَسِّلُهُ، فَجَاءَ يَشْتَدُّ حَتَّى عَانَقَهُ وَقَبَّلَهُ وَقَالَ: «اللَّهُمَّ أَحْبِبْهُ وَأَحِبَّ مَنْ يُحِبُّهُ».
990.2123. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар бизга айтиб бердики, улар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида карвондан егулик сотиб олишар экан. Шунда у зот уларни (саҳобаларни) уни (сотиб олинган егуликни) егулик сотиладиган жойга кўчириб ўтмагунларича сотиб олган жойларида сотишдан қайтаришга одам жўнатар эканлар».
990/2123 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّهُمْ كَانُوا يَشْتَرُونَ الطَّعَامَ مِنَ الرُّكْبَانِ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَيَبْعَثُ عَلَيْهِمْ مَنْ يـَمْنَعُهُمْ أَنْ يَبِيعُوهُ حَيْثُ اشْتَرَوْهُ، حَتَّى يَنْقُلُوهُ حَيْثُ يُبَاعُ الطَّعَامُ.
وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: نَـهى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أنْ يُبَاعَ الطعامُ إِذَا اشْتَرَاهُ حَتَّى يَسْتَوْفِيَهُ.
(26) БОЗОРДА ШОВҚИН СОЛИШНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
(26) بَاب: كَرَاهِيَةِ السَّخَبِ فِي السُّوقِ
991.2125. Ато ибн Ясордан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумо билан кўришиб қолдим. «Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Тавротдаги сифатларидан хабар беринг», дедим. У: «Ҳа, Аллоҳга қасамки, у зот Қуръондаги баъзи сифатлари билан Тавротда ҳам сифатланганлар: «Эй Набий, албатта, Биз сени гувоҳ, хушхабар берувчи, огоҳлантирувчи ва уммийлар учун ҳимоя қўрғони қилиб юбордик. Сен бандамсан ва Расулимсан. Сени Мутаваккил деб номладим. У бадхулқ ҳам, қўпол ҳам, бозорларда шовқин солувчи ҳам эмас. У ёмонликни ёмонлик билан қайтармас, балки афв қилур ва кечирур. Аллоҳ унинг воситасида эгри (йўлдаги) миллатни «Лаа илаҳа иллаллоҳ» дейдиган қилиб тўғриламагунча уни асло қабз қилмас. У билан кўр кўзларни, гунг қулоқларни ва берк қалбларни очади», деди».
Ибн Саломдан ривоят қилинади: «Ҳар бир ғилофдаги нарса ғулф (берк) бўлади. «Сайфун ағлафу» (қиндаги қилич), «Қавсун ғолфаау» (ғилофдаги камон), киши хатна қилинмаган бўлса, «рожулун ағлафу» бўлади».
Изоҳ: Бу ерда ҳадисдаги «берк» деб ўгирилган «ғулф» калимаси маънодош сўзлар ёрдамида тушунтирилмоқда.
991/2125 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ سُئِلَ عَنْ صِفَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي التَّوْرَاةِ، قَالَ: أَجَلْ، وَاللهِ إِنَّهُ لَمَوْصُوفٌ فِي التَّوْرَاةِ بِبَعْضِ صِفَتِهِ فِي الْقُرْآنِ: (يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا) [الأحزاب: 45] وَحِرْزًا لِلْأُمِّيِّينَ، أَنْتَ عَبْدِي وَرَسُولِي، سَمَّيْتُكَ الْمُتَوَكِّلَ، لَيْسَ بِفَظٍّ وَلَا غَلِيظٍ، وَلَا سَخَّابٍ فِي الْأَسْوَاقِ، وَلَا يَدْفَعُ بِالسَّيِّئَةِ السَّيِّئَةَ، وَلَكِنْ يَعْفُو وَيَغْفِرُ، وَلَنْ يَقْبِضَهُ اللهُ حَتَّى يُقِيمَ بِهِ الْمِلَّةَ الْعَوْجَاءَ بِأَنْ يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَيَفْتَحُ بِـهَا أَعْيُنًا عُمْيًا، وَآذَانًا صُمًّا، وَقُلُوبًا غُلْفًا.
(27) ЎЛЧАБ БЕРИШ СОТУВЧИ ВА БЕРУВЧИНИНГ ЗИММАСИДА ЭКАНИ ҲАҚИДА
(27) بَاب: الْكَيْلِ عَلَى الْبَائِعِ وَالْمُعْطِي
992.2127. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ҳаром зиммасида қарзи билан вафот этди. Ҳақдорлари унинг қарзидан бир қисмини кечиб юборишсин, деб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ёрдам сўрадим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улардан (буни) талаб қилган эдилар, қилишмади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Бориб, хурмоларингни ажвасини алоҳида, азқи Зайдини алоҳида қилиб, навларга ажрат. Сўнгра менга одам жўнат», дедилар. Мен ўшандай қилиб, сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга одам жўнатдим. У зот унинг тепасига ёки ўртасига ўтирдилар. Кейин: «Одамларга тортиб бер», дедилар. Уларга тортиб бердим, ҳатто ҳақларини тўлиқ қилиб бердим. Хурмойим эса ортиб қолди. Гўё ундан ҳеч нарса камаймагандек эди».
Фирос айтади: «Шаъбийдан ривоят қилинади: «Бизга Жобир розияллоҳу анҳу сўзлаб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга тортиб-тортиб беравердилар, ниҳоят уни адо қилдилар».
Ҳишом айтади: «Ваҳбдан ривоят қилинади: «Жобирдан ривоят қилинадики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга (ҳақдорга) бўлиб-бўлиб бер ва тўлиқ қилиб бер», дедилар».
992/2127 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تُوُفِّيَ عَبْدُ اللهِ بْنُ عَمْرِو بْنِ حَرَامٍ وَعَلَيْهِ دَيْنٌ، فَاسْتَعَنْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَلَى غُرَمَائِهِ أَنْ يَضَعُوا مِنْ دَيْنِهِ، فَطَلَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِمْ فَلَمْ يَفْعَلُوا، فَقَالَ لِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اذْهَبْ فَصَنِّفْ تَمْرَكَ أَصْنَافًا، الْعَجْوَةَ عَلَى حِدَةٍ، وَعَذْقَ زَيْدٍ عَلَى حِدَةٍ، ثُمَّ أَرْسِلْ إِلَيَّ». فَفَعَلْتُ، ثُمَّ أَرْسَلْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَجَلَسَ عَلَى أَعْلَاهُ، أَوْ فِي وَسَطِهِ، ثُمَّ قَالَ: «كِلْ لِلْقَوْمِ». فَكِلْتُهُمْ حَتَّى أَوْفَيْتُهُمُ الَّذِي لَهُمْ، وَبَقِيَ تـَمْرِي كَأَنَّهُ لَمْ يَنْقُصْ مِنْهُ شَيْءٌ.
(28) ТОРТИШНИНГ МУСТАҲАБЛИГИ ҲАҚИДА
(28) بَاب: مَا يُسْتَحَبُّ مِنَ الْكَيْلِ
993.2128. Миқдом ибн Маъдийкариб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Егуликларингизни (олди-сотдида) тортинглар, сизларга барака берилади», дедилар».
993/2128 - عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِ يكَرِبَ رَضِيَ الله عَنْهُ،: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كِيلُوا طَعَامَكُمْ يُبَارَكْ لَكُمْ».
(29) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ СОЪ ВА МУДДЛАРИНИНГ* БАРАКАСИ
(29) بَاب: بَرَكَةِ صَاعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَمُدِّهِمْ
994.2129. Абдуллоҳ ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Иброҳим Маккани ҳарам қилди ва унинг ҳаққига дуо қилди. Иброҳим Маккани ҳарам қилганидек, мен Мадинани ҳарам қилдим ва Иброҳим алайҳиссалом Макка ҳаққига дуо қилганидек, унинг мудди ва соъининг* ҳаққига дуо қилдим», дедилар».
Изоҳ: «Ҳарам» сўзи аслида «тақиқланган», «ман қилинган» деган маъноларни англатади. Маълум ой, кун ёки жойнинг «ҳаром» дейилиши араб тили балоғатидаги «эркин мажоз» қоидасига кўрадир. «Ҳарам» – муқаддас деб эълон қилинган махсус ҳудуд ёки нарса бўлиб, уни улуғлаш, эъзозлаш мақсадида унга боғлиқ ўринларда одатда жоиз бўлган баъзи ишларни қилиш унинг шарафи учун тақиқланади, ҳаром қилинади.
* Ҳанафийларга кўра, бир мудд ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 812,5 граммга, жумҳур наздида эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 544 граммга тўғри келади. Соъ – ёғочдан қилинган идиш бўлиб, у ўша даврда ўлчов вазифасини бажарган. Соъдан сув идиши сифатида ҳам фойдаланилган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3 литр 330 мл, оғирликда 3 кг 250 граммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса бир соъ ҳажмда 2 литр 750 мл, оғирликда эса 2 кг 040 граммга тўғри келади.
994/2129 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَيْدٍ، رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «أَنَّ إِبْرَاهِيمَ حَرَّمَ مَكَّةَ وَدَعَا لَهَا، وَحَرَّمْتُ الْمَدِينَةَ كَمَا حَرَّمَ إِبْرَاهِيمُ مَكَّةَ، وَدَعَوْتُ لَهَا فِي مُدِّهَا وَصَاعِهَا، مِثْلَ مَا دَعَا إِبْرَاهِيمُ عليه السلام لِمَكَّةَ».
(30) ЕГУЛИК САВДОСИ ВА СОТМАЙ УШЛАБ ТУРИШ ХУСУСИДА ЗИКР ҚИЛИНГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(30) بَاب: مَا يُذْكَرُ فِي بَيْعِ الطَّعَامِ وَالْحُكْرَةِ
995.2131. Солим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида егуликни кўтарасига* сотиб оладиганларнинг уни манзилларига олиб бормай сотганлари учун калтакланганини кўрганман».
Изоҳ: Биз «кўтарасига сотиб олиш» деб таржима қилган калима ҳадисда «мужазафатан» деб келган. Байънинг бу тури фиқҳда «жузоф савдоси» ёки «жизоф савдоси» деб ҳам юритилади. Истилоҳда «жузоф савдоси» деб ўлчанадиган, тортиладиган ёки саналадиган нарсани ҳеч қандай ўлчаш, тортиш ва санашсиз улгуржи сотишга айтилади.
995/2131 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ الطَّعَامَ مُجَازَفَةً يُضْرَبُونَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَبِيعُوهُ حَتَّى يُؤْوُوهُ إِلَى رِحَالِهِمْ.
996.2132. Ибн Товус отасидан ривоят қилади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кишининг егуликни тўлиқ қўлга киритмагунча сотишидан қайтардилар», деди.
Ибн Аббосга: «Қандай қилиб?» дедим. У: «Бу – егулик қўлга кирмай туриб дирҳамни дирҳамга уриштириш-да», деди».
996/2132 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى أَنْ يَبِيعَ الرَّجُلُ طَعَامًا حَتَّى يَسْتَوْفِيَهُ. قُلْتُ لاِبْنِ عَبَّاسٍ: كَيْفَ ذَاكَ؟ قَالَ: ذَاكَ دَرَاهِمُ بِدَرَاهِمَ، وَالطَّعَامُ مُرْجَأٌ.
997.2134. Молик ибн Авсдан ривоят қилинади:
«У: «Пул айирбошлайдиган ким бор?» деди. Талҳа: «Мен. Хазинабонмиз ўрмондан келсин», деди.
Суфён: «Зуҳрийдан ёд олганимиз шу, қўшимчаси йўқ», дейди. У айтади: «Молик ибн Авс менга Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан хабар айтганини эшитганини айтди. У зот: «Қўлдан қўлга бўлмаса, тиллага тилла рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, буғдойга буғдой рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, хурмога хурмо рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, арпага арпа рибодир», деган эканлар».
997/2134 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ، يُخْبِرُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِيرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ».
(31) ИЗН БЕРМАГУНИЧА ЁКИ ТАРК ҚИЛМАГУНИЧА БИРОДАРИНИНГ САВДОСИ УСТИГА САВДО ҚИЛМАЙДИ ВА БИРОДАРИНИНГ БАҲОЛАШИШИ УСТИГА БАҲОЛАШМАЙДИ
(31) بَاب: لَا يَبِيعُ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَلَا يَسُومُ عَلَى سَوْمِ أَخِيهِ، حَتَّى يَأْذَنَ لَهُ أَوْ يَتْرُكَ
998.2140. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ерлик одамнинг четдан келганга сотиб беришидан қайтардилар. Нажш* қилманглар. Киши биродарининг савдоси устига савдо қилмайди, унинг совчилиги устига совчи қўймайди ва аёл ўз дугонасининг идишидагини ағдариб олиш учун унинг талоғини сўрамайди».
* «Нажш» сўзи луғатда «қўзғатиш», «авраш», «шишириб кўрсатиш» маъносини англатади. Савдода эса бошқаларни қизиқтириш учун молни баланд баҳога савдолашишдир. Бунда харидор бўлиб кўринаётган шахс сотувчи билан келишиб олган бўлади. Молни мақтаб, баланд нархга савдолашади. Уларнинг қизғин савдосини кўрган бошқа кишилар ҳам молни ўша нархга сотиб ола бошлайдилар. Бу иш қатъиян мумкин эмас, бу тарзда топилган маблағ ҳаром бўлади.
Изоҳ: «Дугонасининг идишидагини ағдариб олиш» деганда эрига ёлғиз хотин бўлиб, нафақанинг фақат ўзига бўлиши учун эридан кундошини талоқ қилишни сўраш тушунилади. Шунингдек, эр иккинчи ёки учинчи хотин қилиш учун бир аёлга совчи қўйса, ўша кундош билан яшашни истамай, талоқ сўрашидир.
998/2140 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَبِيعَ حَاضِرٌ لِبَادٍ، وَلَا تَنَاجَشُوا، وَلَا يَبِيعُ الرَّجُلُ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَلَا يَخْطُبُ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ، وَلَا تَسْأَلُ الْمَرْأَةُ طَلَاقَ أُخْتِهَا لِتَكْفَأَ مَا فِي إِنَائِهَا.
(32) КИМОШДИ САВДОСИ ҲАҚИДА
(32) بَاب: بَيْعِ الْمُزَايَدَةِ
999.2141. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши қулини ўзидан кейин озод бўладиган қилиб қўйган эди, ўзи муҳтож бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни (ғуломни) олиб: «Буни мендан ким сотиб олади?» дедилар. Уни Нуъайм ибн Абдуллоҳ фалончага сотиб олди. У зот уни (пулни) унга (қулнинг эгасига) бердилар».
999/2141 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا أَعْتَقَ غُلَامًا لَهُ عَنْ دُبُرٍ، فَاحْتَاجَ، فَأَخَذَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَنْ يَشْتَرِيهِ مِنِّي؟» فَاشْتَرَاهُ نُعَيْمُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بِكَذَا وَكَذَا، فَدَفَعَهُ إِلَيْهِ.
ҒАРАР* ВА «ҲОМИЛАНИНГ ҲОМИЛАСИ» САВДОСИ ҲАҚИДА
* «Ғарар» сўзи алдов ва хатар маъноларини билдиради. Бор-йўқлиги, оз-кўплиги ёки қўлга киритиш имконияти маълум бўлмаган нарсанинг савдоси ғарар савдодир.
(33) بَاب: بَيْعِ الْغَرَرِ وَحَبَلِ الْحَبَلَةِ
1000.2143. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «ҳомиланинг ҳомиласи» савдодан қайтардилар».
Бу жоҳилият аҳли қиладиган савдо эди. Киши бир туяни урғоси туя болалаб, кейин унинг қорнидаги ҳам болалагунича муддатга деб сотиб олар эди».
Изоҳ: Жоҳилият даврида ҳаётнинг бошқа жабҳалари қатори савдо соҳасида ҳам турли бўлмағур, номаъқул одатлар бор эди. Шулардан бири, ушбу ҳадисда келган «ҳомиланинг ҳомиласи» деб номланган савдодир. Уламолар Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг «ҳомиланинг ҳомиласи» деган иборасини асосан икки хил тушунтиришган:
а) Туянинг болалашини муддат қилиб тайинлаш. Бирон нарсани маълум муддатга савдолашишда молни топшириш вақтини «бўғоз туянинг ҳомиласи болалагунича», деб белгилаш. Мисол учун, биров бир туяни сотиб олмоқчи бўлади-да, унинг пулини сотувчига бераётиб, маълум бир бўғоз туяни кўрсатиб, «мана шу бўғоз туянинг қорнидаги боласи болалаганида туя менга ўтади», дейди. Бу изоҳ ҳадиснинг давомида очиқ айтилмоқда. Аммо 2256-ҳадисда ушбу ҳадисни Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан нақл қилаётган шогирди Нофеъ: «Ҳомиланинг ҳомиласи» дегани «бўғоз туянинг ўз қорнидагини болалаши» деганидир», деб изоҳлаган. Кейинроқ «Жоҳилият аҳли кунлари» ҳақидаги бобда Ибн Умар розияллоҳу анҳумо ушбу савдони «бўғоз туянинг ҳомиласи ҳомиладор бўлгунича» деб тушунтиради. Ҳар учала изоҳ ҳам тўғри келади ва ҳаммасида ҳам муддат аниқ эмас. Шу боис, бу тур салам савдо ман қилинган.
Айрим шориҳлар ҳар учала изоҳ ҳам Нофеъ раҳматуллоҳи алайҳга тегишли бўлиши ҳам мумкин, дейдилар.
б) «Ҳомиланинг ҳомиласи»ни савдолашиш одати ҳам бўлган. Бу бўғоз туянинг ҳомиласининг ҳомиласини олди-сотди қилишдир. Бундай салам савдо ҳам мумкин эмас, чунки бу етказиб берилишига кафолат бўлмаган нарсани савдолашишдир. Бўғоз туянинг қорнидаги ҳомила эркакми, урғочими, у ҳали соғ туғиладими ёки ўлиб қоладими, агар соғ туғилса, у болалайдими, йўқми – ҳеч бири аниқ эмас. Шунинг учун бундай савдодан қайтарилган. Мазкур икки савдо тури ҳам жоҳилият даврида мажуд бўлган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бунга чек қўйганлар.
1000/2143 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ حَبَلِ الْحَبَلَةِ، وَكَانَ بَيْعًا يَتَبَايَعُهُ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ، كَانَ الرَّجُلُ يَبْتَاعُ الْجَزُورَ إِلَى أَنْ تُنْتَجَ النَّاقَةُ، ثُمَّ تُنْتَجُ الَّتِي فِي بَطْنِهَا.
(34)
(34) بَاب:
1001.2151. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким елини бўғилган қўй сотиб олиб, уни соққан бўлса, агар унга рози бўлса, олиб қолади, рози бўлмаса, соғилган сути учун бир соъ хурмо бор», дедилар».
1001/2151 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنِ اشْتَرَى غَنَمًا مُصَرَّاةً فَاحْتَلَبَهَا، فَإِنْ رَضِيَهَا أَمْسَكَهَا، وَإِنْ سَخِطَهَا فَفِي حَلْبَتِهَا صَاعٌ مِنْ تَـمْرٍ».
(35) ЗИНОКОР ҚУЛНИНГ САВДОСИ ҲАҚИДА
(35) بَاب: بَيْعِ الْعَبْدِ الزَّانِي
1002.2152. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар чўри зино қилса-ю, зино қилгани аниқланса, уни дарраласин, лекин ҳақоратламасин. Яна зино қилса, уни дарраласин, лекин ҳақоратламасин. Яна учинчи бор зино қилса, жун арқон эвазига бўлса ҳам сотиб юборсин», дедилар».
1002/2152 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا زَنَتِ الْأَمَةُ فَتَبَيَّنَ زِنَاهَا فَلْيَجْلِدْهَا وَلَا يُثَرِّبْ، ثُمَّ إِنْ زَنَتْ فَلْيَجْلِدْهَا وَلَا يُثَرِّبْ، ثُمَّ إِنْ زَنَتِ الثَّالِثَةَ فَلْيَبِعْهَا وَلَوْ بِحَبْلٍ مِنْ شَعَرٍ».
(36) ЕРЛИК ОДАМ ЧЕТДАН КЕЛГАНГА ҲАҚ ОЛМАЙ МОЛ СОТИБ БЕРАДИМИ ВА УНГА ЁРДАМ БЕРИБ, ХОЛИС МАСЛАҲАТ БЕРАДИМИ?
(36) بَابٌ: هَلْ يَبِيعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ بِغَيْرِ أَجْرٍ؟ وَهَلْ يُعِينُهُ أَوْ يَنْصَحُهُ؟
1003.2158. Абдуллоҳ ибн Товус отасидан ривоят қилади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Карвондагиларни (бозорга етиб келмасидан) тўсиб чиқманглар. Ерлик одам четдан келганга мол сотиб бермайди», дедилар». Мен Ибн Аббосга: «У зотнинг «Ерлик одам четдан келганга мол сотиб бермайди», деганлари нимаси?» дедим. «Унга даллол бўлмайди», деди».
Изоҳ: «Карвондагилар» деганда бозорга ташқаридан мол олиб келганлар тушунилади. Яна 2149-ҳадиснинг изоҳига қаранг.
1003/2158 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَلَقَّوُا الرُّكْبَانَ، وَلَا يَبِيعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ». فَقِيلَ لابْنِ عَبَّاسٍ: مَا قَوْلُهُ «لَا يَبِيعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ»؟ قَالَ: لَا يَكُونُ لَهُ سِـمْسَارًا.
(37) КАРВОНДАГИЛАРНИ ТЎСИБ ЧИҚИШДАН ҚАЙТАРИШ ҲАҚИДА
(37) بَاب: النَّهْيِ عَنْ تَلَقِّي الرُّكْبَانِ
1004.2165. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирингиз бирингизнинг савдоси устига савдо қилмайди. Савдо моли бозорга туширилмагунча уни тўсиб чиқманглар», дедилар».
1004/2165 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَبِيعُ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ، وَلَا تَلَقَّوُا السِّلَعَ حَتَّى يُهْبَطَ بِهَا إِلَى السُّوقِ».
(38) МАЙИЗНИ МАЙИЗГА ВА ЕГУЛИКНИ ЕГУЛИККА АЙИРБОШЛАШ ҲАҚИДА
(38) بَاب: بَيْعِ الزَّبِيبِ بِالزَّبِيبِ وَالطَّعَامِ بِالطَّعَامِ
1005.2171. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам музобанадан қайтардилар. Музобана – ҳўл хурмони қуруқ хурмога ва майизни узумга ўлчаб сотишдир».
Изоҳ: Музобана савдоси – шохида турган ҳўл хурмони чамалаб, шу миқдордаги қуруқ хурмога сотиш. Масалан, бир сўриток узумни юз кило майиз қилади деб тахмин қилиб, юз кило майизга алмаштириш. Баъзи уламолар хурмо ва узумдан бошқа ҳар қандай ҳўл мевани ҳам қуритилган жинсдошига сотиш мумкин эмас, дейдилар.
1005/2171 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الْمُزَابَنَةِ. وَالْمُزَابَنَةُ: بَيْعُ الثَّمَرِ بِالتَّمْرِ كَيْلًا، وَبَيْعُ الزَّبِيبِ بِالْكَرْمِ كَيْلًا.
(39) АРПАНИ АРПАГА АЙИРБОШЛАШ ҲАҚИДА
(39) بَاب: بَيْعِ الشَّعِيرِ بِالشَّعِيرِ
1006.2174. Молик ибн Авс бундай хабар қилади:
«Мен юз динорни алмаштирмоқчи бўлдим. Шунда Талҳа ибн Убайдуллоҳ мени чақирди. Иккимиз савдолашдик, у менга алмаштириб берадиган бўлди. Тиллани олиб, қўлида айлантириб кўрди. Кейин: «Хазинабоним ғобадан* келсин», деди. Умар буни эшитиб турган эди, бундай деди: «Аллоҳга қасамки, ундан олмагунингча ажрамайсан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қўлдан қўлга бўлмаса, тиллага тилла рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, буғдойга буғдой рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, арпага арпа рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, хурмога хурмо рибодир», деганлар».
* Ғоба – луғатда асли дарахтзор, ўрмон деган маънони билдириб, бу ерда Мадинадан тўққиз мил (бир мил 1848 м) узоқликда, Шом йўлида жойлашган ўрмон кўзда тутилган.
1006/2174 - عَنْ مَالِكِ بْنِ أَوْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ الْتَمَسَ صَرْفًا بِـمِائَةِ دِينَارٍ، فَدَعَانِي طَلْحَةُ بْنُ عُبَيْدِ اللهِ، فَتَرَاوَضْنَا حَتَّى اصْطَرَفَ مِنِّي، فَأَخَذَ الذَّهَبَ يُقَلِّبُهَا فِي يَدِهِ ثُمَّ قَالَ: حَتَّى يَأْتِيَ خَازِنِي مِنَ الْغَابَةِ، وَعُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ يَسْمَعُ ذَلِكَ، فَقَالَ: وَاللهِ لَا تُفَارِقُهُ حَتَّى تَأْخُذَ مِنْهُ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَذَكَرَ بَقِيَ الـحَدِيثِ وَقَدْ تَقَدَمَ.
(40) ТИЛЛАНИ ТИЛЛАГА СОТИШ ҲАҚИДА
(40) بَاب: بَيْعِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ
1007.2175. Абу Бакра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тиллани тиллага фақат тенгма-тенг, кумушни кумушга ҳам фақат тенгма-тенг сотинглар. Тиллани кумушга, кумушни тиллага эса қандай хоҳласангиз, сотаверинглар», дедилар».
1007/2175 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَبِيعُوا الذَّهَبَ بِالذَّهَبِ إِلَّا سَوَاءً بِسَوَاءٍ، وَالْفِضَّةَ بِالْفِضَّةِ إِلَّا سَوَاءً بِسَوَاءٍ، وَبِيعُوا الذَّهَبَ بِالْفِضَّةِ، وَالْفِضَّةَ بِالذَّهَبِ كَيْفَ شِئْتُمْ».
(41) КУМУШНИ КУМУШГА СОтИШ ҲАҚИДА
(41) بَاب: بَيْعِ الْفِضَّةِ بِالْفِضَّةِ
1008.2177. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тиллани тиллага фақат мислга мисл қилиб сотинглар. Бирини бошқасидан кўп қилманглар. Кумуш тангани кумуш тангага фақат мислга мисл қилиб сотинглар. Бирини бошқасидан кўп қилманглар. Уларнинг ҳозир бўлмаганини (насиясини) нақд турганига сотманглар», дедилар».
1008/2177 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَبِيعُوا الذَّهَبَ بِالذَّهَبِ إِلَّا مِثْلًا بِـمِثْلٍ، وَلَا تُشِفُّوا بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ، وَلَا تَبِيعُوا الْوَرِقَ بِالْوَرِقِ إِلَّا مِثْلًا بِـمِثْلٍ، وَلَا تُشِفُّوا بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ، وَلَا تَبِيعُوا مِنْهَا غَائِبًا بِنَاجِزٍ».
(42) ДИНОРНИ ДИНОРГА НАСИЯГА СОТИШ ҲАҚИДА
(42) بَاب: بَيْعِ الدِّينَارِ بِالدِّينَارِ نَسَاءً
1009.2178, 2179. Абу Солиҳ Зайёт бундай хабар қилади:
«У Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳунинг «Динор динор билан, дирҳам дирҳам билан» деяётганини эшитиб қолиб, унга: «Ибн Аббос бундай демайди-ку?» дебди. Шунда Абу Саъид айтибди: «Унга савол бериб: «Буни сен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитдингми ёки Аллоҳнинг Китобида топдингми?» дедим. У (Ибн Аббос) деди: «Уларнинг бирортасидан демайман. Сизлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни мендан кўра яхшироқ биласиз. Лекин Усома менга «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Рибо фақат насияда бўлади» деганлар, деб айтган эди».
1009/2178 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: الدِّينَارُ بِالدِّينَارِ، وَالدِّرْهَمُ بِالدِّرْهَمِ. فَقِيلَ لَهُ: فَإِنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ لَا يَقُولُهُ! فَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ لابْنِ عَبَّاسٍ: سَـمِعْتَهُ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَوْ وَجَدْتَهُ فِي كِتَابِ اللهِ؟ قَالَ: كُلُّ ذَلِكَ لَا أَقُولُ، وَأَنْتُمْ أَعْلَمُ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنِّي، وَلَكِنَّنِي أَخْبَرَنِي أُسَامَةُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا رِبًا إِلَّا فِي النَّسِيئَةِ».
(43) КУМУШ ТАНГАНИ ТИЛЛАГА НАСИЯГА СОТИШ ҲАҚИДА
(43) بَاب: بَيْعِ الْوَرِقِ بِالذَّهَبِ نَسِيئَةً
1010.2180, 2181. Абу Минҳол айтади:
«Мен Баро ибн Озиб ва Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳумдан саррофлик ҳақида сўрадим. Уларнинг ҳар бири (иккинчиси ҳақида): «Бу мендан яхшироқ», дер эди. Бас, икковлари ҳам: «Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам тиллани кумуш тангага қарзга сотишдан қайтарганлар», дейишди».
1010/2180 و2181 – عَنِ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَزَيْدِ بْنِ أرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُمَا سُئِلَا عَنِ الصَّرْفِ، فَكُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا يَقُولُ: هَذَا خَيْرٌ مِنِّي، فَكِلَاهُمَا يَقُولُ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ بَيْعِ الذَّهَبِ بِالْوَرِقِ دَيْنًا.
(44) МУЗОБАНА САВДОСИ ҲАҚИДА
(44) بَاب: بَيْعِ الْمُزَابَنَةِ
1011.2183
1011/2183 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَبِيعُوا الثَّمَرَ حَتَّى يَبْدُوَ صَلَاحُهُ، وَلَا تَبِيعُوا الثَّمَرَ بِالتَّمْرِ».
1012.2189. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мевани то маза кирмагунча сотишдан қайтардилар. Ундан ҳеч нарса динор ва дирҳамдан бошқага сотилмайди. Фақат арийялар мустаснодир».
1012/2189 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ بَيْعِ الثَّمَرِ حَتَّى يَطِيبَ، وَلَا يُبَاعُ شَيْءٌ مِنْهُ إِلَّا بِالدِّينَارِ وَالدِّرْهَمِ إِلَّا الْعَرَايَا.
(45) ХУРМОНИНГ ШОХИДА ТУРГАН МЕВАСИНИ ТИЛЛА ВА КУМУШГА СОТИШ ҲАҚИДА
(45) بَاب: بَيْعِ الثَّمَرِ عَلَى رُؤُوسِ النَّخْلِ بِالذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ
1013.2190. Бизга Абдуллоҳ ибн Абдулваҳҳоб бундай сўзлаб берди:
«Убайдуллоҳ ибн Рабиъ Моликдан: «Довуд Абу Суфёндан ривоят қилиб, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам беш васақда* [ёки беш васақдан озда] арийяларнинг савдосига рухсат берганлар», деганини сенга сўзлаб берганми?» деб сўраганида, унинг (Моликнинг) «Ҳа!» деганини эшитдим».
* Васақ – ўлчов бирлиги бўлиб, жумҳур уламонинг наздида ҳажмда 165 литр, оғирликда 130,560 кг га тенг. Бир васақ деб туяга юклаш мумкин бўлган энг оғир юкнинг миқдорига айтилган. Бунда туяга бели қийшайиб қоладиган даражада кўп юк ортилмай, балки жониворга жабр бўлмайдиган даражада, унинг сафарда узоқ, давомли юришини эътиборга олган ҳолда юк юкланади. Ана шу юк бир васақ дейилган. Фуқаҳолар бир васақнинг 60 соъга тенг эканига иттифоқ қилишган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3,330 литрга, оғирликда 3,250 килограммга тўғри келади. Жумҳур уламо наздида эса бир соъ ҳажмда 2,750 литрга, оғирликда эса 2,040 килограммга тўғри келади.
1013/2190 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ فِي بَيْعِ الْعَرَايَا فِي خَمْسَةِ أَوْسُقٍ، أَوْ دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ.
(46) МЕВАЛАРНИ САЛОҲИЯТИ КЎРИНМАЙ ТУРИБ СОТИШ ҲАҚИДА
(46) بَاب: بَيْعِ الثِّمَارِ قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ صَلَاحُهَا
1014.2193. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида одамлар ҳўл меваларни олди-сотди қилишар эди. Одамлар мева шохини кесиб, бир-бирларидан ҳақларини тўлашни талаб қилганларида, харидор: «Меванинг гулдони ириб қолибди, унга касал тегибди, қовжираб қолибди», дер эди – Бу улар ҳужжат қиладиган касалликлардир – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бу хусусда даъволашувлар кўпайиб кетгач: «Бўлмаса, меванинг салоҳияти кўринмагунча олди-сотди қилишмасин», дедилар. Бу гўё бир маслаҳат бўлиб, уларнинг даъволари кўпайиб кетгани учун шу йўлни кўрсатган эдилар».
Абу Зинод айтади: «Хорижа ибн Зайд ибн Собитнинг менга хабар қилишича, Зайд ибн Собит ўз ерининг меваларини Сурайё* чиқиб, сариғи сариқ, қизили қизил бўлиб аниқ ажрамагунча сотмас экан».
2193 (такрорий). Абу Абдуллоҳ айтади: «Буни Алий ибн Баҳр ҳам ривоят қилган».
* Бу ерда Сурайё юлдузининг тонг маҳалда кўриниши назарда тутилган. Араб ярим оролида бу ҳолат ёзнинг бошида кузатилар экан. Бу меваларнинг ўзини тутиб, пишишга киришишининг белгиси ҳисобланган. Гапнинг давоми ҳам шу маънони таъкидламоқда.
1014/2193 - عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّاسُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَتَبَايَعُونَ الثِّمَارَ، فَإِذَا جَدَّ النَّاسُ وَحَضَرَ تَقَاضِيهِمْ، قَالَ الْمُبْتَاعُ: إِنَّهُ أَصَابَ الثَّمَرَ الدُّمَانُ، أَصَابَهُ مُرَاضٌ، أَصَابَهُ قُشَامٌ؛ عَاهَاتٌ يَحْتَجُّونَ بِهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا كَثُرَتْ عِنْدَهُ الْخُصُومَةُ فِي ذَلِكَ: «فَإِمَّا لَا، فَلَا يَتَبَايَعُوا حَتَّى يَبْدُوَ صَلَاحُ الثَّمَرِ»، كَالْمَشُورَةِ يُشِيرُ بِهَا لِكَثْرَةِ خُصُومَتِهِمْ.
1015.2196. Салим ибн Ҳайёндан ривоят қилинади:
«Саъид ибн Мийно: «Мен Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ранг югурмагунча мевани сотишдан қайтардилар», деганини эшитдим», деб сўзлаб берди. Шунда: «Ранг югуриши нимаси?» дейилди. У: «Қизариши, сарғайиши ва ейиладиган бўлишидир», деди».
1015/2196 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ تُبَاعَ الثَّمَرَةُ حَتَّى تُشَقِّحَ. فَقِيلَ: مَا تُشَقِّحُ؟ قَالَ: تَحْمَارُّ وَتَصْفَارُّ وَيُؤْكَلُ مِنْهَا.
(47) АГАР МЕВАНИ САЛОҲИЯТИ КЎРИНМАЙ ТУРИБ СОТСА, КЕЙИН УНГА ОФАТ ТЕГСА, БУ СОТУВЧИНИНГ ҲИСОБИДАН БЎЛАДИ
(47) بَاب: إِذَا بَاعَ الثِّمَارَ قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ صَلَاحُهَا ثُمَّ أَصَابَتْهُ عَاهَةٌ
1016.2198. Ҳумайддан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мевани то ранг кирмагунча сотишдан қайтардилар», деди. Шунда унга: «Ранг кириши нимаси?» дейилди. У: «То қизаргунча (дегани)», деди. (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам) «Ахир Аллоҳ мевасига талафот етказиб қолса, бирингиз биродарининг молини қандай қилиб олади?» деганлар».
1016/2198 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ الثِّمَارِ حَتَّى تُزْهِيَ، فَقِيلَ لَهُ: وَمَا تُزْهِي؟ قَالَ: حَتَّى تَحْمَرَّ. فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «أَرَأَيْتَ إِذَا مَنَعَ اللهُ الثَّمَرَةَ، بِمَ يَأْخُذُ أَحَدُكُمْ مَالَ أَخِيهِ».
(48) БИР ХУРМОНИ УНДАН ЯХШИРОҚ ХУРМОГА СОТМОҚЧИ БЎЛСА...
(48) بَاب: إِذَا أَرَادَ بَيْعَ تَـمْرٍ بِتَمْرٍ خَيْرٍ مِنْهُ
1017.2201, 2202. Абу Саъид Худрий ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишини Хайбарга омил* этиб тайинладилар. У сара хурмо келтирди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хайбарнинг ҳамма хурмоси ҳам шунақами?» дедилар. У: «Йўқ! Аллоҳга қасам, эй Аллоҳнинг Расули! Биз мана шунинг бир соъини икки соъга ва икки соъини уч соъ эвазига оламиз», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ундай қилма. Сараланмаганини дирҳамга сотгин-да, кейин сарасини дирҳамга сотиб ол», дедилар».
* Омил – аслида «ишчи» дегани бўлиб, авваллари маълум соҳа бўйича масъул раҳбар, амирга нисбатан ишлатилган. Омиллар молиявий ишларга ҳам раҳбар бўлишган. Бу ерда омил деганда закот йиғувчи назарда тутилган.
1017/2201 و2202 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ وَ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اسْتَعْمَلَ رَجُلًا عَلَى خَيْبَرَ فَجَاءَهُ بِتَمْرٍ جَنِيبٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَكُلُّ تَمْرِ خَيْبَرَ هَكَذَا؟» قَالَ: لَا، وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا لَنَأْخُذُ الصَّاعَ مِنْ هَذَا بِالصَّاعَيْنِ، وَالصَّاعَيْنِ بِالثَّلَاثَةِ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَفْعَلْ، بِعِ الْجَمْعَ بِالدَّرَاهِمِ، ثُمَّ ابْتَعْ بِالدَّرَاهِمِ جَنِيبًا».
(49) МУХОЗАРА САВДОСИ ҲАҚИДА
(49) بَاب: بَيْعِ الْمُخَاضَرَةِ
1018.2207. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муҳоқала*, мухозара*, муломаса, мунобаза ва музобанадан* қайтардилар».
* Муҳоқала – бошоқдаги буғдойни тозаланган буғдойга айирбошлаш.
* Мухозара – мева ва донни салоҳияти кўринмай туриб, ғўралигида, хомлигида сотишдир.
1018/2207 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْمُحَاقَلَةِ، وَالْمُخَاضَرَةِ، وَالْمُلَامَسَةِ، وَالْمُنَابَذَةِ، وَالْمُزَابَنَةِ.
(50) ШАҲАР ИШЛАРИНИ АҲОЛИНИНГ САВДО, ИЖАРА, ҲАЖМ ВА ВАЗН ЎЛЧОВЛАРИДАГИ УРФ-ОДАТЛАРИ, НИЯТЛАРИ ВА МАШҲУР ЙЎЛЛАРИГА КЎРА ЖОРИЙ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(50) بَاب: مَنْ أَجْرَى أَمْرَ الْأَمْصَارِ عَلَى مَا يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ فِي الْبُيُوع وَالْإِجَارَةِ وَالْمِكْيَالِ وَالْوَزْنِ
1019.2211. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Муовиянинг онаси Ҳинд Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Абу Суфён хасис одам. Унинг молидан яширинча олишим менга гуноҳ бўладими?» деди. У зот: «Сен ва болаларинг ўзингизга кифоя қиладиганини маъруф ила олаверинг», дедилар».
1019/2211 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: قَالَتْ هِنْدٌ أُمُّ مُعَاوِيَةَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أَبَا سُفْيَانَ رَجُلٌ شَحِيحٌ، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ أَنْ آخُذَ مِنْ مَالِهِ سِرًّا؟ قَالَ: «خُذِي أَنْتِ وَبَنُوكِ مَا يَكْفِيكِ بِالْمَعْرُوفِ».
(51) ШЕРИКНИНГ ШЕРИГИ БИЛАН САВДО ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(51) بَاب: بَيْعِ الشَّرِيكِ مِنْ شَرِيكِهِ
1020.2213. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир тақсимланмаган молда шуфъани* жорий қилганлар. Ҳудудлар Чегаралар тайин қилиниб, кўчалар белгилангач, шуфъа йўқдир».
* Шуфъа – имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқи. Кўчмас мулкда шерик ёки ҳиссадор бўлган шерикларнинг бири ўз ҳиссасини сотадиган бўлса, уни сотиб олишга биринчи бўлиб шериги ҳақдор бўлади, унинг рухсатисиз бошқага сотиши мумкин эмас. Бордию сотиб юборган бўлса, шерикнинг савдони бузишга ҳаққи бор. Мана шу имтиёз «шуфъа» дейилади. Аммо Жобир розияллоҳу анҳунинг айтишича, мулк аниқ тақсимланган бўлиб, ҳар кимнинг улуши алоҳида бўлса, у ҳолда шуфъа йўқ. Ҳанафийлар шуфъа ҳуқуқи ён қўшнига ҳам берилади, дейдилар.
1020/2213 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الشُّفْعَةَ فِي كُلِّ مَالٍ لَمْ يُقْسَمْ، فَإِذَا وَقَعَتِ الْحُدُودُ، وَصُرِّفَتِ الطُّرُقُ، فَلَا شُفْعَةَ.
(52) АҲЛИ ҲАРБДАН ҲАРБИЙДАН* ҚУЛ СОТИБ ОЛИШ ҲАМДА УНИ СОВҒА ҚИЛИШ ВА ОЗОД ЭТИШ ҲАҚИДА
(52) بَاب: شِرَاءِ الْمَمْلُوكِ مِنَ الْحَرْبِيِّ وَهِبَتِهِ وَعِتْقِهِ
1021.2217. Бизга Абу Ямон сўзлаб берди. У айтади: «Бизга Шуъайб хабар қилди. У айтади: «Бизга Абу Зинод Аъраждан, у Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб, сўзлаб берди:
«Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам дедилар: «Иброҳим алайҳиссалом Сора билан бирга ҳижрат қилиб, бир шаҳарга кириб келишди. У ерда подшоҳлардан бири [ёки золим ҳукмдорлардан бири] бор эди. (Унга) «Иброҳим энг гўзал аёллардан бири билан кириб келибди», дейишди. Шунда (подшоҳ) унга элчи жўнатиб: «Эй Иброҳим! Сен билан бирга юрган мана бу аёл ким?» деди. У: «Синглим»,* деди. Кейин у(Сора)нинг олдига қайтиб кириб: «Гапимни ёлғонга чиқарма, мен уларга сени синглим деб айтдим. Аллоҳга қасамки, ер юзида мен ва сендан бошқа мўмин йўқ», деди. Кейин уни (подшоҳ) ҳузурига жўнатди. Подшоҳ туриб, унинг олдига келди. Шунда (Сора) туриб, таҳорат олиб, намоз ўқиди ва: «Аллоҳим, агар Сенга ва Расулингга иймон келтирган бўлсам ва фаржимни эримдан бошқадан сақлаган бўлсам, бу кофирни менга эга қилма!» деди. Шунда у бўғилиб, хириллаб қолди, ҳатто оёғи билан ерни титиб ташлади».
Аъраж айтади: «Абу Салама ибн Абдурраҳмон деди: «Абу Ҳурайра бундай деди: «(Сора) «Аллоҳим, агар (ҳозир у) ўлиб қолса, анави ўлдирди, дейишади», деди. Шунда у қўйиб юборилди. Кейин у яна туриб, унинг олдига келди. Шунда (Сора) туриб, таҳорат олиб, намоз ўқиди ва: «Аллоҳим, агар Сенга ва Расулингга иймон келтирган бўлсам ва фаржимни эримдан бошқадан сақлаган бўлсам, бу кофирни менга эга қилма!» деди. Шунда у бўғилиб, хириллаб қолди, ҳатто оёғи билан ерни титиб ташлади. (Сора): «Аллоҳим, агар (ҳозир у) ўлиб қолса, уни анави ўлдирди, дейишади», деди. Шунда у иккинчи сафар ҳам [ёки учинчисида ҳам] қўйиб юборилди. У: «Аллоҳга қасамки, менга бир шайтонни жўнатибсизлар. Уни Иброҳимга қайтаринглар, унга Ожарни* ҳам бериб юборинглар!» деди. У Иброҳим алайҳиссаломнинг олдига қайтиб келиб: «Кўрдингизми, Аллоҳ кофирни хор қилди ва менга бир қизни хизматкор қилиб берди», деди».
Изоҳ: Ҳадиснинг аввалги қисми марфуъ шаклда ривоят қилинган. Қолганини Абу Зинод Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуга мавқуф ҳолда ривоят қилган («марфуъ» ва «мавқуф» атамаларининг изоҳи 1934-ҳадисда). Муҳаддис уламоларимиз «Шахсий фикр бўлмаган мавқуф ҳадислар марфуъ ҳукмини олади», деб таъкидлашган. Аммо у айнан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оғизларидан эшитилгани саҳобий томонидан аниқ айтилмагани учун таржимада марфуъ ҳадислардан фарқли равишда тўқ ҳарф билан белгиламадик.
* Иброҳим алайҳиссалом завжалари Сорани синглим деб таништирганда «диндаги синглим» деган маънони назарда тутган. У киши нега ўз аёлини сингил деб таништирди, деган саволга уламолар турли хил жавоблар топишган. Жумладан, Ибн Жавзий раҳматуллоҳи алайҳи бу савол ўзини кўпдан буён қийнаб юришини, унга қуйидаги жавобни топгачгина кўнгли хотиржам бўлганини айтади: «Мазкур золим подшоҳ эътиқод қилган динда турмушга чиқадиган аёл учун эр бўлишга энг ҳақли киши унинг акаси бўлган, агар у рози бўлмаса, унга бошқаси уйланган. Иброҳим алайҳиссалом Сорани синглим деб таништириш билан золим подшоҳни ўз динига амал қилар, деган умидда аёлини ўзида олиб қолишга ҳаракат қилган. Шу билан бирга, агар хотиним деб айтса, подшоҳ Сорага етишиш учун Иброҳим алайҳиссаломни ўлдириши ҳам мумкин эди. Буюк пайғамбар ҳам аёлини, ҳам ўзини ҳимоя қилиш учун мазкур тадбирни қўллаган.
* Ожар – Ҳожар. Бу сурёнийча исм бўлиб, икки хил айтилган. Ҳожарнинг чўри ёки ҳур бўлгани ҳақида икки хил фикр бор. Кўпгина исроилиётларда чўри бўлган, деб берилса-да, айрим қадимий китобларда Ҳожарнинг амира – подшоҳнинг қизи, яъни малика бўлгани таъкидланган. «Ибтидо» китобининг қадимий нусхаларида унинг Миср фиръавнининг қизи дейилган. Ибн Касир унинг асл араб подшоҳларининг қизи бўлиб, фиръавн уни асир қилиб, ўзига қиз қилиб олган, деган маълумотни беради. Аллома, муҳаққиқ олим, таниқли тадқиқотчи Муҳаммад Сулаймон Мансурфурий чуқур изланишлар натижасида Ҳожарнинг ҳур, малика бўлганини энг тўғри хулоса деб берган.
1021/2217 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَاجَرَ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام بِسَارَةَ، فَدَخَلَ بِهَا قَرْيَةً فِيهَا مَلِكٌ مِنَ الْمُلُوكِ، أَوْ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، فَقِيلَ: دَخَلَ إِبْرَاهِيمُ بِامْرَأَةٍ، هِيَ مِنْ أَحْسَنِ النِّسَاءِ، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ: أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ مَنْ هَذِهِ الَّتِي مَعَكَ؟ قَالَ: أُخْتِي، ثُمَّ رَجَعَ إِلَيْهَا فَقَالَ: لَا تُكَذِّبِي حَدِيثِي، فَإِنِّي أَخْبَرْتُهُمْ أَنَّكِ أُخْتِي، وَاللهِ إِنْ عَلَى الْأَرْضِ مُؤْمِنٌ غَيْرِي وَغَيْرُكِ، فَأَرْسَلَ بِهَا إِلَيْهِ فَقَامَ إِلَيْهَا، فَقَامَتْ تَوَضَّأُ وَتُصَلِّي، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتُ آمَنْتُ بِكَ وَبِرَسُولِكَ وَأَحْصَنْتُ فَرْجِي إِلَّا عَلَى زَوْجِي فَلَا تُسَلِّطْ عَلَيَّ الْكَافِرَ، فَغُطَّ حَتَّى رَكَضَ بِرِجْلِهِ».
قَالَ أبُو هُرَيْرَةَ: فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ إِنْ يَمُتْ يُقَالُ: هِيَ قَتَلَتْهُ، فَأُرْسِلَ في الثَّانِيَةِ، أوْ فِي الثَّالِثَةِ، فَقَالَ: وَاللهِ مَا أَرْسَلْتُمْ إِلَيَّ إِلَّا شَيْطَانًا، ارْجِعُوهَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ، وَأَعْطُوهَا آجَرَ، فَرَجَعَتْ إِلَى إِبْرَاهِيمَ عليه السلام فَقَالَتْ: أَشَعَرْتَ أَنَّ اللهَ كَبَتَ الْكَافِرَ وَأَخْدَمَ وَلِيدَةً.
(53) ЧЎЧҚАНИ ЎЛДИРИШ ҲАҚИДА
(53) بَاب: قَتْلِ الْخِنْزِيرِ
1022.2222. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, яқинда орангизга Ибн Марям адолатли ҳакам бўлиб тушиб, хочни синдиради, чўчқани ўлдиради ва жизяни бекор қилади. Мол-дунё ошиб-тошиб кетади, ҳаттоки ҳеч ким уни қабул қилмай қўяди», дедилар».
1022/2222 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَيُوشِكَنَّ أَنْ يَنْزِلَ فِيكُمُ ابْنُ مَرْيَمَ حَكَمًا مُقْسِطًا، فَيَكْسِرَ الصَّلِيبَ، وَيَقْتُلَ الْخِنْزِيرَ، وَيَضَعَ الْجِزْيَةَ، وَيَفِيضَ الْمَالُ حَتَّى لَا يَقْبَلَهُ أَحَدٌ».
(54) ЖОНИ ЙЎҚ НАРСАЛАРНИНГ СУРАТЛАРИНИ ОЛДИ-СОТДИ ҚИЛИШ ВА ШУНГА ОИД МАКРУҲ САНАЛГАН ИШЛАР ҲАҚИДА
(54) بَاب: بَيْعِ التَّصَاوِيرِ الَّتِي لَيْسَ فِيهَا رُوحٌ، وَمَا يُكْرَهُ مِنْ ذَلِكَ
1023.2225. Саъид ибн Абу Ҳасан айтади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳузурида эдим. Тўсатдан бир киши келиб: «Эй Абу Аббос!* Мен ҳам бир инсонман, тирикчилигим фақат қўл меҳнатидан, мен мана бу суратларни чизаман», деди. Шунда Ибн Аббос: «Мен сенга фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзлаётганларини эшитганимнигина айтиб бераман. У зотнинг «Ким бирор сурат чизса, то унга жон киритмагунича Аллоҳ уни азоблайди. Ҳолбуки у ҳеч қачон унга жон кирита олмайди», деяётганларини эшитганман», деди.
Ҳалиги киши қаттиқ ҳансираб, юзи сарғайиб кетди. Шунда у (Ибн Аббос): «Шўринг қурсин! Агар шуни қилишдан бошқага кўнмасанг, сенга мана бу дарахт, ҳар қандай жони йўқ нарсалар(ни чизиш мумкин)», деди».*
* Абу Аббос – Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг куняси.
1023/2225 – عَنِ عبد الله ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا أَبَا عَبَّاسٍ، إِنِّي إِنْسَانٌ، إِنـَّمَا مَعِيشَتِي مِنْ صَنْعَةِ يَدِي، وَإِنِّي أَصْنَعُ هَذِهِ التَّصَاوِيرَ. فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَا أُحَدِّثُكَ إِلَّا مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «مَنْ صَوَّرَ صُورَةً فَإِنَّ اللهَ مُعَذِّبُهُ، حَتَّى يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ، وَلَيْسَ بِنَافِخٍ فِيهَا أَبَدًا». فَرَبَا الرَّجُلُ رَبْوَةً شَدِيدَةً وَاصْفَرَّ وَجْهُهُ، فَقَالَ: وَيْحَكَ، إِنْ أَبَيْتَ إِلَّا أَنْ تَصْنَعَ، فَعَلَيْكَ بِهَذَا الشَّجَرِ، كُلِّ شَيْءٍ لَيْسَ فِيهِ رُوحٌ.
(55) ҲУРНИ СОТГАН КИШИНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(55) بَاب: إِثْمِ مَنْ بَاعَ حُرًّا
1024.2227. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ деди: «Уч (киши) борки, Қиёмат куни Мен уларга хусуматчиман: Менинг номим билан (аҳд) бериб, кейин хиёнат қилган киши; ҳур одамни сотиб, пулини еган киши; ишчи ёллаб, ундан (ишни) тўла талаб қилиб олиб, ҳақини бермаган киши».
1024/2227 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: ثَلَاثَةٌ أَنَا خَصْمُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: رَجُلٌ أَعْطَى بِي ثُمَّ غَدَرَ، وَرَجُلٌ بَاعَ حُرًّا فَأَكَلَ ثَـمَنَهُ، وَرَجُلٌ اسْتَأْجَرَ أَجِيرًا فَاسْتَوْفَى مِنْهُ وَلَمْ يُعْطِ أَجْرَهُ».
(56) ЎЛИМТИК ВА БУТЛАР САВДОСИ ҲАҚИДА
(56) بَاب: بَيْعِ الْمَيْتَةِ وَالْأَصْنَامِ
1025.2236. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадаликларида у зотнинг «Албатта, Аллоҳ ва Унинг Расули хамр, ўлимтик, чўчқа ва бутлар савдосини ҳаром қилди», деяётганларини эшитган экан. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ўлимтик ёғи ҳақида нима дейсиз? Чунки у кемаларга суртилади, у билан терилар мойланади ва одамлар уни чироқларига ишлатишади», дейилди. Шунда у зот: «Йўқ! У ҳаромдир», дедилар. Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ яҳудийларни ҳалок яксон қилсин! Албатта, Аллоҳ унинг* ёғини уларга ҳаром қилган эди, улар эса уни эритишди, сўнгра сотиб, пулини ейишди», дедилар».
Изоҳ: Шориҳларнинг таъкидлашича, «унинг ёғини» деганда икки хил маънони тушуниш мумкин: а) ўлимтикнинг ёғи. Бу айни сўралган масалага мос келади; б) мол ва қўйнинг айрим ёғларидан бошқа ёғлар. Ушбу мазмундаги бошқа ҳадисларда ҳам умумий равишда ҳайвон ёғи деб айтилган, ўлимтик ёғи деб қайдланмаган. Бунда ҳаром қилинган ёғ эритиш билан ҳалол бўлмаслиги ҳамда унинг савдоси ва ҳар қандай истеъмоли дуруст эмаслиги назарда тутилган бўлади.
1025/2236 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سـَمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ عَامَ الْفَتْحِ وَهُوَ بِـمَكَّةَ: «إِنَّ اللهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الْخَمْرِ وَالْمَيْتَةِ وَالْخِنْزِيرِ وَالْأَصْنَامِ». فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَرَأَيْتَ شُحُومَ الْمَيْتَةِ، فَإِنَّهَا يُطْلَى بِـهَا السُّفُنُ، وَيُدْهَنُ بِـهَا الْجُلُودُ، وَيَسْتَصْبِحُ بِـهَا النَّاسُ؟ فَقَالَ: «لَا، هُوَ حَرَامٌ». ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ ذَلِكَ: «قَاتَلَ اللهُ الْيَهُودَ، إِنَّ اللهَ لَمَّا حَرَّمَ شُحُومَهَا جَمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ، فَأَكَلُوا ثَـمَنَهُ».
(57) ИТНИНГ ПУЛИ ҲАҚИДА
(57) بَاب: ثَـمَنِ الْكَلْبِ
1026.2237. Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ит сотиб, зино қилиб ва коҳинлик қилиб топилган пулдан қайтардилар».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам итнинг пулидан, коҳиннинг чой‑чақасидан ва зинокорнинг маҳридан қайтардилар».
1026/2237 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ ثَـمَنِ الْكَلْبِ، وَمَهْرِ الْبَغِيِّ، وَحُلْوَانِ الْكَاهِنِ.