(1) ҲАЖНИНГ ФАРЗЛИГИ ВА УНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
Аллоҳ таоло айтади: «Одамлардан йўлга қодир бўлганларига Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилмоқ вожибдир. Кимки куфр келтирса, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир»
(1) بَابُ: وُجُوبِ الْحَجِّ وَفَضْلِهِ.
757.1513. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Фазл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг орқаларига мингашиб олган эди. Хасъамдан бир аёл келиб қолди. Фазл унга қарай бошлади. У ҳам бунга қарарди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фазлнинг юзини (аста) бошқа тарафга буриб қўйдилар. У (аёл): «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳнинг ҳаж борасида бандалари зиммасидаги фарзи отамга у қартайиб, туяда ўтира олмайдиган бўлганида етди. Унинг номидан ҳаж қилсам бўладими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар.
Бу видолашув ҳажида бўлган эди».
757/1513 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ الْفَضْلُ رَدِيفَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَتِ امْرَأَةٌ مِنْ خَثْعَمَ، فَجَعَلَ الْفَضْلُ يَنْظُرُ إِلَيْهَا وَتَنْظُرُ إِلَيْهِ، وَجَعَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَصْرِفُ وَجْهَ الْفَضْلِ إِلَى الشِّقِّ الْآخَر،ِ فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ فَرِيضَةَ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ فِي الْحَجِّ أَدْرَكَتْ أَبِي شَيْخًا كَبِيرًا، لَا يَثْبُتُ عَلَى الرَّاحِلَةِ، أَفَأَحُجُّ عَنْهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ». وَذَلِكَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ.
(2) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «... УЛАР СЕН ТОМОН ПИЁДА ВА ОЗИБ КЕТГАН УЛОВЛАР УСТИДА УЗОҚ-УЗОҚ ЙЎЛЛАРДАН КЕЛСИНЛАР ВА ЎЗЛАРИ УЧУН БЎЛАДИГАН МАНФААТЛАРГА ШОҲИД БЎЛСИНЛАР» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(2) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ (27) لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ) [الـحج: 27-28]
758.1514. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Зулҳулайфада* уловларига минаётганларини, сўнг (улов) у зотни кўтариб, тикланиб олгач талбия* айтаётганларини кўрдим».
758/1514 - عَنِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَرْكَبُ رَاحِلَتَهُ بِذِي الْحُلَيْفَةِ، ثُمَّ يُهِلُّ حَتَّى تَسْتَوِيَ بِهِ قَائِمَةً.
(3) УЛОВДА ҲАЖ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(3) بَاب: الْحَجِّ عَلَى الرَّحْلِ
759.1517. Сумома ибн Абдуллоҳ ибн Анасдан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳу уловда ҳаж қилди. У хасис эмас эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловда ҳаж қилганларини ва (улов) у зотнинг юкларини ташиганини сўзлаб берди».
Изоҳ: «Хасис эмас эди», дейилишига сабаб шуки, Анас розияллоҳу анҳу имконлари бўла туриб, улов устида тахтиравонда эмас, оддий эгарда йўлга отланган эканлар. Бироқ бу зиқналикдан эмас, балки у кишининг камтарликларига далолат эди.
759/1517 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَجَّ عَلَى رَحْلٍ، وَكَانَتْ زَامِلَتَهُ.
(4) МАБРУР* ҲАЖНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(4) بَاب: فَضْلِ الْحَجِّ الْمَبْرُورِ
760.1520. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз жиҳодни энг афзал амал деб биламиз, жиҳод қилмаймизми?» деди. У зот: «Йўқ, аммо жиҳоднинг афзали – мабрур ҳаждир», дедилар».
760/1520 - عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الـمُؤمِنِينَ رَضِيَ الله عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، نَرَى الْجِهَادَ أَفْضَلَ الْعَمَلِ، أَفَلَا نُجَاهِدُ؟ قَالَ: «لَا، لَكِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ حَجٌّ مَبْرُورٌ».
761.1521. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким Аллоҳ учун ҳаж қилсаю, шаҳвоний нарсалар ҳамда фосиқлик қилмаса, онасидан туғилган кундагидек бўлиб қайтади», деяётганларини эшитдим».
761/1521 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ حَجَّ ِللهِ، فَلَمْ يَرْفُثْ وَلَمْ يَفْسُقْ، رَجَعَ كَيَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».
(5) МАККА АҲЛИНИНГ ҲАЖ ВА УМРА УЧУН ЭҲРОМ БОҒЛАЙДИГАН ЖОЙИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: مُهَلِّ أَهْلِ الـيمن
762.1524. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадина аҳли учун Зулҳулайфани, Шом аҳли учун Жуҳфани, Нажд аҳли учун Қарнул-манозилни ва Яман аҳли учун Яламламни мийқот қилиб белгиладилар. Булар ўша ерликлар учун ҳамда бошқа ерлардан бу ерларга ҳаж ва умра қилмоқчи бўлиб келганлар учундир. Ким бунинг ичида бўлса, (унинг мийқоти) қасд қилган жойидандир, ҳатто Макка аҳлиники Маккадандир».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича мийқотдан ташқаридагилар ҳаж ёки умрани ният қилса ҳам, қилмаса ҳам, Маккага кирмоқчи бўлса, эҳромда бўлиши вожибдир. Зеро, Ибн Абу Шайба ва имом Табароний раҳматуллоҳи алайҳимонинг ривоятларида келган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир киши мийқотдан эҳром боғлаган ҳолдагина ўтади», деганлар. Маккаликларнинг ҳаж учун мийқоти Макка, умра учун мийқоти эса Ҳил, яъни мийқот ва ҳарам оралиғидир. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эй Абдурраҳмон, синглингни олиб бориб, уни Танъимдан умра қилдир» деган гаплари бунга далил бўлади («Ҳидоя», «Файзул Борий», «Насбур Роя»).
762/1524 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَقَّتَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ ذَا الْحُلَيْفَةِ، وَلِأَهْلِ الشَّأْمِ الْجُحْفَةَ، وَلِأَهْلِ نَجْدٍ قَرْنَ الْمَنَازِلِ، وَلِأَهْلِ الْيَمَنِ يَلَمْلَمَ، هُنَّ لَهُنَّ، وَلِمَنْ أَتَى عَلَيْهِنَّ مِنْ غَيْرِهِنَّ، مِـمَّنْ أَرَادَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، وَمَنْ كَانَ دُونَ ذَلِكَ فَمِنْ حَيْثُ أَنْشَأَ، حَتَّى أَهْلُ مَكَّةَ مِنْ مَكَّةَ.
(6)
(6) بَاب
763.1532. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулҳулайфадаги Батҳода* туяларини чўктириб, ўша ерда намоз ўқидилар», деди.
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо ҳам шундай қилар эди».
* Батҳо – водийдаги майда тошли кенг ўзан, сув йўли. Зулҳулайфадаги маълум жой ҳам Батҳо деб аталади.
763/1532 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَاخَ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ، فَصَلَّى بِـهَا. وَكَانَ عَبْدُ اللهِ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَفْعَلُ ذَلِكَ.
(7) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ШАЖАРА* ЙЎЛИДАН ЧИҚҚАНЛАРИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: خُرُوجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى طَرِيقِ الشَّجَرَةِ
764.1533.Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Мадинадан) Шажара йўли орқали чиқиб, Муъаррас* йўлидан кирар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага чиққанларида Шажара масжидида намоз ўқир эдилар. Қайтганларида эса Зулҳулайфада, водийнинг ичида намоз ўқир эдилар ва тонг отгунча (шу ерда) тунар эдилар».
* Шажара – Мадина-Макка йўлидаги жой номи.
* «Муъаррас»нинг маъноси сафар асносида тунаш учун, дам олиш учун тушиладиган жойдир. У Зулҳулайфадаги бир мавзе бўлиб, у ерда йўловчилар тунашган. Бу икки жой Мадинадан 6 мил (11,088 км) узоқликда жойлашган.
764/1533 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَخْرُجُ مِنْ طَرِيقِ الشَّجَرَةِ، وَيَدْخُلُ مِنْ طَرِيقِ الْمُعَرَّسِ، وَأَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ يُصَلِّي فِي مَسْجِدِ الشَّجَرَةِ، وَإِذَا رَجَعَ صَلَّى بِذِي الْحُلَيْفَةِ، بِبَطْنِ الْوَادِي، وَبَاتَ حَتَّى يُصْبِحَ.
(8) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «АҚИЙҚ МУБОРАК ВОДИЙДИР», ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ: صلى الله عليه وسلم الْعَقِيقُ وَادٍ مُبَارَكٌ
765.1534. Умар розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ақийқ водийсида шундай деяётганларини эшитганман: «Бу кеча Роббим тарафидан кимдир келиб: «Бу муборак водийда намоз ўқи ва: «Ҳажга қўшиб умра (қиламан)», деб айт», деди».
765/1534 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِوَادِي الْعَقِيقِ يَقُولُ: «أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتٍ مِنْ رَبِّي فَقَالَ: صَلِّ فِي هَذَا الْوَادِي الْمُبَارَكِ وَقُلْ: عُمْرَةً فِي حَجَّةٍ».
766.1535. Мусо ибн Уқба бундай сўзлаб берди:
«Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб, деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулҳулайфадаги Муъаррасда, водийнинг ичида эканларида у зотга туш кўрсатилиб: «Албатта, сен муборак Батҳодасан», дейилди».
766/1535 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُ رُئِيَ وَهُوَ فِي مُعَرَّسٍ بِذِي الْحُلَيْفَةِ، بِبَطْنِ الْوَادِي، قِيلَ لَهُ: إِنَّكَ بِبَطْحَاءَ مُبَارَكَةٍ.
(9) КИЙИМДАН ХУШБЎЙЛИКНИ УЧ МАРТА ЮВИШ ҲАҚИДА
(9) بَاب: غَسْلِ الْخَلُوقِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنَ الثِّيَابِ
767.1536. Ибн Журайж шундай хабар беради:
«Ато менга шундай хабар қилди: «Сафвон ибн Яъло қуйидагича хабар қилган: «Яъло розияллоҳу анҳу Умар розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий қилинаётган вақтда у зотни менга кўрсат», деди. (Яъло) айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Жиъронада* эдилар. У зот билан бир неча асҳоблари ҳам бор эди. У зотга бир киши келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, хушбўйга беланиб олган ҳолда умрага эҳром боғлаган кишига қандай қарайсиз?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир муддат жим бўлиб қолдилар. Шунда у зотга ваҳий келди. Умар розияллоҳу анҳу Яълога менга ишора қилди. Яъло мен келдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг устиларига бир мато соябон қилиб қўйилган эди. У бошимни (мато ичига) тиқдим. Қарасам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари қизарган, ўзлари ҳансирар эдилар. Сўнг (ваҳий) у зотдан аста аригач: «Умра ҳақида сўраган қани?» дедилар. Бир киши келтирилди. «Ўзингдаги хушбўйликни уч марта юв, жуббангни* еч ва ҳажингда қандай қилсанг, умрангда ҳам шундай қил», дедилар».
Атога: «Унга уч марта ювишни буюрганларида яхшилаб тозалашни ирода қилганларми?» деган эдим, «Ҳа», деди».
* Жиърона – Тоифдан Маккага киришда жойлашган шаҳар бўлиб, у билан Макка оралиги 6-7 мил келади. У умра учун мийқот ҳисобланган.
* Жубба – ипак, жун ва бошқа матолардан тикиладиган ёқасиз қимматбаҳо устки кийим бўлиб, бугунги кундаги чопонга ўхшаш бўлган.
767/1536 - عَنْ يَعْلَى بْنِ أمَيَّةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ قَالَ لِعُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَرِنِي النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم حِينَ يُوحَى إِلَيْهِ. قَالَ: فَبَيْنَمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْجِعْرَانَةِ، وَمَعَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ تَرَى فِي رَجُلٍ أَحْرَمَ بِعُمْرَةٍ وَهْوَ مُتَضَمِّخٌ بِطِيبٍ؟ فَسَكَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَاعَةً، فَجَاءَهُ الْوَحْيُ، فَأَشَارَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ إِلَيَّ، فَجِئْتُ،، وَعَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثَوْبٌ قَدْ أُظِلَّ بِهِ، فَأَدْخَلْتُ رَأْسِي، فَإِذَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مُحْمَرُّ الْوَجْهِ، وَهْوَ يَغِطُّ، ثُمَّ سُرِّيَ عَنْهُ، فَقَالَ: «أَيْنَ الَّذِي سَأَلَ عَنِ الْعُمْرَةِ؟» فَأُتِيَ بِرَجُلٍ، فَقَالَ: «اغْسِلِ الطِّيبَ الَّذِي بِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، وَانْزِعْ عَنْكَ الْجُبَّةَ، وَاصْنَعْ فِي عُمْرَتِكَ كَمَا تَصْنَعُ فِي حَجَّتِكَ».
(10) ЭҲРОМ БОҒЛАШДА ХУШБЎЙЛАНИШ, ЭҲРОМ БОҒЛАМОҚЧИ БЎЛГАНДА НИМАЛАР КИЙИШ ҲАМДА СОЧ ТАРАШ ВА МОЙ СУРТИШ ҲАҚИДА
(10) بَاب: الطِّيبِ عِنْدَ الْإِحْرَامِ وَمَا يَلْبَسُ إِذَا أَرَادَ أَنْ يُحْرِمَ وَيَتَرَجَّلُ وَيَدَّهِنُ
768.1539. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эҳром боғлаётганларида эҳромга кираётганлари учун, Байтни тавоф қилишларидан олдин эса эҳромдан чиқаётганлари учун хушбўйлик суриб қўяр эдим».
Изоҳ: Бу ерда тош отиб, соч олдириб бўлгандан кейинги, ифоза тавофидан олдинги ҳолат назарда тутилган.
768/1539 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: كُنْتُ أُطَيِّبُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِإِحْرَامِهِ حِينَ يُحْرِمُ، وَلِحِلِّهِ قَبْلَ أَنْ يَطُوفَ بِالْبَيْتِ.
(11) СОЧНИ ЕЛИМЛАБ ОЛИБ ТАЛБИЯ АЙТИШ ҲАҚИДА
(11) بَاب: مَنْ أَهَلَّ مُلَبِّدًا
769.1540. Солим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочларини елимлаб олиб талбия айтаётганларини эшитганман».
* Бу ерда тўзиб кетмаслиги, орасига ҳашаротлар тушмаслиги учун асал, дарахт елими ва шу каби ёпишқоқ моддалар билан сочни мойлаб, ёпиштириб олиш назарда тутилмоқда. 1267-ҳадисга қаранг.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, эҳром боғлагандан кейин хушбўйлик ишлатиш, ҳашарот тушмаслиги учун сочга ёпишқоқ моддаларни суриш, мой суриш каби ишлар жиноят ҳисобланади. Агар булардан бирортаси содир қилинса, каффорати учун қон чиқариш (жонлиқ сўйиш) вожиб бўлади («Ҳидоя»).
769/1540 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُهِلُّ مُلَبِّدًا.
(12) ЗУЛҲУЛАЙФА МАСЖИДИНИНГ ОЛДИДАН ЭҲРОМ БОҒЛАШ ҲАҚИДА
(12) بَاب: الْإِهْلَالِ عِنْدَ مَسْجِدِ ذِي الْحُلَيْفَةِ
770.1541. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фақат масжид олдидан, яъни Зулҳулайфа масжидининг олдидан эҳром боғлар эдилар».
770/1541 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا أَهَلَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَّا مِنْ عِنْدِ الْمَسْجِدِ. يَعْنِي: مَسْجِدَ ذِي الْحُلَيْفَةِ.
(13) ҲАЖДА УЛОВГА МИНИШ ВА МИНГАШИШ ҲАҚИДА
(13) بَاب: الرُّكُوبِ وَالْاِرْتِدَافِ فِي الْحَجِّ
771.1543, 1544. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Усома розияллоҳу анҳу Арафотдан Муздалифагача Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловларига мингашиб олган эди. Кейин Муздалифадан Миногача Фазлни мингаштириб олдилар. Иккови ҳам: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ақаба тошини отгунча тўхтамай талбия айтдилар», дейишган».
771/1543 و1544 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ أُسَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ كَانَ رِدْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، مِنْ عَرَفَةَ إِلَى الْمُزْدَلِفَةِ، ثُمَّ أَرْدَفَ الْفَضْلَ مِنَ الْمُزْدَلِفَةِ إِلَى مِنًى، فَكِلَاهُمَا قَالَ: لَمْ يَزَلِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُلَبِّي حَتَّى رَمَى جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ.
(14) ЭҲРОМЛИ КИШИ КИЯДИГАН КИЙИМЛАР, РИДО ВА ИЗОРЛАР ҲАҚИДА
(14) بَاب: مَا يَلْبَسُ الْمُحْرِمُ مِنَ الثِّيَابِ وَالْأَرْدِيَةِ وَالْأُزُرِ
772.1545. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сочларини тараб, мойлаб, изор ва ридоларини* кийганларидан кейин асҳоблари билан бирга Мадинадан йўлга чиқдилар. Баданга ранги чиқадиган, заъфарон билан бўялган кийимлардан бошқа ридо ва изор қилиб кийиладиган бирон нарсадан қайтармадилар. Зулҳулайфада тонг оттириб, уловларига миндилар. Байдога* чиққанларида у зот асҳоблари билан бирга талбия айтдилар ва баданаларига* илги осдилар. Ўшанда зулқаъданинг беш куни қолган эди. У зот Маккага зулҳижжадан тўрт кун ўтганда кириб бордилар. Кейин Байтни тавоф қилдилар, Сафо ва Марва орасида саъй қилдилар. Баданалари борлиги учун эҳромдан чиқмадилар, чунки уларга илги осган эдилар. Кейин Макканинг энг тепа жойига, Ҳажун* ёнига тушдилар. У зот ҳажга эҳром боғлаган эдилар. Каъбани тавоф қилганларидан кейин Арафотдан қайтгунларича унга яқин келмадилар. Асҳобларини Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилишга, сўнг сочларни қисқартириб, кейин эҳромдан чиқишга буюрдилар. Бу илги осилган баданаси бўлмаганлар учун бўлиб, улардан кимнинг ёнида аёли бўлса, унинг учун ҳалол бўлди. Шунингдек, хушбўйлик ва кийимлар ҳам».
* Изор – тананинг киндикдан пастини тўсиб турадиган эн (яхлит) матодан иборат кийим. У иссиқ ўлкаларга хос кийим бўлиб, баъзи араб ва Жануби-шарқий Осиё ўлкаларида ҳозирда ҳам кенг тарқалган. Уни эҳромнинг пастки қисмига ёки лунгига ўхшатиш мумкин. Ридо – тананинг тепа қисмига кийиладиган кийим. У яхлит бўлиши ҳам, тикилган бўлиши ҳам мумкин. У изорнинг муқобилидир. Ридо юпқа, бир қаватли чойшабсимон устки кийим бўлиши, енгли ҳам, енгсиз ҳам, калта енгли ҳам бўлиши мумкин.
* Байдонинг изоҳи 1286-ҳадисда.
* Бадана – ҳарамда қурбонликка аталган туя (ҳанафий мазҳабида бадана деганда қурбонликка аталган қорамол ҳам тушунилади). Бу сўзнинг луғавий маъноси «семиз», «жуссадор»дир. Араблар семирган, етилган туя ва молларни сўйиб ҳадий қилганлари учун бу қурбонликларини «бадана» деб номлашган. Аммо қурбонликка аталган қўй-эчкилар бадана дейилмайди.
* Ҳажун – Байтуллоҳдан тахминан бир ярим мил (2,772 км) узоқликдаги тепалик.
Изоҳ: Қурбонлик учун аталган туя, мол ва қўйларга уларнинг Аллоҳга аталганининг аломати сифатида бўйинларига латта, шиппак ёки шу каби нарсалар илиб қўйилган. Бундай белгилар «қалоид» дейилади. Шу боис, «илги осди» деганда «уни Аллоҳга атади» деган маъно тушунилади.
772/1545 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: انْطَلَقَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ، بَعْدَ مَا تَرَجَّلَ وَادَّهَنَ، وَلَبِسَ إِزَارَهُ وَرِدَاءَهُ، هُوَ وَأَصْحَابُهُ، فَلَمْ يَنْهَ عَنْ شَيْءٍ مِنَ الْأَرْدِيَةِ وَالْأُزْرِ تُلْبَسُ، إِلَّا الْمُزَعْفَرَةَ الَّتِي تَرْدَعُ عَلَى الْجِلْدِ، فَأَصْبَحَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ، رَكِبَ رَاحِلَتَهُ، حَتَّى اسْتَوَى عَلَى الْبَيْدَاءِ أَهَلَّ هُوَ وَأَصْحَابُهُ، وَقَلَّدَ بَدَنَتَهُ، وَذَلِكَ لِخَمْسٍ بَقِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ، فَقَدِمَ مَكَّةَ لِأَرْبَعِ لَيَالٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِي الْحَجَّةِ، فَطَافَ بِالْبَيْتِ وَسَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَلَمْ يَحِلَّ مِنْ أَجْلِ بُدْنِهِ، لِأَنَّهُ قَلَّدَهَا، ثُمَّ نَزَلَ بِأَعْلَى مَكَّةَ عِنْدَ الْحَجُونِ، وَهْوَ مُهِلٌّ بِالْحَجِّ، وَلَمْ يَقْرَبِ الْكَعْبَةَ بَعْدَ طَوَافِهِ بِهَا حَتَّى رَجَعَ مِنْ عَرَفَةَ، وَأَمَرَ أَصْحَابَهُ أَنْ يَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ وَبَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، ثُمَّ يُقَصِّرُوا مِنْ رُءُوسِهِمْ ثُمَّ يَحِلُّوا، وَذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ بَدَنَةٌ قَلَّدَهَا، وَمَنْ كَانَتْ مَعَهُ امْرَأَتُهُ فَهِيَ لَهُ حَلَالٌ، وَالطِّيبُ وَالثِّيَابُ.
(15)
(15) باب: التَّلبِيَةِ
773.1549
773/1549 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ تَلْبِيَةَ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم: لَبَّيْكَ اللهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إنَّ الـحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالـملكَ، لا شَرِيكَ لَكَ.
(16) УЛОВГА МИНГАНДА ТАЛБИЯ АЙТИШДАН ОЛДИН ҲАМД, ТАСБЕҲ ВА ТАКБИР АЙТИШ ҲАҚИДА
(16) بَاب: التَّحْمِيدِ وَالتَّسْبِيحِ وَالتَّكْبِيرِ قَبْلَ الْإِهْلَالِ عِنْدَ الرُّكُوبِ عَلَى الدَّابَّةِ
774.1551. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Мадинадалигимизда пешинни тўрт ракат ўқидилар ва асрни Зулҳулайфада икки ракат ўқидилар. Кейин у ерда тонг отгунча тунадилар. Сўнг уловга миндилар. (Улов) у зотни кўтариб, Байдога олиб чиққанида Аллоҳга ҳамд айтдилар, тасбеҳ ва такбир айтдилар. Сўнгра ҳаж ва умра учун талбия айтдилар. Одамлар ҳам иккиси учун (ҳаж ва умра учун) талбия айтдилар. (Маккага) кириб келганимизда одамларга буюрдилар, улар эҳромдан чиқишди. Тарвия* куни келгач, ҳаж учун эҳромга киришди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туяларни тик ҳолида ўз қўллари билан сўйдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада иккита ола қўчқор сўйганлар».
* Тарвия куни – ёлғон арафа куни. Бу зулҳижжа ойининг саккизинчи куни бўлиб, ҳаж амаллари шу кундан бошланади.
774/1551 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَنَحْنُ مَعَهُ بِالْمَدِينَةِ الظُّهْرَ أَرْبَعًا، وَالْعَصْرَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ بَاتَ بِهَا حَتَّى أَصْبَحَ، ثُمَّ رَكِبَ حَتَّى اسْتَوَتْ بِهِ عَلَى الْبَيْدَاءِ، حَمِدَ اللهَ وَسَبَّحَ وَكَبَّرَ، ثُمَّ أَهَلَّ بِحَجٍّ وَعُمْرَةٍ، وَأَهَلَّ النَّاسُ بِـهِمَا، فَلَمَّا قَدِمْنَا، أَمَرَ النَّاسَ فَحَلُّوا، حَتَّى كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ أَهَلُّوا بِالْحَجِّ. قَالَ: وَنَحَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَدَنَاتٍ بِيَدِهِ قِيَامًا، وَذَبَحَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْمَدِينَةِ كَبْشَيْنِ أَمْلَحَيْنِ.
(17) ҚИБЛАГА ЮЗЛАНГАН ҲОЛДА ТАЛБИЯ АЙТИШ ҲАҚИДА
(17) بَاب: الْإِهْلَالِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ
775.1553. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Зулҳулайфада бомдодни ўқиганда буюрар, улови ҳозирланиб, сўнг минар эди. (Улов) у кишини кўтариб, тикланганида қиблага юзланар, кейин Ҳарамга етгунча талбия айтар, кейин (талбияни) тўхтатар эди. Ниҳоят, Зутувога* келиб, тонг отгунча шу ерда тунар, бомдодни ўқигач, ғусл қилар эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилганларини айтарди».
* «Зутуво» сўзи луғатда «ўраб қўймоқ» деган маънони англатади. «Зутуво» дегани Маккадаги бир водий бўлиб, ўша жойда тош билан ўраб қўйилган қудуқ борлиги сабабли водийни шундай ном билан атаганлар (Маждуддин ал-Фирузободий. Ал-Қомусул муҳит. – Ж. 4. – Байрут: Дорул маърифа, йили кўрсатилмаган. – Б. 358).
775/1553 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ كَانَ يُلَبِّي مِنْ ذِي الـحُلَيْفَةِ فَإذَا بَلَغَ الـحَرَمَ أمْسَكَ، حَتَّى إذَا جَاءَ ذَا طُوًى بَاتَ بِهِ حَتَّى يُصْبِحَ، فَإذَا صَلَّى الْغَدَاةَ اغْتَسَلَ، وَزَعَمَ أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم فَعَلَ ذَلِكَ.
(18) ВОДИЙГА ТУШГАНДА ТАЛБИЯ АЙТИШ ҲАҚИДА
(18) بَاب: التَّلْبِيَةِ إِذَا انْحَدَرَ فِي الْوَادِي
776.1555. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳузурида эдик. У зотнинг Дажжол ҳақида: «Унинг икки кўзининг ўртасига «кофир» деб ёзилган», деганларини зикр қилишди. Ибн Аббос деди: «Буни эшитмаганман, лекин у зот: «Аммо Мусонинг водийга талбия айтиб тушаётганини кўриб тургандекман», деганлар».
776/1555 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا مُوسَى كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ، إِذا انْحَدَرَ فِي الْوَادِي يُلَبِّي».
(19) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ЗАМОНЛАРИДА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ НИМА ДЕБ ЭҲРОМ БОҒЛАГАН БЎЛСАЛАР, ЎШАНГА ЭҲРОМ БОҒЛАГАН КИШИ ҲАҚИДА
(19) بَاب: مَنْ أَهَلَّ فِي زَمَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم كَإِهْلَالِهِ
777.1559. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Ямандаги бир қавмга жўнатдилар. Келганимда у зот Батҳода* эдилар. Шунда у зот: «Эҳромни нима деб боғладинг?» дедилар. «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деб боғлаган бўлсалар, ўшанга», дедим. У зот: «Сенда ҳадий борми?» дедилар. Мен: «Йўқ», дедим. Менга буюрдилар, Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилдим. Кейин яна буюрдилар, эҳромдан чиқиб, қавмимдан бир (маҳрам) аёлнинг олдига келдим. У мени тараб қўйди [ёки бошимни ювиб қўйди].
Кейинчалик Умар розияллоҳу анҳу (халифа бўлиб) келиб: «Агар Аллоҳнинг китобини тутсак, У Зот бизга тугал қилишни буюради. Аллоҳ айтди: «Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун тугал адо этинг». Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини тутсак, у зот ҳадийларини сўймагунларича эҳромдан чиқмаганлар», деди».
777/1559 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى قَوْمٍ بِالْيَمَنِ، فَجِئْتُ وَهْوَ بِالْبَطْحَاءِ، فَقَالَ: «بِـمَا أَهْلَلْتَ؟» قُلْتُ: أَهْلَلْتُ كَإِهْلَالِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم. قَالَ: «هَلْ مَعَكَ مِنْ هَدْيٍ؟» قُلْتُ: لَا، فَأَمَرَنِي فَطُفْتُ بِالْبَيْتِ وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، ثُمَّ أَمَرَنِي فَأَحْلَلْتُ، فَأَتَيْتُ امْرَأَةً مِنْ قَوْمِي، فَمَشَطَتْنِي، أَوْ غَسَلَتْ رَأْسِي. فَقَدِمَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَ: إِنْ نَأْخُذْ بِكِتَابِ اللهِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُنَا بِالتَّمَامِ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: (وَأَتِـمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ) [البقرة: 196]، وَإِنْ نَأْخُذْ بِسُنَّةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَإِنَّهُ لَمْ يَحِلَّ حَتَّى نَحَرَ الْهَدْيَ.
(20) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ҲАЖ МАЪЛУМ ОЙЛАРДИР. ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(20) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ) [البقرة: 197]
778.1560. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ҳаж ойларида ҳаж кечалари ҳаж маконларига йўлга чиқдик. Сарифга* тушдик. Шунда у зот асҳобларининг олдига чиқиб: «Сизлардан кимда ҳадий бўлмасаю, умра қилишни истаса, қилсин. Кимда ҳадий бўлса, йўқ», дедилар. У зотнинг асҳобларидан уни (умрани) тутувчи ва тарк қилувчилар бўлди. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳобларидан бир неча киши имкони борлардан бўлиб, уларда ҳадий бор эди, (ҳажни) умрага айлантира олмадилар.
Ҳузуримга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келганларида мен йиғлаётган эдим. У зот: «Ҳой, сен нимага йиғлаяпсан?» дедилар. «Саҳобаларингизга айтган сўзингизни эшитдим, умрадан тўсилиб қолибман», дедим. У зот: «Нима бўлди?» дедилар. «Намоз ўқимаяпман», дедим. У зот: «Бунинг зиёни йўқ. Сен ҳам Одамнинг қизларидан бирисан, холос. Аллоҳ уларга ёзганини сенга ҳам ёзган. Ҳажингда (бардавом) бўлавер, шояд, Аллоҳ сенга уни (умрани) насиб қилса», дедилар.
У зотнинг ҳажлари учун (йўлга) чиқдик. Ниҳоят, Минога етиб келганимизда пок бўлдим. Минодан чиқиб, Байтни ифоза тавофи* қилдим. Сўнгра у зот билан бирга охирги нафр куни* (Минодан) чиқдим. У зот бориб, Муҳассабга* тушдилар. Биз ҳам бирга тушдик. Шунда у зот Абдурраҳмон ибн Абу Бакрни чақириб: «Синглинг билан ҳарам ҳудудидан чиққин, у умра учун эҳром боғласин. Фориғ бўлганингиздан кейин мана шу ерга келинг. Ҳузуримга келгунингизча мен сизларни кутаман», дедилар.
Биз йўлга чиқдик. Ниҳоят, фориғ бўлиб, тавофни ҳам қилиб, саҳарда у зотнинг ҳузурларига етиб келдим. Шунда: «Фориғ бўлдингизми?» дедилар. «Ҳа», дедим. У зот саҳобаларига жўнашни эълон қилдилар. Одамлар кўчларини олиб, йўлга тушишди. У зот Мадинага қараб юрдилар».
* Сариф – Маккага энг яқин бир тепаликнинг номи.
* Ифоза – қайтиш, тарқаб кетиш, кўчиб кетиш маъноларини англатади. «Ифоза тавофи» деб зулҳижжa oйининг ўнинчи куни, яъни ҳaйит куни шaйтoнгa тoш oтиб, қуpбoнликни сўйиб, coчни oлдиpиб (ёки қиcқapтиpиб) бўлгaндaн cўнг Бaйтуллoҳни тaвoф қилишга айтилади. Бу «Зиёрат тавофи» деб ҳам аталади. Ифоза тавофи ҳажнинг рукнларидан бўлиб, уни қилмаган кишининг ҳажи инобатга ўтмайди. Ифоза тавофи уч кун ҳайит ичида адо этилиши шарт.
* Охирги нафр куни – зулҳижжа ойининг ўн учинчи куни. «Нафр куни» қайтиш куни демакдир. Ҳожилар шу кунлари Минодан Маккага қайтишади. Ўн иккинчи кун «биринчи нафр» дейилади.
* Муҳассаб – Макка ва Мино орасидаги кенг текислик. Бу сўз луғатда «майда тошлар тўпланган жой» деган маънони билдиради. Бу ерга сел сабабли майда тошлар йиғилиб қолгани учун шу номни олган. Абраҳа қавми шу жойда ҳалок бўлган.
778/1560 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، حَدِيثُهَا فِي الـحَجِّ، قَدْ تَقَدَّمَ، قَالَتْ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ، وَلَيَالِي الْحَجِّ، وَحُرُمِ الْحَجِّ، فَنَزَلْنَا بِسَرِفَ، قَالَتْ: فَخَرَجَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ: «مَنْ لَمْ يَكُنْ مِنْكُمْ مَعَهُ هَدْيٌ، فَأَحَبَّ أَنْ يَجْعَلَهَا عُمْرَةً فَلْيَفْعَلْ، وَمَنْ كَانَ مَعَهُ الْهَدْيُ فَلَا». قَالَتْ: فَالْآخِذُ بِـهَا وَالتَّارِكُ لَهَا مِنْ أَصْحَابِهِ، قَالَتْ: فَأَمَّا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَرِجَالٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَكَانُوا أَهْلَ قُوَّةٍ، وَكَانَ مَعَهُمُ الْهَدْيُ، فَلَمْ يَقْدِرُوا عَلَى الْعُمْرَةِ، وَذَكَرَ بَاقِيَ الـحَدِيث.
(21) ТАМАТТУЪ, ҚИРОН, ИФРОД ҲАЖЛАРИ ҲАМДА ҲАДИЙСИ БЎЛМАГАН КИШИ ҲАЖНИ ФАСХ ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
Изоҳ: «Тaмaттуъ» сўзи «баҳраланиш», «фoйдaлaниш» мaънoлapини aнглaтaди. Таматтуъ ҳажнинг турларидан бири бўлиб, унда аввaл умpaни бажариб олиб, эҳромдан чиққач, ҳаж вaқтигaчa эҳром ҳapoм қилгaн нapcaлapдaн тaмaттуъ қилиб, яъни баҳраланиб юpиб, ҳаж кунлари кeлгaндa янa эҳромгa киpиб, ҳаж адо этилади. Тaмaттуъ ҳажи ҳаж oйлapидa четдaн кeлиб ҳaж қилaдигaнлapгa жоиздир. Maккaдa яшoвчилapгa ҳaмдa Maккaгa ҳaж oйлapидaн aввaл кeлиб, ҳaж мaвcумини кутиб туpгaнлapгa жoиз эмac.
Қирон – ҳаж ойларида ҳаж ва умрани бирга ният қилиб эҳром боғлашдир. «Қиpoн» cўзи «яқинлик», «қўшилиш» мaънoлapини aнглaтaди. Умpaга яқинлaштиpиб, унга қўшиб қилингaн ҳaж «қиpoн ҳажи» дeйилaди. Бунда орада эҳромдан чиқилмайди.
«Ифрод» сўзи «ёлғизлатиш», «битта-битта қилиш» деган маъноларни билдиради. Ифрод ҳажда фақат ҳаж қилишни ният қилиб эҳром боғланади.
«Фасх» – «бузиш», «бекор қилиш» дегани бўлиб, «ҳажни фасх қилиш» деганда аввалига ҳаж қилиш ниятида эҳром боғлаб, кейин ниятни умрага ўзгартириб, умрани адо этгандан сўнг эҳромдан чиқиш назарда тутилади. Бунда ҳаж мавсумида яна ҳажга эҳром боғланади. Бу ҳадий атаган кишига мумкин эмас.
(21) بَاب: التَّمَتُّعِ وَالْإِقْرَانِ وَالْإِفْرَادِ بِالْحَجِّ، وَفَسْخِ الْحَجِّ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ هَدْيٌ
779.1561. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга фақат ҳажни кўзлаб йўлга чиққан эдик. (Маккага) кириб келгач, Байтни тавоф қилдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадий етаклаб келмаганларни эҳромдан чиқишга буюрдилар. Ким ҳадий етаклаб келмаган бўлса, эҳромдан чиқди. У зотнинг аёллари ҳам (ҳадий) етаклаб келишмаган эди, шунинг учун улар ҳам эҳромдан чиқишди.
Кейин мен ҳайз кўриб қолиб, Байтни тавоф қила олмадим. «Ҳасба» кечаси*: «Эй Аллоҳнинг Расули! Одамлар ҳаж ҳам, умра ҳам қилиб қайтсалар, мен фақат ҳаж қилиб қайтаманми?» дедим. У зот: «Маккага келган кечаларимизда тавоф қилмаганмидинг?» дедилар. «Йўқ», дедим. У зот: «Ундай бўлса, аканг билан Танъимга бориб, умрага эҳром боғла. Кейин сен билан фалон жойда учрашамиз», дедилар».
Сафийя розияллоҳу анҳо айтади: «Мен ҳам (ҳайзим сабабли) уларни ушлаб қоламан шекилли, деб ўйлардим». У зот: «Ақро-ҳалқо!* Қурбонлик куни тавоф қилмаганмидинг?» дедилар. Мен: «Йўқ, қилганман», дедим. У зот: «Ҳечқиси йўқ. Туриб, жўнайвер», дедилар».
Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадан юқорилаб бораётиб, мен билан учрашдилар, мен эса у ерга тушиб келаётган эдим» [ёки «мен кўтарилиб бораётган эдим, у зот эса тушиб келаётган эдилар», деган].
* «Ҳасба кечаси» – Муҳассабда туналадиган кеча. Муҳассаб – Макка билан Мино орасидаги водийнинг номи бўлиб, ҳожилар ҳаж амалларини тугатиб, Минодан қайтишда ўша ерда тунаб қолганлар.
* «Ақро-ҳалқо!» («Ҳалқо-ақро!» шаклида ҳам келади) – бу ибора арабларда койиш маъносида ишлатиладиган сўзлардандир. «Ақро» – «бўғзидан сўйилгур» дегани, «ҳалқо» эса икки хил маънони билдиради: биринчиси «сочи қирилгур», иккинчиси «бўғзидан бўғилгур». Аммо бу ибора арабларда асл мазмунида, яъни дуоибад сифатида айтилмай, оддий койиш маъносида ишлатиладиган бўлиб кетган. Бу ўзбек тилидаги «тушмагур», «ўлмагур» деган сўзларга тўғри келади.
779/1561 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَلَا نُرَى إِلَّا أَنَّهُ الْحَجُّ، فَلَمَّا قَدِمْنَا تَطَوَّفْنَا بِالْبَيْتِ، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَنْ لَمْ يَكُنْ سَاقَ الْهَدْيَ أَنْ يَحِلَّ، فَحَلَّ مَنْ لَمْ يَكُنْ سَاقَ الْهَدْيَ، وَنِسَاؤُهُ لَمْ يَسُقْنَ فَأَحْلَلْنَ، قَالَتْ صَفِيَّةُ: مَا أُرَانِي إِلَّا حَابِسَتَهُمْ، قَالَ: «عَقْرَى حَلْقَى، أَوَمَا طُفْتِ يَوْمَ النَّحْرِ؟» قَالَتْ: قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: «لَا بَأْسَ انْفِرِي».
780.1562. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга видолашув ҳажи йилида йўлга чиқдик. Ичимизда фақат умра учун эҳром боғлаган ҳам, ҳаж ва умра учун эҳром боғлаган ҳам ва ҳажнинг ўзи учунгина эҳром боғлаганлар ҳам бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фақат ҳаж учун эҳром боғлаган эдилар. Бироқ, кимлар ҳажни ёки ҳаж ва умрани жамлаб эҳром боғлаган бўлса, то қурбонлик кунигача эҳромдан чиқмади».
780/1562 – وَعَنْهَا فِي رِوَايَةٍ أخْرَى قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَامَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ، فَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِعُمْرَةٍ، وَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِحَجَّةٍ وَعُمْرَةٍ، وَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِالْحَجِّ، وَأَهَلَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْحَجِّ، فَأَمَّا مَنْ أَهَلَّ بِالْحَجِّ، أَوْ جَمَعَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، لَمْ يَحِلُّوا حَتَّى كَانَ يَوْمُ النَّحْرِ.
781.1563. Марвон ибн Ҳакамдан ривоят қилинади:
«Усмон ва Алий розияллоҳу анҳумога гувоҳ бўлганман: Усмон таматтуъдан ва икковини (ҳаж билан умрани) жамлашдан қайтарар эди. Алий (буни) кўриб, «Ҳаж ва умра учун Сенга лаббай», деб ҳар иккисига эҳром боғлади. У: «Мен бировнинг сўзини деб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ташламайман», деди».
781/1563 - عَنْ عُثْمَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أنَّهُ نَهَى عَنِ الْمُتْعَةِ، وَأَنْ يُجْمَعَ بَيْنَهُمَا، فَلَمَّا رَأَى عَلِيٌّ أَهَلَّ بِـهِمَا: لَبَّيْكَ بِعُمْرَةٍ وَحَجَّةٍ، قَالَ: مَا كُنْتُ لِأَدَعَ سُنَّةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لِقَوْلِ أَحَدٍ.
782.1564. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«(Жоҳилиятда) ҳаж ойларида умра қилишни ер юзидаги энг ёмон фожирлик деб билишар эди. Улар Муҳаррамни Сафар қилишар ва: «Тузалса дабар, кетса асар, чиқса Сафар, умра қилмоқчи бўлганга умра ҳалол бўлар», дейишар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари ҳаж учун эҳром боғлаб, (зулҳижжанинг) тўртинчи куни тонгда (Маккага) келишди. Уларга уни (ҳажни) умра қилишни буюрдилар. Уларга бу оғир туюлиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси (ишлар) ҳалол?» дейишди. У зот: «Ҳаммаси ҳалол», дедилар».
* Дабар – туянинг юк кўтарувчи устки қисми. Ҳаж сафарида юкларни ташигани сабабли туянинг усти шилиниб, қашқа бўлади. Бу ерда ҳаж ойларидан кейин ўша жароҳат тузалиб, орадан бир муддат ўтиши назарда тутилган.
782/1564 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانُوا يَرَوْنَ أَنَّ الْعُمْرَةَ فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ مِنْ أَفْجَرِ الْفُجُورِ فِي الْأَرْضِ، وَيَجْعَلُونَ الْمُحَرَّمَ صَفَرًا، وَيَقُولُونَ: إِذَا بَرَأَ الدَّبَرْ، وَعَفَا الْأَثَرْ، وَانْسَلَخَ صَفَرْ، حَلَّتِ الْعُمْرَةُ لِمَنِ اعْتَمَرْ. قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابُهُ صَبِيحَةَ رَابِعَةٍ مُهِلِّينَ بِالْحَجِّ، فَأَمَرَهُمْ أَنْ يَجْعَلُوهَا عُمْرَةً، فَتَعَاظَمَ ذَلِكَ عِنْدَهُمْ، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ الْحِلِّ؟ قَالَ: «حِلٌّ كُلُّهُ».
783.1566. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Ҳафса розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларга нима бўлдики, сиз умрангизнинг эҳромидан чиқмай туриб, улар умра эҳромидан чиқиб олишибди?» деди. У зот: «Мен бошимга елим сурдим, ҳадийимга илги осдим, энди қурбонлик сўймагунимча эҳромдан чиқмайман», дедилар.
783/1566 - عَنْ حَفْصَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَنَّهَا قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا شَأْنُ النَّاسِ حَلُّوا بِعُمْرَةٍ وَلَمْ تَحْلِلْ أَنْتَ مِنْ عُمْرَتِكَ؟ قَالَ: «إِنِّي لَبَّدْتُ رَأْسِي، وَقَلَّدْتُ هَدْيِي، فَلَا أَحِلُّ حَتَّى أَنْحَرَ».
784.1567. Бизга Одам сўзлаб берди:
«Шуъба қуйидагича сўзлаб берди: «Абу Жамра Наср ибн Имрон Зубаъий бизга бундай деб хабар қилди: «Таматтуъ қилган эдим, баъзи одамлар мени қайтаришди. Шунда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан сўраган эдим, у менга (таматтуъ қилишни) буюрди. Кейин туш кўрдим, гўё бир киши менга: «Мабрур ҳаж ва мақбул умра!» дер эди. Ибн Аббосга айтган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари-да», деди ва: «Менинг ҳузуримда туриб тур, сенга молимдан улуш ажратайин», деди».
Шуъба айтади: «Мен: «Нима учун?» дедим. У (Абу Жамра): «Кўрган тушим учун», деди».
784/1567 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ التَّمَتُّعِ وَقَالَ: نَهَانِي نَاسٌ عَنْهُ، فَأمَرَهُ بِهِ، قَالَ الرَّجُلُ: فَرَأيْتُ فِي الـمَنَامِ كأنَّ رَجُلا يَقُولُ لِي: حَجٌّ مَبْرُرٌ، وَعُمْرَةٌ مُتَقَبَّلَةٌ، فَأخْبَرْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ، فَقَالَ: سُنَّةُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
785.1568. Абу Шиҳоб сўзлаб берди:
«Таматтуъ қилиб, Маккага умра учун келдим. Тарвиядан уч кун олдин кириб бордик. Маккалик баъзи кишилар менга: «Сенинг ҳажинг энди маккий бўлади», дейишди.
Атонинг ҳузурига фатво сўраб кирдим. У деди: «Менга Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан бирга баданаларни ҳайдаб борганларида у зот билан бирга ҳаж қилганини сўзлаб берган: «Улар фақат ҳаж учун эҳром боғлашган эди. У зот уларга: «Байтни, Сафо ва Марвани тавоф қилиш ҳамда сочни қисқартириш билан эҳромингиздан чиқинг. Кейин шу ҳалол ҳолингизча туринг. Тарвия куни келганда ҳаж учун эҳром боғланг ва аввал қилганингизни таматтуъга (умрага) айлантиринг», дедилар. Улар: «Қандай қилиб уни таматтуъга айлантирамиз, ахир ҳаж деб атаб қўйганмиз-ку?» дейишди. Шунда у зот: «Сизлар буюрганимни қилинг. Ҳадий ҳайдаб келмаганимда, ўзим ҳам сизларга буюрганимни қилган бўлар эдим. Лекин ҳадий ўз жойига* етиб бормагунча (эҳром сабабли) ҳаром қилинган бирор нарса менга ҳалол бўлмайди», дедилар.
Улар шундай қилишди».
* Яъни ҳадийни сўйиш жойи. Ҳанафийлар наздида бу ҳарам ҳудудидир. Ҳарам ҳудуди – Мино, Арафот, Муздалифа каби ҳаж амаллари бажариладиган жойларни ўз ичига олган, эҳромсиз кириш мумкин бўлмаган маълум ҳудуддир.
785/1568 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ حَجَّ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ سَاقَ الْبُدْنَ مَعَهُ وَقَدْ أَهَلُّوا بِالْحَجِّ مُفْرَدًا، فَقَالَ لَهُمْ: «أَحِلُّوا مِنْ إِحْرَامِكُمْ بِطَوَافِ الْبَيْتِ وَبَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَقَصِّرُوا ثُمَّ أَقِيمُوا حَلَالًا، حَتَّى إِذَا كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ فَأَهِلُّوا بِالْحَجِّ، وَاجْعَلُوا الَّتِي قَدِمْتُمْ بِهَا مُتْعَةً». فَقَالُوا: كَيْفَ نَجْعَلُهَا مُتْعَةً، وَقَدْ سَـمَّيْنَا الْحَجَّ؟ فَقَالَ: «افْعَلُوا مَا أَمَرْتُكُمْ، فَلَوْلَا أَنِّي سُقْتُ الْهَدْيَ لَفَعَلْتُ مِثْلَ الَّذِي أَمَرْتُكُمْ، وَلَكِنْ لَا يَحِلُّ مِنِّي حَرَامٌ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ». فَفَعَلُوا.
(22) ТАМАТТУЪ ҲАҚИДА
(22) بَاب: التَّمَتُّعِ
786.1571. Имрон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида таматтуъ қилдик. Шунда Қуръон нозил бўлди. Кейин эса бир киши ўз фикри билан хоҳлаганини айтди»*.
* «Қуръон нозил бўлди» деганда «...ким умрадан ҳажгача баҳраланган (яъни таматтуъ қилган) бўлса, унга муяссар бўлган ҳадий (вожиб)» ояти назарда тутилган, чунки Қуръон сўзи Қуръоннинг ҳаммаси учун ҳам, бир қисми учун ҳам ишлатилаверади. Мазкур оятда таматтуъ ҳажининг жоизлигига очиқ-ойдин далил бор. Имрон розияллоҳу анҳу шуни айтмоқчи. Аммо Умар розияллоҳу анҳу халифалик даврида кишиларни таматтуъ ҳажидан қайтарган. Бу у кишининг ижтиҳоди бўлиб, у киши таматтуъ ҳажини ўша оят нозил бўлган йилга хос ҳукм деб билган ёки шароит шуни тақозо қилган. Кўпчилик шориҳларнинг айтишича, Имрон розияллоҳу анҳу «Кейин эса бир киши...» деганда Умар розияллоҳу анҳуни назарда тутган.
786/1571 - عَنْ عِمْرَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تـَمَتَّعْنَا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَنَزَلَ الْقُرْآنُ، قَالَ رَجُلٌ بِرَأْيِهِ مَا شَاءَ.
(23) МАККАНИНГ ҚАЕРИДАН ЧИҚИЛАДИ?
(23) بَاب: مِنْ أَيْنَ يَخْرُجُ مِنْ مَكَّةَ؟
787.1576. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага Батҳодаги Юқори довондан – Кадодан кирдилар ва Қуйи довондан (Кудодан)* чиқдилар».
* Кадо – Юқори довоннинг чеккасидаги тоғ. Баъзан мазкур довоннинг ўзи ҳам шу ном билан номланган. Кудо – Қуйи довоннинг чеккасидаги тоғ бўлиб, бу довонни ҳам гоҳида шу ном билан аташган.
Изоҳ: «Мусаддад» сўзи «мустаҳкам», «тўппа-тўғри» деган маъноларни англатади. Мусаддад ибн Мусарҳад имом Бухорийнинг шайхларидан бўлиб, ушбу ҳадисни Бухорий ундан ривоят қилган. Муаллиф бу ерда ҳадиснинг ишончлилигини таъкидлаш маъносида уни айтиб берган шайхини таърифламоқда ва қўшимча равишда унинг ҳақида буюк муҳаддисларнинг фикрларини ҳам келтирмоқда.
787/1576 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ مَكَّةَ مِنْ كَدَاءٍ مِنَ الثَّنِيَّةِ الْعُلْيَا الَّتِي بِالْبَطْحَاءِ، وَيَخْرُجُ مِنَ الثَّنِيَّةِ السُّفْلَى.
(24) МАККА ВА УНИНГ БИНОЛАРИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(24) بَاب: فَضْلِ مَكَّةَ وَبُنْيَانِهَا
788.1584. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан девор (ҳатим*) ҳақида: «У Байтданми?» деб сўрадим. У зот: «Ҳа», дедилар. «Уларга нима бўлди, уни Байт ичига киритишмаган?» дедим. У зот: «Қавмингнинг нафақаси етмаган», дедилар. «Нега эшиги кўтариб қўйилган?» дедим. У зот: «Буни қавминг истаганини киритиб, истамаганига монелик қилиш учун қилган. Агар қавминг жоҳилиятдан янги чиққан бўлмай, деворни Байтнинг ичига киритиб, эшигини ерга теккизиб қўйишимни ёқтирмаслигидан қўрқмаганимда эди... Қавминг жоҳилиятдан эндигина чиққан бўлмаганида, улар буни сингдира олмайди деб қўрқмаганимда, деворни Байтнинг ичига киритиб, эшигини ерга ёпиштириб қўярдим» дедилар».
* Ҳатим – Каъбанинг тарнови томонда жойлашган, ярим айлана шаклидаги, паст девор билан ўраб қўйилган жой. Аслида Иброҳим алайҳиссалом қурганларида у ҳам Каъбанинг пойдевори бўлган. Бу жой «Ҳижри Исмоил» ҳам дейилади.
788/1584 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْجَدْرِ، أَمِنَ الْبَيْتِ هُوَ؟ قَالَ: «نَعَمْ». قُلْتُ: فَمَا لَهُمْ لَمْ يُدْخِلُوهُ فِي الْبَيْتِ؟ قَالَ: «إِنَّ قَوْمَكِ قَصَّرَتْ بِهِمُ النَّفَقَةُ». قُلْتُ: فَمَا شَأْنُ بَابِهِ مُرْتَفِعًا؟ قَالَ: «فَعَلَ ذَلِكِ قَوْمُكِ، لِيُدْخِلُوا مَنْ شَاءُوا وَيَمْنَعُوا مَنْ شَاءُوا، وَلَوْلَا أَنَّ قَوْمَكِ حَدِيثٌ عَهْدُهُمْ بِالْجَاهِلِيَّةِ، فَأَخَافُ أَنْ تُنْكِرَ قُلُوبُهُمْ أَنْ أُدْخِلَ الْجَدْرَ فِي الْبَيْتِ وَأَنْ أُلْصِقَ بَابَهُ بِالْأَرْضِ».
789.1586. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Эй Оиша, агар қавминг жоҳилиятдан янги чиққан бўлмаганида, албатта Байтни бузишга буюриб, ундан чиқариб юборилган жойни унга киритиб, ўзини ер билан бараварлаштирар эдим ҳамда унга икки эшик – шарқий эшик ва ғарбий эшик қилиб, Иброҳимнинг пойдеворига етказиб қўйган бўлар эдим», дедилар».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги кун ўлчовида 46,2 см га тўғри келади.
789/1586 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا: «يَا عَائِشَةُ، لَوْلَا أَنَّ قَوْمَكِ حَدِيثُ عَهْدٍ بِجَاهِلِيَّةٍ، لَأَمَرْتُ بِالْبَيْتِ فَهُدِمَ، فَأَدْخَلْتُ فِيهِ مَا أُخْرِجَ مِنْهُ، وَأَلْزَقْتُهُ بِالْأَرْضِ، وَجَعَلْتُ لَهُ بَابَيْنِ: بَابًا شَرْقِيًّا وَبَابًا غَرْبِيًّا، فَبَلَغْتُ بِهِ أَسَاسَ إِبْرَاهِيمَ».
(25)
(25) باب: تَورِيثِ دُورِ مَكَّةَ وَبَيعِهَا وَشِرَائِهَا وأنَّ النَّاس في الـمَسجِد الـحَرَام سَوَاءٌ
790.1588. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У: «Эй Аллоҳнинг Расули, Маккада қаердаги уйингизга тушасиз?» деди. У зот: «Ақийл ҳовли-жойлардан бирон нарса қолдирибдими?!» дедилар».
Ақийл билан Толиб Абу Толибдан мерос олишган, Жаъфар ва Алий розияллоҳу анҳумолар эса ҳеч нарса мерос олишмаган эди, чунки улар мусулмон эдилар. Ақийл ва Толиб эса кофир бўлишган.
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Мўмин кофирдан мерос олмайди», дер эди.
Ибн Шиҳоб: «Улар Аллоҳ таолонинг «Албатта, иймон келтирган, ҳижрат этган, моллари ва жонлари билан Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилганлар ҳамда бошпана бериб, ёрдам кўрсатганлар – ана ўшалар бир-бирларига валийдирлар», деган сўзини таъвил қилишар эди», дейди.
790/1588 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيْنَ تَنْزِلُ فِي دَارِكَ بِمَكَّةَ؟ فَقَالَ: «وَهَلْ تَرَكَ عَقِيلٌ مِنْ رِبَاعٍ، أَوْ دُورٍ؟!» وَكَانَ عَقِيلٌ وَرِثَ أَبَا طَالِبٍ، هُوَ وَطَالِبٌ، وَلَمْ يَرِثْهُ جَعْفَرٌ وَلَا عَلِيٌّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا شَيْئًا، لِأَنَّهُمَا كَانَا مُسْلِمَيْنِ، وَكَانَ عَقِيلٌ وَطَالِبٌ كَافِرَيْنِ.
(26) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ МАККАГА ТУШГАНЛАРИ ҲАҚИДА
(26) بَاب: نُزُولِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ
791.1589. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага киришга отланганларида: «Аллоҳ хоҳласа, эртага манзилимиз Бану Кинона тоғи ёнбағрида, улар (Курайш ва Бану Кинона) куфрга қасам ичган жойдадир», дедилар».
791/1589 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَرَادَ قُدُومَ مَكَّةَ: «مَنْزِلُنَا غَدًا إِنْ شَاءَ اللهُ بِخَيْفِ بَنِي كِنَانَةَ، حَيْثُ تَقَاسَمُوا عَلَى الْكُفْرِ». يَعْنِي ذَلِكَ الـمُحَصَّبَ، وَذَلِكَ أنَّ قُرَيْشًا وكِنَانَةَ، تَحَالَفَتْ عَلَى بَنِي هَاشِمٍ وَبَنِي عَبْدِ الـمُطَّلِبِ، أوْ بَنِي الـمُطَّلِب: أنْ لا يُنَاكِحُوهُمْ وَلا يُبَايِعُوهُمْ، حَتَّى يُسْلِمُوا إلَيْهِمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.
(27)
(27) باب: هَدْمِ الكَعْبَةِ
792.1591. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Каъбани ингичка болдирли ҳабаш кимса вайрон қилади», дедилар».
792/1591 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يُخَرِّبُ الْكَعْبَةَ ذُو السُّوَيْقَتَيْنِ مِنَ الْحَبَشَةِ».
(28)
(28) باب: قَولِ الله تَعَالَى: (جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ) [الـمائدة: 97]
793.1592. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Рамазон фарз бўлишидан аввал Ашурода рўза тутишар эди. Бу Каъба(га каъбапўш) ёпиладиган кун эди. Аллоҳ Рамазонни фарз қилгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким унда рўза тутишни истаса, тутаверсин, ким уни тарк қилишни истаса, тарк қилаверсин», дедилар».
793/1592 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانُوا يَصُومُونَ عَاشُورَاءَ قَبْلَ أَنْ يُفْرَضَ رَمَضَانُ، وَكَانَ يَوْمًا تُسْتَرُ فِيهِ الْكَعْبَةُ، فَلَمَّا فَرَضَ اللهُ رَمَضَانَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ شَاءَ أَنْ يَصُومَهُ فَلْيَصُمْهُ، وَمَنْ شَاءَ أَنْ يَتْرُكَهُ فَلْيَتْرُكْهُ».
794.1593. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Байт Яъжуж ва Маъжуж чиққанидан кейин ҳам ҳаж ва умра қилинаверади», дедилар».
Шуъбадан қилинган ривоятда: «Байт ҳаж қилинмайдиган бўлмагунча қиёмат қоим бўлмайди», деганлар.
794/1593 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيُحَجَّنَّ الْبَيْتُ، وَلَيُعْتَمَرَنَّ بَعْدَ خُرُوجِ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ».
(29) КАЪБАНИНГ ВАЙРОН ҚИЛИНИШИ ҲАҚИДА
(29) بَاب: هَدْمِ الْكَعْبَةِ
795.1595. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен уни тошма-тош кўчираётган қоп-қора, маймоқ кишининг ёнида тургандекман», дедилар».
795/1595 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كَأَنِّي بِهِ أَسْوَدَ أَفْحَجَ، يَقْلَعُهَا حَجَرًا حَجَرًا».
(30) ҲАЖАРУЛ АСВАД ХУСУСИДА АЙТИЛГАН ГАПЛАР ҲАҚИДА
(30) بَاب: مَا ذُكِرَ فِي الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ
796.1597. Обис ибн Робиъадан ривоят қилинади:
«Умар розияллоҳу анҳу Ҳажарул асваднинг олдига келиб, уни ўпди-да: «Албатта, мен сенинг зарар ҳам, фойда ҳам бера олмайдиган бир тош эканингни биламан. Агар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сени ўпаётганларини кўрмаганимда, сени ҳаргиз ўпмас эдим», деди».
796/1597 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ جَاءَ إِلَى الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ فَقَبَّلَهُ، فَقَالَ: إِنِّي أَعْلَمُ أَنَّكَ حَجَرٌ لَا تَضُرُّ وَلَا تَنْفَعُ، وَلَوْلَا أَنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُقَبِّلُكَ مَا قَبَّلْتُكَ.
(31) КАЪБАГА КИРМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
(31) بَاب: مَنْ لَمْ يَدْخُلِ الْكَعْبَةَ
797.1600. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қилдилар. Байтни тавоф қилдилар ва Мақомнинг* орқасида икки ракат намоз ўқидилар. У зот билан бирга у зотни одамлардан тўсиб турган киши ҳам бор эди. Шунда бир киши ундан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбага кирдиларми?» деди. У: «Йўқ», деди».
797/1600 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اعْتَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَطَافَ بِالْبَيْتِ، وَصَلَّى خَلْفَ الْمَقَامِ رَكْعَتَيْنِ، وَمَعَهُ مَنْ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: أَدَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْكَعْبَةَ؟ قَالَ: لَا.
(32) КАЪБАНИНГ ТУРЛИ ТАРАФЛАРИДА ТАКБИР АЙТИШ ҲАҚИДА
(32) بَاب: مَنْ كَبَّرَ فِي نَوَاحِي الْكَعْبَةِ
798.1601. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келганларида Байтга киришга кўнмадилар, чунки унда олиҳалар бор эди. У зот буюрган эдилар, улар чиқариб ташланди. Иброҳим ва Исмоилнинг (алайҳимуссалом) қўлларида фол чўпи тутган суратларини ҳам олиб чиқишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ уларни (мушрикларни) лаънатласин яксон қилсин! (Билиб қўйинглар,) Аллоҳга қасамки, улар икковларининг бу (чўп)лар билан ҳеч қачон фол очмаганларини яхши билишар эди», дедилар. Кейин Байтга кириб, унинг ҳар тарафида такбир айтдилар, унинг ичида намоз ўқимадилар».
798/1601 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا قَدِمَ، أَبَى أَنْ يَدْخُلَ الْبَيْتَ وَفِيهِ الْآلِهَةُ، فَأَمَرَ بِهَا فَأُخْرِجَتْ، فَأَخْرَجُوا صُورَةَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ فِي أَيْدِيهِمَا الْأَزْلَامُ، فَقَالَ رَسُولُ الله ِصلى الله عليه وسلم: «قَاتَلَهُمُ اللهُ، أَمَا وَاللهِ قَدْ عَلِمُوا أَنَّهُمَا لَمْ يَسْتَقْسِمَا بِهَا قَطُّ». فَدَخَلَ الْبَيْتَ، فَكَبَّرَ فِي نَوَاحِيهِ، وَلَمْ يُصَلِّ فِيهِ.
(33) РАМЛНИНГ БОШЛАНИШИ ҚАНДАЙ БЎЛГАН?
(33) بَابٌ: كَيْفَ كَانَ بَدْءُ الرَّمَلِ
799.1602. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳоблари (Маккага) кириб келдилар. Мушриклар: «У сизларнинг олдингизга келяпти, уларни Ясрибнинг иситмаси ҳолдан тойдирган», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни (саҳобаларни) уч айланишни рамл* қилишга, икки рукн орасини эса юриб ўтишга амр қилдилар. Уларга раҳм-шафқат қилганлари учунгина айланишларнинг барчасини рамл қилишга амр этмадилар».
* Рамл – паҳлавончасига юриш. Унда оддий юриш билан югуриш ўртасида, елкаларни ҳаракатлантириб, сакраброқ юрилади.
799/1602 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابُهُ، فَقَالَ الْمُشْرِكُونَ: إِنَّهُ يَقْدَمُ عَلَيْكُمْ وَقَدْ وَهَنَهُمْ حُمَّى يَثْرِبَ، فَأَمَرَهُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَرْمُلُوا الْأَشْوَاطَ الثَّلَاثَةَ، وَأَنْ يَمْشُوا مَا بَيْنَ الرُّكْنَيْنِ، وَلَمْ يَمْنَعْهُ أَنْ يَأْمُرَهُمْ أَنْ يَرْمُلُوا الْأَشْوَاطَ كُلَّهَا إِلَّا الْإِبْقَاءُ عَلَيْهِمْ.
(34) МАККАГА КЕЛГАНДА ИЛК ТАВОФДА ҲАЖАРУЛ АСВАДНИ ИСТИЛОМ ҚИЛИШ ВА УЧ МАРТА РАМЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(34) بَاب: اسْتِلَامِ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ حِينَ يَقْدَمُ مَكَّةَ أَوَّلَ مَا يَطُوف،ُ وَيَرْمُلُ ثَلَاثًا
800.1603. Солимдан, у отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Маккага келганларида кўрганман. Тавофларининг аввалида «Қора рукн»ни* истилом қилгач, еттита тавофдан учтасида тез одимладилар».
800/1603 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ يَقْدَمُ مَكَّةَ، إِذَا اسْتَلَمَ الرُّكْنَ الْأَسْوَدَ، أَوَّلَ مَا يَطُوفُ: يَخُبُّ ثَلَاثَةَ أَطْوَافٍ مِنَ السَّبْعِ.
(35) ҲАЖ ВА УМРАДА РАМЛ ҚИЛиШ ҲАҚИДА
(35) باب: الرَّمَلِ فِي الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ
801.1605. Зайд ибн Аслам отасидан ривоят қилади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу рукнга: «Аллоҳга қасамки, мен сенинг зарар ҳам, фойда ҳам бера олмайдиган бир тош эканингни биламан. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сени истилом қилганларини кўрмаганимда, сени истилом қилмас эдим», деди-да, уни истилом қилди. Кейин: «Бизга рамлнинг нима дахли бор? Биз у билан мушрикларга ўзимизни кўрсатган эдик, холос. Аллоҳ уларни ҳалок қилиб бўлди», деди. Сўнгра: «Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган иш, уни тарк этишни истамаймиз», деди».
801/1605 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: فَمَا لَنَا وَالرَّمَلَ؟ إِنّـَمَا كُنَّا رَاءَيْنَا بِهِ الْمُشْرِكِينَ، وَقَدْ أَهْلَكَهُمُ اللهُ، ثُمَّ قَالَ: شَيْءٌ صَنَعَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَا نُحِبُّ أَنْ نَتْرُكَهُ.
802.1606. Убайдуллоҳдан ривоят қилинади:
«Нофеъ деди: «Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу икки рукнни* истилом қилганларини кўрганимдан бери уларни истилом қилишни қийинчиликда ҳам, осончиликда ҳам тарк этмадим», деган».
Нофеъга: «Ибн Умар икки рукннинг орасида оддий юрармиди?» дедим. У: «Истилом қилиш осонроқ бўлиши учунгина оддий юрар эди», деди».
* Икки рукн – Каъбанинг Яманга қараган тарафидаги икки бурчаги: Ҳажарул асвад ва тавофда ундан олдин келадиган бурчак.
802/1606 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: مَا تَرَكْتُ اسْتِلَامَ هَذَيْنِ الرُّكْنَيْنِ، فِي شِدَّةٍ وَلَا رَخَاءٍ مُنْذُ رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَسْتَلِمُهُمَا.
(36) РУКННИ МИҲЖАН* бИЛАн ИСТИЛОМ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(36) بَاب: اسْتِلَامِ الرُّكْنِ بِالْمِحْجَنِ
803.1607. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида туяда рукнни миҳжан билан истилом қилиб, тавоф этдилар».
* Миҳжан – юқори томони қайрилган, бурама ҳасса.
803/1607 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: طَافَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ عَلَى بَعِيرٍ، يَسْتَلِمُ الرُّكْنَ بِـمِحْجَنٍ.
(37) ҲАЖАРУЛ АСВАДНИ ЎПИШ ҲАҚИДА
(37) بَاب: تَقْبِيلِ الْحَجَرِ
Зубайр ибн Арабийдан ривоят қилинади:
«Бир киши Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан тошни (Ҳажарул асвадни) истилом қилиш ҳақида сўраган эди, у: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уни (қўл билан) истилом қилаётганларини ва ўпаётганларини кўрганман», деди. Мен: «Айт-чи, агар тиқилинчда қолсам-чи? Айт-чи, агар ета олмай қолсам-чи?» дедим. У: «Айт-чи»ларингни Яманда қил! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уни (қўл билан) истилом қилаётганларини ва ўпаётганларини кўрганман», деди».
804/1611 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ سَألَهُ رَجُلٌ عَنِ اسْتِلَامِ الْحَجَرِ، فَقَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْتَلِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ. فَقَالَ الرَّجُلُ: أَرَأَيْتَ إِنْ زُحِمْتُ، أَرَأَيْتَ إِنْ غُلِبْتُ؟ قَالَ: اجْعَلْ أَرَأَيْتَ بِالْيَمَنِ، رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْتَلِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ.
(38) МАККАГА КЕЛГАНДА УЙИГА ҚАЙТИШДАН ОЛДИН БАЙТНИ ТАВОФ ҚИЛИШ, КЕЙИН ИККИ РАКАТ НАМОЗ ЎҚИБ, СЎНГ САФОГА ЧИҚИШ ҲАҚИДА
(38) بَاب: مَنْ طَافَ بِالْبَيْتِ إِذَا قَدِمَ مَكَّةَ، قَبْلَ أَنْ يَرْجِعَ إِلَى بَيْتِهِ
805.1614, 1615. Урва айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳо менга шундай хабар берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келганларида биринчи қилган ишлари таҳорат олиш бўлди. Кейин тавоф қилдилар. Аммо бу умра бўлмади. Сўнгра Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумо ҳам худди шундай ҳаж қилишди».
Кейин отам Зубайр розияллоҳу анҳу билан бирга ҳаж қилдим. Аввалги қилган иши тавоф бўлди. Кейин муҳожир ва ансорларнинг ҳам шундай қилганларини кўрдим. Онам менга хабар берганки, унинг ўзи, синглиси, Зубайр ва фалончи-фалончилар умра учун эҳром боғлашган экан. Рукнни истилом қилгач, эҳромдан чиқишган экан».
805/1614 و1615 - عَنْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ أَوَّلَ شَيْءٍ بَدَأَ بِهِ - حِينَ قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم - أَنَّهُ تَوَضَّأَ، ثُمَّ طَافَ، ثُمَّ لَمْ تَكُنْ عُمْرَةً. ثُمَّ حَجَّ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: مِثْلَهُ.
(39) ТАВОФДА ГАПИРИШ ҲАҚИДА
(39) بَاب: الْكَلَامِ فِي الطَّوَافِ
806.1616. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келишларининг бошида ҳаж ёки умра учун тавоф қилсалар, уч тавофда тезлаб, тўрттасида оддий юрар, кейин икки ракат намоз ўқир, сўнгра Сафо ва Марва орасида саъй қилар эдилар».
806/1616 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، حَدِيثُ طَوَافِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، تَقَدَّمَ قَرِيبًا، وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ أنَّهُ كَانَ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ يَطُوفُ بَيْنَ الصَّفَا وَالـمَرْوَةِ.
807.1620. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбани тавоф қилаётиб, қўлини қайиш [ёки арқон ёхуд бошқа бир нарса] билан бир кишига боғлаб олган одамнинг олдидан ўтиб қолдилар ва ўша нарсани қўллари билан узиб ташладилар. Сўнгра: «Уни қўлидан етакла», дедилар».
807/1620 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم مَرَّ وَهْوَ يَطُوفُ بِالْكَعْبَةِ بِإِنْسَانٍ رَبَطَ يَدَهُ إِلَى إِنْسَانٍ بِسَيْرٍ أَوْ بِخَيْطٍ أَوْ بِشَيْءٍ غَيْرِ ذَلِكَ، فَقَطَعَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ، ثُمَّ قَالَ: «قُدْهُ بِيَدِهِ».
(40) БАЙТНИ ЯЛАНҒОЧ КИШИ ТАВОФ ҚИЛМАЙДИ ВА МУШРИК ҲАЖ ҚИЛМАЙДИ
(40) بَاب: لَا يَطُوفُ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ، وَلَا يَحُجُّ مُشْرِكٌ
808.1622. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажидан олдинги, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни амир қилган ҳажда у киши уни (Абу Ҳурайрани) бир гуруҳ кишилар билан Қурбонлик куни одамларга: «Билиб қўйинглар, бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмайди, яланғоч киши Байтни тавоф қилмайди!» деб эълон қилишга юборди».
808/1622 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ أَبَا بَكْرٍ الصِّدِّيقَ رَضِيَ الله عَنْه،ُ بَعَثَهُ فِي الْحَجَّةِ الَّتِي أَمَّرَهُ عَلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ يَوْمَ النَّحْرِ بِـمِنًى، فِي رَهْطٍ يُؤَذِّنُ فِي النَّاسِ: «أَلَا لَا يَحُجُّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ، وَلَا يَطُوفُ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ».
(41) БИРИНЧИ ТАВОФДАН КЕЙИН ТО АРАФОТГА ЧИҚИБ-ҚАЙТГУНЧА КАЪБАГА ЯҚИН КЕЛМАСЛИК ВА УНИ ТАВОФ ҚИЛМАСЛИК ҲАҚИДА
(41) بَاب: مَنْ لَمْ يَقْرَبِ الْكَعْبَةَ وَلَمْ يَطُفْ حَتَّى يَخْرُجَ إِلَى عَرَفَةَ، وَيَرْجِعَ بَعْدَ الطَّوَافِ الْأَوَّلِ
809.1625. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келиб, тавоф қилдилар, Сафо ва Марва орасида саъй қилдилар ва Каъбани тавоф қилганларидан кейин то Арафотдан қайтгунларича унга яқин келмадилар».
809/1625 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ، فَطَافَ وَسَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَلَمْ يَقْرَبِ الْكَعْبَةَ بَعْدَ طَوَافِهِ بِهَا حَتَّى رَجَعَ مِنْ عَرَفَةَ.
(42) ҲОЖИЛАРГА СУВ УЛАШИШ ҲАҚИДА
(42) بَاب: سِقَايَةِ الْحَاجِّ
810.1634. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Аббос ибн Абдулмуттолиб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (ҳожиларга) сув улашиш учун Мино кечалари Маккада тунашга изн сўраган эди, у зот унга изн бердилар».
Изоҳ: «Мино кечалари» – Минода тунаб қолинадиган Қурбон ҳайити кечаларидир.
810/1634 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اسْتَأْذَنَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَضِيَ الله عَنْهُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَنْ يَبِيتَ بِـمَكَّةَ، لَيَالِيَ مِنًى، مِنْ أَجْلِ سِقَايَتِهِ، فَأَذِنَ لَهُ.
811.1635. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сув улашиладиган жойга келиб, сув сўраган эдилар, Аббос: «Эй Фазл, онангга бориб, унинг ҳузуридан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор ичимлик олиб кел», деди. Шунда у зот: «Менга сув бер», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, улар бунга қўлларини солишади», деди. У зот яна: «Менга сув бер», дедилар ва ундан ичдилар. Кейин Замзам(қудуғи)га келдилар. Улар (яъни Абдулмуттолибнинг авлодлари) у ерда сув улашиб, ишлаётган эдилар. У зот: «Ишлайверинглар! Чунки сизлар солиҳ амал қиляпсиз», дедилар. Сўнгра: «Агар енгилиб қолишингиз* бўлмаганида, албатта, тушиб арқонни мана бунга – гарданларини назарда тутмоқдалар – қўйган бўлар эдим» деб, гарданларига ишора қилдилар».
* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «енгилиб қолиш» деганда нимани назарда тутганлари ҳақида турлича фикрлар бор. Жумладан, «Мен тушсам, одамлар ҳам менга эргашиб, Замзам тортишга тушиб кетишади. Натижада одам кўпайиб, сизларга иш тегмай қолади» деган маънода айтган бўлишлари мумкин, чунки бу шарафли вазифани фақат Абдулмуттолибнинг авлоди бажарар эди. Шунингдек, бу гаплари «Сизлар мени сув тортишга қўймайсизлар, мен сизлар истамаган ишни қилсам, сизлардан устун келган бўлиб қоламан, сизлар мағлуб саналиб қоласизлар» ёки «Агар мен тушиб, сув тортсам, бу иш сизлар учун таъкидланган суннатга айланиб қолиши мумкин, кейин сиз уни бажаришга қийналиб қоласиз» деган маънода ҳам айтилган бўлиши мумкин.
811/1635 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَاءَ إِلَى السِّقَايَةِ، فَاسْتَسْقَى، فَقَالَ الْعَبَّاسُ: يَا فَضْلُ، اذْهَبْ إِلَى أُمِّكَ، فَأْتِ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِشَرَابٍ مِنْ عِنْدِهَا. فَقَالَ: صلى الله عليه وسلم «اسْقِنِي». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّهُمْ يَجْعَلُونَ أَيْدِيَهُمْ فِيهِ. قَالَ: «اسْقِنِي». فَشَرِبَ مِنْهُ، ثُمَّ أَتَى زَمْزَمَ وَهُمْ يَسْقُونَ وَيَعْمَلُونَ فِيهَا، فَقَالَ: «اعْمَلُوا، فَإِنَّكُمْ عَلَى عَمَلٍ صَالِحٍ ثُمَّ قَالَ: لَوْلَا أَنْ تُغْلَبُوا لَنَزَلْتُ حَتَّى أَضَعَ الْحَبْلَ عَلَى هَذِهِ». يَعْنِي: عَاتِقَهُ، وَأَشَارَ إِلَى عَاتِقِهِ.
812.1637. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга замзам тутдим, у зот тик турган ҳолларида ичдилар».
Осим айтади: «Икрима қасам ичиб: «Ўшанда у зот туянинг устида эканлари аниқ», деди».
812/1637 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَقَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ زَمْزَمَ، فَشَرِبَ وَهْوَ قَائِمٌ.
(43) САФО ВА МАРВА(ОРАСИДА САЪЙ ҚИЛИШ)НИНГ ВОЖИБЛИГИ ВА БУ АЛЛОҲНИНГ ШИОРЛАРИДАН* ҚИЛИНГАНИ ҲАҚИДА
Изоҳ: «Аллоҳнинг шиорлари» деганда Аллоҳнинг динини эслатадиган, У Зотга ибодат қилишнинг шиори, нишонаси, белгиси бўлган амаллар, жойлар тушунилади. Ҳаж амаллари ва бу амал адо этиладиган муқаддас жойлар ана шундай шиорлардандир.
(43) بَاب: وُجُوبِ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ
813.1643. Урва айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳодан: «Аллоҳ таолонинг «Албатта, Сафо ва Марва Аллоҳнинг шиорларидандир. Ким Байтни ҳаж ёки умра қилса, бу иккови ўртасида саъй қилишида унга гуноҳ йўқ...» деган сўзи ҳақида нима дейсиз? Аллоҳга қасамки, ҳеч бир кишига Сафо ва Марвада саъй қилмасликда гуноҳ бўлмаса керак?» деб сўрадим. У бундай деди: «Эй жияним! Қандай ёмон сўз айтдинг! Агар бу сен таъвил қилганингдек бўлганида: «Икковида саъй қилмаслигида унга гуноҳ йўқ» шаклида бўлар эди. Лекин у ансорлар ҳақида нозил бўлган. Улар мусулмон бўлишларидан олдин Мушаллалнинг* ёнида ўзлари ибодат қиладиган тоғут* учун – Манот* учун эҳром боғлашарди. Эҳром боғлаган киши Сафо ва Марвани саъй қилиб, гуноҳкор бўлишдан сақланар эди. Кейин мусулмон бўлишгач, бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз Сафо билан Марва орасида саъй қилиб, гуноҳ қилиб қўйишдан сақланар эдик», дейишди. Шунда Аллоҳ таоло: «Албатта, Сафо ва Марва Аллоҳнинг шиорларидандир...» оятини нозил қилди. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу иккисининг орасида тавоф қилишни суннат қилдилар, бинобарин, уларнинг орасида тавоф қилишни тарк этишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ».
Кейин мен буни Абу Бакр ибн Абдурраҳмонга айтган эдим, у бундай деди: «Албатта, бу бир илм бўлди, мен буни эшитмаган эканман. Мен аҳли илм кишилардан эшитганманки, барча одамлар – Оиша айтиб ўтган ўша Манот учун эҳром боғлаганлардан ташқари – Сафо ва Марвани тавоф қилишар экан. Аллоҳ таоло Қуръонда Байтни тавоф қилишни зикр қилиб, Сафо ва Марвани айтмагач, улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз Сафо ва Марвани тавоф қилар эдик. Аллоҳ Байтни тавоф қилиш ҳақида оят нозил қилиб, Сафони зикр қилмади. Демак, Сафо ва Марвани тавоф қилишимизда бизга гуноҳ борми?» дейишибди. Шунда Аллоҳ таоло «Албатта, Сафо ва Марва Аллоҳнинг шиорларидандир...» оятини нозил қилган экан. Энди мен ушбу оятни ҳар икки жамоа ҳақида нозил бўлганини эшитяпман: жоҳилиятда Сафо ва Марвани тавоф қилиб гуноҳкор бўлишдан сақланадиганлар ва (уларни) тавоф қилиб юриб, Аллоҳ Байтни тавоф қилишни буюрганда Сафони зикр қилмагани учун Исломда бу иккисини тавоф қилиб, гуноҳкор бўлишдан сақланадиганлар ҳақида. У Зот Байтни тавоф қилишни айтганидан сўнг, ниҳоят, уни ҳам зикр қилди».
* «Мушаллал» – Қудайд қишлоғининг денгиз тарафида жойлашган маълум тепалик.
* Тоғут – Аллоҳдан бошқа ҳар қандай маъбуд. Баъзан тоғут деганда шайтон ҳам назарда тутилади.
* Манот – жоҳилият санамларидан бири.
813/1643 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أنَّهَا سَألَهَا ابْنُ أُخْتِهَا عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ عَنْ قَوْلِ الله عَزَّ وَجَلَّ: (إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا) [البقرة: 158] قَالَ: فَوَاللهِ مَا عَلَى أَحَدٍ جُنَاحٌ أَنْ لَا يَطُوفَ بِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، قَالَتْ: بِئْسَ مَا قُلْتَ يَا ابْنَ أُخْتِي، إِنَّ هَذِهِ لَوْ كَانَتْ كَمَا أَوَّلْتَهَا عَلَيْهِ كَانَتْ: لَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ لَا يَتَطَوَّفَ بِهِمَا، وَلَكِنَّهَا أُنْزِلَتْ فِي الْأَنْصَارِ، كَانُوا قَبْلَ أَنْ يُسْلِمُوا يُهِلُّونَ لِمَنَاةَ الطَّاغِيَةِ الَّتِي كَانُوا يَعْبُدُونَهَا عِنْدَ الْمُشَلَّلِ، فَكَانَ مَنْ أَهَلَّ يَتَحَرَّجُ أَنْ يَطُوفَ بِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، فَلَمَّا أَسْلَمُوا، سَأَلُوا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ ذَلِكَ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا كُنَّا نَتَحَرَّجُ أَنْ نَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ) الْآيَةَ. قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: وَقَدْ سَنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الطَّوَافَ بَيْنَهُمَا، فَلَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَتْرُكَ الطَّوَافَ بَيْنَهُمَا.
(44) САФО ВА МАРВА ОРАСИДА САЪЙ ҚИЛИШ БОРАСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(44) بَاب: مَا جَاءَ فِي السَّعْيِ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ
814.1644. Убайдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилинади:
«Нофеъ деди: «Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аввалги тавофни қилганларида учтасида тез одимлар, тўрттасида оддий юрар эдилар. Сафо ва Марва орасида саъй қилганларида Батнул-масилда* тезлар эдилар», деди».
Мен Нофеъга: «Абдуллоҳ яманий рукнга етганда оддий юрар эдими?» дедим. У: «Йўқ, фақат рукн олдида тиқилинчда қолсагина (оддий юрар эди), чунки уни истилом қилмагунча қўймас эди», деди».
814/1644 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا طَافَ الطَّوَافَ الْأَوَّلَ خَبَّ ثَلَاثًا وَمَشَى أَرْبَعًا، وَكَانَ يَسْعَى بَطْنَ الْمَسِيلِ إِذَا طَافَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ.
(45) ҲАЙЗЛИ АЁЛ БАЙТНИ ТАВОФ ҚИЛИШДАН БОШҚА БАРЧА ҲАЖ АМАЛЛАРИНИ АДО ЭТАВЕРАДИ. КИШИ САФО ВА МАРВА ОРАСИДА ТАҲОРАТСИЗ САЪЙ ҚИЛСА...
(45) بَاب: تَقْضِي الْحَائِضُ الْمَنَاسِكَ كُلَّهَا إِلَّا الطَّوَافَ بِالْبَيْتِ
815.1651. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳоблари ҳажга эҳром боғлашди. Уларнинг ичида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Т-А-лҳадан бошқа ҳеч кимда ҳадий йўқ эди. Алий Ямандан ҳадийси билан келди. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳром боғлаган нарсага эҳром боғладим», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнида ҳадийси борлардан бошқа асҳобларига ҳажни умрага айлантиришни, тавоф қилиб, сўнг сочларини қисқартириб, эҳромдан чиқишни буюрдилар. Улар: «(Эҳромдан чиқиб,) закаримиздан (маний) томиб турган ҳолда Минога борамизми?!» дейишди. (Бу гап) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Агар аввал қилган ишимга энди рўпара бўлсам, ҳадий атамаган бўлар эдим. Агар ёнимда ҳадий бўлмаганида, мен ҳам албатта эҳромдан чиқар эдим», дедилар.
Кейин Оиша розияллоҳу анҳо ҳайз кўриб қолди. У ҳаж амалларининг барчасини бажарди, фақат Байтни тавоф қилмади. Пок бўлгач, Байтни ҳам тавоф қилди. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизлар ҳаж ва умра қилиб кетасизлару, мен фақат ҳаж қилиб кетаманми?» деди. Шунда у зот Абдурраҳмон ибн Абу Бакрга у (Оиша) билан бирга Танъимга чиқиб келишни буюрдилар. Шундай қилиб, у ҳаждан кейин умра қилди».
815/1651 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَهَلَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم هُوَ وَأَصْحَابُهُ بِالْحَجِّ، وَلَيْسَ مَعَ أَحَدٍ مِنْهُمْ هَدْيٌ غَيْرَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَطَلْحَةَ، وَقَدِمَ عَلِيٌّ مِنَ الْيَمَنِ وَمَعَهُ هَدْيٌ، فَقَالَ: أَهْلَلْتُ بِـمَا أَهَلَّ بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَصْحَابَهُ أَنْ يَجْعَلُوهَا عُمْرَةً، وَيَطُوفُوا، ثُمَّ يُقَصِّرُوا وَيَحِلُّوا إِلَّا مَنْ كَانَ مَعَهُ الْهَدْيُ، فَقَالُوا: نَنْطَلِقُ إِلَى مِنًى وَذَكَرُ أَحَدِنَا يَقْطُر مَنِيًّا، فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «لَوِ اسْتَقْبَلْتُ مِنْ أَمْرِي مَا اسْتَدْبَرْتُ مَا أَهْدَيْتُ، وَلَوْلَا أَنَّ مَعِي الْهَدْيَ لَأَحْلَلْتُ».
(46) (ҲОЖИ) ТАРВИЯ КУНИ ПЕШИН НАМОЗИНИ ҚАЕРДА ЎҚИЙДИ?
(46) بَابٌ: أَيْنَ يُصَلِّي الظُّهْرَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ؟
816.1653. Абдулазиз ибн Руфайъдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳуга савол бериб: «Менга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўзингиз эслаб қолган бирон нарсани айтиб беринг. У зот тарвия куни пешин ва асрни қаерда ўқиганлар?» дедим. У: «Минода», деди. Нафр куни* асрни қаерда ўқиганлар?» дедим. У: «Абтоҳда*», деди. Кейин: «Амирларинг қилаётганидек қилавер», деди».
816/1653 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ سَألَهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ: أَخْبِرْنِى بِشَيْءٍ عَقَلْتَهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَيْنَ صَلَّى الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ؟ قَالَ: بـِمِنًى، قَالَ: فَأَيْنَ صَلَّى الْعَصْرَ يَوْمَ النَّفْرِ؟ قَالَ: بِالْأَبْطَحِ، ثُمَّ قَالَ أنَسٌ: افْعَلْ كَمَا يَفْعَلُ أُمَرَاؤُكَ.
(47) АРАФА КУНИНИНГ РЎЗАСИ ҲАҚИДА
(47) بَاب: صَوْمِ يَوْمِ عَرَفَةَ
817.1658. Умму Фазл розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Одамлар арафа куни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўза тутганлари борасида иккиланишди. Шунда мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ичимлик жўнатган эдим, у зот уни ичдилар».
817/1658 - عَنْ أُمِّ الْفَضْلِ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: شَكَّ النَّاسُ يَوْمَ عَرَفَةَ فِي صَوْمِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَبَعَثْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِشَرَابٍ فَشَرِبَهُ.
(48) АРАФА КУНИ КУН ҚИЗИГАНДА ЮРИШ ҲАҚИДА
(48) بَاب: التَّهْجِيرِ بِالرَّوَاحِ يَوْمَ عَرَفَةَ
818.1660. Солимдан ривоят қилинади:
«Абдулмалик Ҳажжожга ҳажда Ибн Умар розияллоҳу анҳумога хилоф қилмасликни айтиб, хат ёзди. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо арафа куни қуёш заволга кетган пайтда келди. Мен у киши билан бирга эдим. Шунда у Ҳажжожнинг саробурдаси* олдида қичқирди. У эгнида сариққа бўялган кенг изори билан чиқиб: «Эй Абу Абдурраҳмон, сенга нима бўлди?» деди. У киши: «Агар суннатни ирода қилсанг, йўлга туш», деди. У: «Шу пайтда-я?» деди. У киши: «Ҳа», деди. У: «Унда менга бироз вақт бер, бошимдан сув қуйиб олиб, кейин чиқай», деди. У киши Ҳажжож чиққунича пастга тушиб турди. Кейин у (Ҳажжож) отам билан менинг ўртамизда юриб кетди. Шунда мен: «Агар суннатни ирода қилсанг, хутбани қисқа қилиб, вуқуфни тезлаштир», дедим. У Абдуллоҳга қарай бошлади. Абдуллоҳ буни кўргач: «Рост айтди», деди».
818/1660 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ: جَاءَ يَوْمَ عَرَفَةَ، حِينَ زَالَتِ الشَّمْسُ، فَصَاحَ عِنْدَ سُرَادِقِ الْحَجَّاجِ، فَخَرَجَ وَعَلَيْهِ مِلْحَفَةٌ مُعَصْفَرَةٌ، فَقَالَ: مَا لَكَ يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ؟ فَقَالَ: الرَّوَاحَ إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ، قَالَ: هَذِهِ السَّاعَةَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَأَنْظِرْنِي حَتَّى أُفِيضَ عَلَى رَأْسِي ثُمَّ أَخْرُجَ، فَنَزَلَ حَتَّى خَرَجَ الْحَجَّاجُ، فَسَارَ، فَقَالَ لَه سَالِمُ بْنُ عَبْدِ الله – وَكَانَ مَعَ أبِيهِ -: إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ فَاقْصُرِ الْخُطْبَةَ وَعَجِّلِ الْوُقُوفَ، فَجَعَلَ يَنْظُرُ إِلَى عَبْدِ اللهِ، فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ عَبْدُ اللهِ قَالَ: صَدَقَ. وَكَانَ عَبْدُ الـمَلِكِ قَدْ كَتَبَ إلَى الـحَجَّاجِ: أنْ لا يُخَالِفَ ابْنَ عُمَرَ فِي الـحَجِّ.
(49) МАВҚИФГА ШОШИЛИШ АРАФОТДА ВУҚУФ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(49) بَاب: التَّعْجِيلِ إِلَى الْمَوْقِفِ والوُقُوفُ بِعَرَفَةَ
819.1664. Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Туямни йўқотиб қўйиб, арафа куни уни қидириб кетдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Арафотда вуқуфда турганларини кўриб: «Аллоҳга қасамки, бу аҳмаслардан-ку!* У бу ерда нима қиляпти?» дедим».
* «Аҳмас» (кўплиги «ҳумс») – луғатда «диний удумларга қаттиқ берилган» деган маънони билдиради. Қурайш қабиласи араблар ичида диний раҳнамо ўлароқ, турли диний урф-одатларни чиқариб, уларга маҳкам турганлари учун шу лақабни олган. Кейинроқ бу лақаб диний амалларга қаттиқ берилган бошқаларга ҳам ишлатиладиган бўлган. Исломдан аввал вуқуф фақат ҳарамда бўлар эди. Арафот эса ҳарам ҳудудидан ташқарида бўлгани учун, ровий у зотни кўриб, таажжубланган.
819/1664 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أضْلَلْتُ بَعِيرًا لِي، فَذَهَبْتُ اطْلُبُهُ يَوْمَ عَرَفَةَ، فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَاقِفًا بِعَرَفَةَ، فَقُلْتُ: هَذَا وَاللهِ مِنَ الْحُمْسِ، فَمَا شَأْنُهُ هَا هُنَا.
(50) АРАФОТДАН ҚАЙТГАНДА ЮРИШ ҲАҚИДА
(50) بَاب: السَّيْرِ إِذَا دَفَعَ مِنْ عَرَفَةَ
820.1666. Ҳишом ибн Урва отасидан ривоят қилади:
«Ўтирган эдим, Усомадан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида (Арафотдан) қайтишларида (уловда) қандай юрар эдилар?» деб сўралди. У: «Йўрттирар эдилар, кенгликка келсалар, чоптирар эдилар», деди».
Ҳишом айтади: «Насс» йўрттиришдан ҳам тезроқдир. «Фажва» – «кенглик» бўлиб, кўплиги «фажавот» ва «фижо»дир. «Раква» ва «рико» ҳам шундай. «Манос» – қочиш вақти эмас, деганидир.
Изоҳ: Бу ерда юқоридаги ҳадисда келган айрим қийин калималар ҳамда уларга ўхшаш сўзларнинг маъноси баён қилинмоқда.
820/1666 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ سُئِلَ عَنْ سَيْرِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ، حِينَ دَفَعَ؟ قَالَ: كَانَ يَسِيرُ الْعَنَقَ، فَإِذَا وَجَدَ فَجْوَةً نَصَّ.
(51) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ҚАЙТИШДА СОКИНЛИККА БУЮРГАНЛАРИ ВА УЛАРГА ҚАМЧИЛАРИ БИЛАН ИШОРА ҚИЛГАНЛАРИ ҲАҚИДА
(51) بَاب: أَمْرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالسَّكِينَةِ عِنْدَ الْإِفَاضَةِ وَإِشَارَتِهِ إِلَيْهِمْ بِالسَّوْطِ
821.1671. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«У арафа куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қайтган экан. Ўшанда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам орқаларида (туякашларнинг) туяларга қаттиқ бақир-чақири, ур-сури, шовқин-суронини эшитиб, одамларга қамчилари билан ишора қилиб: «Эй одамлар, ўзингизни сокин тутинг, чунки яхшилик тезлатишда эмас!» деган эканлар».
«Авдоъуу» – «тезладилар» дегани. «Хилаалакум» – «ўзаро ора-лаш»дан олинган. «Ва фажжарнаа хилаалаҳума», яъни «ораларидан (анҳор оққизиб қўйган эдик)».
Изоҳ: Имом Бухорий бу ерда ҳадисда келган кам учрайдиган сўзларни Қуръони карим оятлари мисоли билан изоҳламоқда (Тавба сурасининг 47-ояти ва Каҳф сурасининг 33-оятлари).
821/1671 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ دَفَعَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ عَرَفَةَ، فَسَمِعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَرَاءَهُ زَجْرًا شَدِيدًا، وَضَرْبًا وَصَوْتًا لِلْإِبِلِ، فَأَشَارَ بِسَوْطِهِ إِلَيْهِمْ، وَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، عَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ، فَإِنَّ الْبِرَّ لَيْسَ بِالْإِيضَاعِ».
(52)
(52) باب: مَنْ قَدَّمَ صَعفَةَ أهْلِهِ بِلَيلٍ فَيَقِفُونَ بِالـمُزْدَلِفَةِ وَيَدْعُونَ، ويُقَدِّمُ إذا غابَ القَمَرُ
822.1679. Асмонинг мавлоси Абдуллоҳдан ривоят қилинади:
«Асмо Жамъ кечаси Муздалифага тушди ва намоз ўқишга туриб, бир муддат намоз ўқиди. Кейин: «Эй ўғилчам, ой ғойиб бўлибдими?» деди. Мен: «Йўқ», дедим. У яна бир муддат намоз ўқиди. Кейин: «Ой ғойиб бўлибдими?» деди. Мен: «Ҳа», дедим. У: «Унда йўлга тушинглар», деди. Биз йўлга тушдик ва юриб кетавердик. Ниҳоят, у жамрага* тош отди. Сўнг қайтиб келиб, бомдодни ўз манзилида ўқиди. Шунда мен унга: «Ҳой, эрта юриб қўйдигов?» дедим. У: «Эй ўғилчам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларга рухсат берганлар», деди».
822/1679 - عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّهَا نَزَلَتْ لَيْلَةَ جَمْعٍ عِنْدَ الْمُزْدَلِفَةِ، فَقَامَتْ تُصَلِّي، فَصَلَّتْ سَاعَةً، ثُمَّ قَالَتْ: يَا بُنَيّ،َ هَلْ غَابَ الْقَمَرُ؟ قَالَ: لَا، فَصَلَّتْ سَاعَةً ثُمَّ قَالَتْ: هَلْ غَابَ الْقَمَرُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَتْ: فَارْتَحِلُوا، فَارْتَحَلْنَا وَمَضَيْنَا، حَتَّى رَمَتِ الْجَمْرَةَ، ثُمَّ رَجَعَتْ فَصَلَّتِ الصُّبْحَ فِي مَنْزِلِهَا، فَقُلْتُ لَهَا: يَا هَنْتَاهْ، مَا أُرَانَا إِلَّا قَدْ غَلَّسْنَا! قَالَتْ: يَا بُنَيَّ، إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَذِنَ لِلظُّعُنِ.
823.1681. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Муздалифага тушганимизда Савда Набий соллаллоҳу алайҳи васал-ламдан одамларнинг ур-йиқитларидан олдинроқ қайтишга изн сўради. У секин ҳаракат қиладиган аёл эди, унга изн бердилар. У одамларнинг ур-йиқитларидан олдин қайтиб кетди, биз эса тонг отгунча турдик. Сўнг у зотнинг қайтишларида бирга қайтдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан Савда изн сўраганидек изн сўраган бўлганимда, бу менинг учун ҳар қанча хурсандчиликдан суюкли бўлар эди».
823/1681 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: نَزَلْنَا الْمُزْدَلِفَةَ، فَاسْتَأْذَنَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم سَوْدَةُ أَنْ تَدْفَعَ قَبْلَ حَطْمَةِ النَّاسِ، وَكَانَتِ امْرَأَةً بَطِيئَةً، فَأَذِنَ لَهَا، فَدَفَعَتْ قَبْلَ حَطْمَةِ النَّاسِ، وَأَقَمْنَا حَتَّى أَصْبَحْنَا نَحْنُ، ثُمَّ دَفَعْنَا بِدَفْعِهِ، فَلَأَنْ أَكُونَ اسْتَأْذَنْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَمَا اسْتَأْذَنَتْ سَوْدَةُ، أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ مَفْرُوحٍ بِهِ.
(53) БОМДОДНИ ЖАМЪДА ЎҚИШ ҲАҚИДА
(53) بَاب: مَنْ يُصَلِّي الْفَجْرَ بِجَمْعٍ
824.1683. Абдурраҳмон ибн Язиддан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу билан Макка томон йўлга чиқдик. Кейин Жамъга келдик. У икки намозни, уларнинг ҳар бирини алоҳида азон ва иқома билан ўқиди. Кечки овқат бу икковининг орасида бўлди. Сўнг тонг отганда бомдодни ўқиди. Биров «Тонг отди» дер, бошқа бири «Тонг отмади» дер эди. Сўнгра у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, ушбу икки намоз – шом ва хуфтон – ушбу жойда ўз вақтидан ўзгартирилган. Шунинг учун одамлар хуфтон вақти кирмагунча Жамъга келишмайди. Бомдод намози мана шу вақтдадир», деганлар», деди. Кейин кун ёришгунча вуқуф қилди. Сўнгра: «Мўминлар амири ҳозир қайтганда эди, суннатни топган бўларди», деди.
Унинг сўзи олдин бўлдими, ё Усмон розияллоҳу анҳунинг қайтишими, билмайман. У Қурбонлик куни то Жамратул-ақаба* тошини отгунча талбия айтишдан тўхтамади».
* «Жамратул-ақаба» – «Ақаба жамраси», шайтонга тош отиладиган жойлардан бири. «Ақаба» дара, довон деган маънони билдиради. Бу ерда ҳарам билан Мино ўртасида жойлашган, ана ўша сифатдаги маълум жой назарда тутилган. «Жамра» майда тош дегани бўлиб, тош отилган жойда майда тошлар тўплангани учун шундай номланган. Ақабанинг ёнида жойлашгани учун «Жамратул-ақаба» дейилади. У учта жамранинг Минодан боришда охиргиси бўлиб, Маккага энг яқинидир. У «Жамратул-кубро» – «Катта жамра» деб ҳам номланади.
824/1683 – عَنْ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ قَدِمَ جَمْعًا، فَصَلَّى الصَّلَاتَيْنِ، كُلَّ صَلَاةٍ وَحْدَهَا بِأَذَانٍ وَإِقَامَةٍ، وَالْعَشَاءُ بَيْنَهُمَا، ثُمَّ صَلَّى الْفَجْرَ حِينَ طَلَعَ الْفَجْرُ، قَائِلٌ يَقُولُ: طَلَعَ الْفَجْرُ، وَقَائِلٌ يَقُولُ: لَمْ يَطْلُعِ الْفَجْرُ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ هَاتَيْنِ الصَّلَاتَيْنِ حُوِّلَتَا عَنْ وَقْتِهِمَا فِي هَذَا الْمَكَانِ، الْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ، فَلَا يَقْدَمُ النَّاسُ جَمْعًا حَتَّى يُعْتِمُوا، وَصَلَاةَ الْفَجْرِ هَذِهِ السَّاعَةَ»، ثُمَّ وَقَفَ حَتَّى أَسْفَرَ. ثُمَّ قَالَ: لَوْ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَفَاضَ الْآنَ أَصَابَ السُّنَّةَ. فَمَا أَدْرِي: أَقَوْلُهُ كَانَ أَسْرَعَ أَمْ دَفْعُ عُثْمَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ؟ فَلَمْ يَزَلْ يُلَبِّي حَتَّى رَمَى جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ يَوْمَ النَّحْرِ.
(54) ЖАМЪДАН ҚАЧОН ҚАЙТИЛАДИ?
(54) بَاب: مَتَى يُدْفَعُ مِنْ جَمْعٍ؟
825.1684. Амр ибн Маймун айтади:
«Умар розияллоҳу анҳунинг Жамъда бомдод ўқиб, кейин вуқуф қилганига гувоҳ бўлдим. У: «Албатта, мушриклар қуёш чиққунича қайтишмас эди ва: «Ёришгин, эй Сабир!»* дейишар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга хилоф қилдилар», деди. Сўнгра қуёш чиқмасдан олдин қайтди».
825/1684 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ صَلَّى بِجَمْعٍ الصُّبْحَ، ثُمَّ وَقَفَ فَقَالَ: إِنَّ الْمُشْرِكِينَ كَانُوا لَا يُفِيضُونَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَيَقُولُونَ: أَشْرِقْ ثَبِيرُ، وَإَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَالَفَهُمْ، ثُمَّ أَفَاضَ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
(55) ТУЯ МИНИШ ҲАҚИДА
(55) بَاب: رُكُوبِ الْبُدْنِ
826.1689. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир бадана* ҳайдаб кетаётган кишини кўриб, «Уни миниб ол», дедилар. У: «Бу бадана-ку?!»* деди. У зот яна: «Уни миниб ол», дедилар. У яна: «Бу бадана-ку?!» деди. У зот учинчиси [ёки иккинчисида]: «Уни миниб ол, шўринг қургур!» дедилар».
826/1689 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأَى رَجُلًا يَسُوقُ بَدَنَةً، فَقَالَ: «ارْكَبْهَا»، فَقَالَ: إِنَّهَا بَدَنَةٌ، فَقَالَ: «ارْكَبْهَا»، قَالَ: إِنَّهَا بَدَنَةٌ، قَالَ: «ارْكَبْهَا وَيْلَكَ»، فِي الثَّالِثَةِ أَوْ فِي الثَّانِيَةِ.
(56) ЎЗИ БИЛАН БАДАНАЛАР ЕТАКЛАБ ОЛИШ ҲАҚИДА
(56) بَاب: مَنْ سَاقَ الْبُدْنَ مَعَهُ
827.1691. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида умрани ҳажга улаб таматтуъ* қилдилар. Ҳадий атаб, ўша ҳадийни Зулҳулайфадан ҳайдаб бордилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аввал умра учун, сўнг ҳаж учун талбия* айтдилар. Одамлар ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга умрани ҳажга улаб таматтуъ қилишди. Одамларнинг орасида ҳадий атаб, уни ҳайдаб келганлар ҳам, ҳадий атамаганлар ҳам бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келганларида одамларга: «Сизлардан ким ҳадий атаган бўлса, то ҳажини адо этмагунича ўзига тақиқланган нарсаларнинг бирортаси унга ҳалол бўлмайди. Сизлардан ким ҳадий атамаган бўлса, у Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилсин, сочини қисқартирсин ва эҳромдан чиқсин! Кейин (вақти келганда) ҳажга эҳром боғласин. Ким ҳадий топа олмаса, ҳажда уч кун, ўз аҳлига қайтганда етти кун рўза тутсин», дедилар.
У зот Маккага келишлари билан тавоф қилдилар ва энг аввал рукнни истилом қилдилар. Кейин учта тавофни тез одимлаб, тўрттасини оддий юриб ўтадилар. Байтни тавоф қилиб бўлгач, Мақом олдида икки ракат намоз ўқидилар. Сўнг салом бериб, тугатдилар. Сафога келиб, Сафо ва Марвани етти бор тавоф қилдилар. Кейин то Қурбонлик куни ҳажларини тамомлаб, қурбонлик қилгунларича ўзларига тақиқланган нарсаларнинг бирортаси у зотга ҳалол бўлмади. Қайтиб тушиб, Байтни тавоф қилдилар. Шундан сўнг ўзларига тақиқланган барча нарсалар у зотга ҳалол бўлди. Ҳадий атаб, ҳадий етаклаб келган одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима қилган бўлсалар, ўшани қилишди».
Изоҳ: Ушбу ҳадисдаги «таматтуъ» сўзи шаръий истилоҳдаги ҳажнинг бир тури маъносини эмас, балки луғавий мазмундаги «ҳузурланиш», «баҳраланиш» маъноларни билдириб келган. Бу сўзнинг истилоҳий маъноси кейинроқ қарор топган, саҳобаи киромлар даврида эса луғавий маъносида ишлатилаверган. Улар умуман бир сафар асносида ҳажни ҳам, умрани ҳам адо қилишни, яъни таматтуъ ҳажини ҳам, қирон ҳажини ҳам «таматтуъ қилиш» деб атайверишган, чунки аслида бошқа-бошқа амал бўлган, ҳар бири учун алоҳида сафар қилинадиган иккита ибодатни – ҳаж ва умрани бир сафарда адо этиш ҳам руҳий, ҳам жисмонан ҳузурбахш ишдир. Шунга кўра, бу ерда таматтуъ сўзи Набий алайҳиссаломнинг қирон, ҳадий атамаган саҳобалар эса таматтуъ ҳажи қилганларини ифода этган. Буни бошқа ривоятлар, жумладан Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг ўзидан ривоят қилинган бошқа ҳадислар ҳам юқоридаги маънони қувватлайди.
827/1691 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: تَـمَتَّعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ، وَأَهْدَى، فَسَاقَ مَعَهُ الْهَدْيَ مِنْ ذِي الْحُلَيْفَةِ، وَبَدَأَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَهَلَّ بِالْعُمْرَةِ، ثُمَّ أَهَلَّ بِالْحَجِّ، فَتَمَتَّعَ النَّاسُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ، فَكَانَ مِنَ النَّاسِ مَنْ أَهْدَى فَسَاقَ الْهَدْيَ، وَمِنْهُمْ مَنْ لَمْ يُهْدِ، فَلَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ، قَالَ لِلنَّاسِ: «مَنْ كَانَ مِنْكُمْ أَهْدَى، فَإِنَّهُ لَا يَحِلُّ لِشَيْءٍ حَرُمَ مِنْهُ حَتَّى يَقْضِيَ حَجَّهُ، وَمَنْ لَمْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَهْدَى فَلْيَطُفْ بِالْبَيْتِ وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَلْيُقَصِّرْ، وَلْيَحْلِلْ، ثُمَّ لِيُهِلَّ بِالْحَجِّ، فَمَنْ لَمْ يَجِدْ هَدْيًا فَلْيَصُمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةً إِذَا رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ».
(57) ЗУЛҲУЛАЙФАДА ИШЪОР* ҚИЛИБ, ИЛГИ ОСИБ, КЕЙИН ЭҲРОМ БОҒЛАШ ҲАҚИДА
* Ишъор – туянинг ўркачини пичоқ билан тилиб, қон чиқариб қўйиш. Бу билан ўша туянинг қурбонликка аталгани билдирилади, эълон қилинади. Шунинг учун ҳам бу амалга «билдириш», «маълум қилиш» маъноларини англатувчи «ишъор» сўзи танланган.
(57) بَاب: مَنْ أَشْعَرَ وَقَلَّدَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ ثُمَّ أَحْرَمَ
828.1694, 1695. Мисвар ибн Махрама ва Марвондан ривоят қилинади:
«Ҳудайбия (сулҳи) пайтида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мингдан ортиқ асҳоблари билан Мадинадан йўлга чиқдилар. Ниҳоят, Зулҳулайфада эканларида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадийга илги осдилар ва ишъор қилдилар ҳамда умрага эҳром боғладилар».
Изоҳ: Имом Муҳаммад ва имом Абу Юсуф наздида ишъор қилиш жоиз. («Ҳидоя»).
828/1694 و1695 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ وَمَرْوَانَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَا: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ فِي بِضْعَ عَشْرَةَ مِائَةً مِنْ أَصْحَابِهِ، حَتَّى إِذَا كَانُوا بِذِي الْحُلَيْفَةِ، قَلَّدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْهَدْيَ وَأَشْعَرَ، وَأَحْرَمَ بِالْعُمْرَةِ.
(58) ИЛГИЛАРНИ ЎЗ ҚЎЛИ БИЛАН ОСИШ ҲАҚИДА
(58) بَاب: مَنْ قَلَّدَ الْقَلَائِدَ بِيَدِهِ
829Б.1702. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга илгилар эшиб берар эдим. У зот қўй-эчкиларга илги осар ва аҳлларининг орасида эҳромдан ташқарида қолаверар эдилар».
829ب/1702 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا أنَّهُ صلى الله عليه وسلم قَلَّدَ الغَنَمَ وَأقَامَ في أهْلِهِ حَلالًا.
(58) ИЛГИЛАРНИ ЎЗ ҚЎЛИ БИЛАН ОСИШ ҲАҚИДА
(58) بَاب: مَنْ قَلَّدَ الْقَلَائِدَ بِيَدِهِ
829.1700. Амра бинт Абдурраҳмон хабар беради:
«Зиёд ибн Абу Суфён Оиша розияллоҳу анҳога: «Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо «Ким ҳадий жўнатса, то ҳадий сўйилмагунча ҳожига ҳаром бўлган нарса унга ҳам ҳаромдир», деяпти», деб мактуб ёзди. Оиша розияллоҳу анҳо: «Ибн Аббос айтганидек эмас. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадийлари учун илгиларни ўз қўлларим билан эшганман. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўз қўллари ила осганлар. Сўнг уни отам билан бирга жўнатганлар. Бироқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ ҳалол қилган бирор нарса то ҳадийлари сўйилгунча у зотга ҳаром бўлиб қолмаган», деди».
829/1700 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أنَّهُ بَلَغَها أنَّ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا يَقُولُ: مَنْ أهْدَى هَدْيًا، حَرُمَ عَلَيهِ ما يَحْرُمُ عَلَى الـحَاجِّ حَتَّى يُنْحَرَ هَدْيُهُ. فَقَالَتْ: عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: لَيْسَ كَمَا قَالَ، أَنَا فَتَلْتُ قَلَائِدَ هَدْيِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِيَدَيَّ، ثُمَّ قَلَّدَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِيَدَيْهِ، ثُمَّ بَعَثَ بِـهَا مَعَ أَبِي، فَلَمْ يَحْرُمْ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَيْءٌ أَحَلَّهُ اللهُ حَتَّى نُحِرَ الْهَدْيُ.
(59) ҚЎЙ-ЭЧКИЛАРГА ИЛГИ ОСИШ ҲАҚИДА
(59) بَاب: تَقْلِيدِ الْغَنَمِ
(60) ЮНГДАН ИЛГИ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(60) بَاب: الْقَلَائِدِ مِنَ الْعِهْنِ
(61) ТУЯ ТЎҚИМЛАРИ ҲАҚИДА
(61) بَاب: الْجِلَالِ لِلْبُدْنِ وَالتَّصدُّق بـها
829А.1701. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир сафар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўй-эчкиларни ҳадий атадилар».
829أ/1701 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أهْدَى غَنَمًا.
(59) ҚЎЙ-ЭЧКИЛАРГА ИЛГИ ОСИШ ҲАҚИДА
(59) بَاب: تَقْلِيدِ الْغَنَمِ
(60) ЮНГДАН ИЛГИ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(60) بَاب: الْقَلَائِدِ مِنَ الْعِهْنِ
(61) ТУЯ ТЎҚИМЛАРИ ҲАҚИДА
(61) بَاب: الْجِلَالِ لِلْبُدْنِ وَالتَّصدُّق بـها
829Ж.1705. Мўминлар онаси (Оиша) розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен уларнинг илгиларини ҳузуримдаги юнгдан эшиб бердим».
829ج/1705 – وفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا قَالَتْ: قَتَلْتُ قَلائِدَهَا مِنْ عِهْنٍ كَانَ عِنْدِي.
(59) ҚЎЙ-ЭЧКИЛАРГА ИЛГИ ОСИШ ҲАҚИДА
(59) بَاب: تَقْلِيدِ الْغَنَمِ
(60) ЮНГДАН ИЛГИ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(60) بَاب: الْقَلَائِدِ مِنَ الْعِهْنِ
(61) ТУЯ ТЎҚИМЛАРИ ҲАҚИДА
(61) بَاب: الْجِلَالِ لِلْبُدْنِ وَالتَّصدُّق بـها
830.1707. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ўзим сўйган туяларнинг тўқимлари ва териларини садақа қилишимни буюрдилар».
830/1707 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ أَتَصَدَّقَ بِجِلَالِ الْبُدْنِ الَّتِي نَحَرْتُ وَبِجُلُودِهَا.
(62) КИШИНИНГ АЁЛЛАРИ БУЮРМАСА ҲАМ, УЛАРНИНГ НОМИДАН ҚОРАМОЛ ҚУРБОНЛИК ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(62) بَاب: ذَبْحِ الرَّجُلِ الْبَقَرَ عَنْ نِسَائِهِ مِنْ غَيْرِ أَمْرِهِنَّ
831.1709. Яҳё ибн Саъиддан ривоят қилинади:
«Амра бинт Абдурраҳмон айтади: «Мен Оиша розияллоҳу анҳонинг бундай деяётганини эшитдим: «Зулқаъдадан беш кун қолганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга фақат ҳажни кўзлаб йўлга чиқдик. Маккага яқинлашганимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнида ҳадийси бўлмаганларни тавоф қилиб, Сафо ва Марва орасида сайъ қилгач, эҳромдан чиқишга буюрдилар.
Кейин Қурбонлик куни бизга мол гўшти олиб кирилди. Шунда мен: «Бу нима?» дедим. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жуфти ҳалоллари номидан қурбонлик қилдилар», дейишди».
Мен буни Қосимга айтган эдим: «У ҳадисни сенга айни шаклида келтирибди», деди»*.
* Яъни ровий Яҳё мазкур ҳадисни Оиша розияллоҳу анҳонинг жияни Қосимга айтиб берган экан, у киши Амранинг ҳадисни тўла-тўкис, ўзгаришсиз етказганини тасдиқлабди.
831/1709 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِخَمْسٍ بَقِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ زِيَادَةٌ: فَدُخِلَ عَلَيْنَا يَوْمَ النَّحْرِ بِلَحْمِ بَقَرٍ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَ: نَحَرَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم عَنْ أزْوَاجِهِ.
(63) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ МИНОДАГИ ҚУРБОНЛИК ҚИЛГАН ЖОЙЛАРИДА ҚУРБОНЛИК ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(63) بَاب: النَّحْرِ فِي مَنْحَرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِـمِنًى
832.1710. Убайдуллоҳ ибн Умар Нофеъдан ривоят қилади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу қурбонлик сўйиш жойида сўяр эди».
Убайдуллоҳ: «Яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қурбонлик сўядиган жойларида», дейди.
832/1710 - عَنْ عَبْدَ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ كَانَ يَنْحَرُ فِي الْمَنْحَرِ، يَعْنِي: مَنْحَرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
(64) ТУЯНИ ТУШОВЛАБ СЎЙИШ ҲАҚИДА
(64) بَاب: نَحْرِ الْإِبِلِ مُقَيَّدَةً
833.1713. Зиёд ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг сўйиш учун туясини чўктириб қўйган бир кишининг олдига келиб: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини қилиб, уни тушовлаб, турғизиб юбор», деганини кўрдим».
833/1713 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ رَأَى رَجُلًا قَدْ أَنَاخَ بَدَنَتَهُ يَنْحَرُهَا، فَقَالَ: ابْعَثْهَا قِيَامًا مُقَيَّدَةً، سُنَّةَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم.
(65) ҚАССОБГА ҲАДИЙДАН (ҚУРБОНЛИКДАН) ҲЕЧ НАРСА БЕРИЛМАЙДИ
(65) بَاب: لَا يُعْطَى الْجَزَّارُ مِنَ الْهَدْيِ شَيْئًا
834.1716. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени юбордилар, мен баданаларнинг устида турдим. У зот менга буюрдилар, уларнинг гўштини тақсимладим. Сўнг яна буюрдилар, тўқимлари ва териларини тақсимладим.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени баданаларнинг тепасида туришга ва сўйиш хизмати учун (қурбонликдан) ҳеч нарса бермасликка буюрдилар».
834/1716 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عًنْهُ قَالَ: أمَرَنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أنْ أقُومَ عَلَى البُدْنِ، وَلا أُعْطِيَ عَلَيهَا شَيْئًا في جِزَارَتِهَا.
(66) БАДАНАЛАРНИНГ ҚАЙСИСИ ЕЙИЛИШИ ВА ҚАЙСИСИ САДАҚА ҚИЛИНИШИ ҲАҚИДА
(66) بَاب: مَا يَأْكُلُ مِنَ الْبُدْنِ وَمَا يُتَصَدَّقُ
835.1719. Ибн Журайждан ривоят қилинади:
«Ато бизга деди: «Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг «Минонинг уч куни ўтганидан кейин баданаларимизнинг гўштидан емас эдик. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга рухсат бериб: «Енглар ва ғамлаб ҳам олинглар», дедилар. Шундан кейин биз едик ва ғамлаб ҳам олдик», деяётганини эшитдим».
Мен Атога: «То Мадинага келгунимизча, деганмиди?» дедим. У: «Йўқ», деди».
835/1719 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا لَا نَأْكُلُ مِنْ لُحُومِ بُدْنِنَا فَوْقَ ثَلَاثِ مِنًى، فَرَخَّصَ لَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «كُلُوا وَتَزَوَّدُوا»، فَأَكَلْنَا وَتَزَوَّدْنَا.
(67) ЭҲРОМДАН ЧИҚИШДА СОЧ ОЛДИРИШ ВА ҚИСҚАРТИРИШ ҲАҚИДА
(67) بَاب: الْحَلْقِ وَالتَّقْصِيرِ عِنْدَ الْإِحْلَالِ
836.1726. Нофеъ айтади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳажларида соч олдирдилар», дер эди».
836/1726 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: حَلَقَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّتِهِ.
837.1727. Нофеъ Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, соч олдирганларга раҳм қил!» дедилар. «Қисқартирганларга ҳам, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди. «Аллоҳим, соч олдирганларга раҳм қил!» дедилар. «Қисқартирганларга ҳам, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди. «Қисқартирганларга ҳам», дедилар».
Лайс айтади: «Нофеъ менга «Аллоҳ соч олдирганларга раҳм қилсин!»(ни бир ёки икки марта айтдилар) деб сўзлаб берди».
Убайдуллоҳ айтади: «Нофеъ менга сўзлаб бераётиб, тўртинчисида: «Қисқартирганларга ҳам», деган».*
* Ҳадисни юқоридаги лафз билан Нофеъдан имом Молик ривоят қилган. Аммо Нофеъдан шу ҳадисни Лайс ва Убайдуллоҳлар ҳам ривоят қилган бўлиб, уларда мазкур фарқлар бор экан.
837/1727 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْحَمِ الْمُحَلِّقِينَ». قَالُوا: وَالْمُقَصِّرِينَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْحَمِ الْمُحَلِّقِينَ». قَالُوا: وَالْمُقَصِّرِينَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «وَالْمُقَصِّرِينَ».
838.1728. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, соч олдирганларни мағфират қил!» дедилар. «Қисқартирганларни ҳам (денг)!» дейишди. «Аллоҳим, соч олдирганларни мағфират қил!» дедилар. «Қисқартирганларни ҳам (денг)!» дейишди. Буни уч марта айтдилар. (Сўнг) «Қисқартирганларни ҳам», дедилар».
838/1728 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ مِثْلُ ذَلِكَ، إلّا أنَّهُ قال: اغْفِرْ بَدَلَ ارْحَمْ، قَالَهَا ثَلاثًا، قَالَ: وَلِلْمُقَصِّرِينَ.
839.1730. Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочларини тиғи энли узун камон ўқи билан қисқартирдим».
839/1730 - عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَصَّرْتُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بـِمِشْقَصٍ.
(68) ТОШ ОТИШ ҲАҚИДА
(68) بَاب: رَمْيِ الْجِمَارِ
840.1746. Вабарадан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан: «Тошни қачон отай?» деб сўрадим. «Раҳбаринг қачон отса, шунда от», деди. Унга саволни қайтардим. У: «Биз вақтни кутиб турардик, қуёш заволдан оғса, отар эдик», деди».
840/1746 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ سَألَهُ رَجُلٌ: مَتَى أرْمِي الـجِمَار؟: قَالَ: إِذَا رَمَى إِمَامُكَ فَارْمِهْ، فَأَعَدْتُ عَلَيْهِ الْمَسْأَلَةَ، قَالَ: كُنَّا نَتَحَيَّنُ، فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ رَمَيْنَا.
(69) ТОШНИ ВОДИЙ ИЧИДАН ОТИШ ҲАҚИДА
(69) بَاب: رَمْيِ الْجِمَارِ مِنْ بَطْنِ الْوَادِي
841.1747. Абдурраҳмон ибн Язиддан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу тошни водийнинг ичидан туриб отди. Мен: «Эй Абу Абдурраҳмон, одамлар унинг юқорисидан отишади-ку?» дедим. Шунда у: «Ўзидан бошқа илоҳ йўқ Зотга қасамки, бу у зот соллаллоҳу алайҳи васалламга Бақара сураси нозил қилинган мақомдир», деди».
Изоҳ: Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг бошқа сураларни айтмай, айнан Бақара сурасини тилга олишига сабаб шуки, ҳаж амалларининг аксари ушбу сурада баён қилинган. Демоқчиларки, ҳаж амаллари хусусидаги оятларни қабул қилган зот тош отишда қаерда туришни ҳам яхши билганлар ва эргашишга ҳам у зот ҳақлидирлар.
841/1747 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ رَمَى مِنْ بَطْنِ الوَادِي، فَقِيلَ لَهُ: إنَّ نَاسًا يَرْمُونَهَا مِنْ فَوْقِهَا؟ فَقَالَ: وَالَّذِي لا إلهَ غَيْرُهُ، هذا مَقَامُ الَّذِي أُنْزِلَتْ عَلَيْهِ سُورَةُ البَقَرَةِ صلى الله عليه وسلم.
(70) ЕТТИТА МАЙДА ТОШ БИЛАН ТОШ ОТИШ ҲАҚИДА
(70) بَاب: رَمْيِ الْجِمَارِ بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ
842.1748. Абдурраҳмон ибн Язиддан ривоят қилади:
«У киши (Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу) катта жамрага бориб, чап томонини Байтга, ўнг томонини Минога қилиб турди ва еттита (тош) отди ва: «Бақара сураси нозил қилинган зот соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай отганлар», деди».
842/1748 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ انْتَهَى إِلَى الْجَمْرَةِ الْكُبْرَى، جَعَلَ الْبَيْتَ عَنْ يَسَارِهِ، وَمِنًى عَنْ يَـمِينِهِ، وَرَمَى بِسَبْعٍ، وَقَالَ: هَكَذَا رَمَى الَّذِي أُنْزِلَتْ عَلَيْهِ سُورَةُ الْبَقَرَةِصلى الله عليه وسلم.
(72) ИККИ ЖАМРАГА ТОШ ОТГАЧ, (БИРОЗ) ТУРИЛАДИ ВА ҚИБЛАГА ЮЗЛАНГАН ҲОЛДА ТЕКИС ЕРГА ТУШИБ БОРИЛАДИ
(71) بَاب: إِذَا رَمَى الْجَمْرَتَيْنِ، يَقُومُ وَيُسْهِلُ، مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ
843.1751. Солимдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо энг яқин (яъни кичик) жамрага еттита майда тош отар, ҳар бир тош кетидан такбир айтар эди. Сўнг олдинга юриб бориб, текис ерга тушар, қиблага юзланганча узоқ турар, икки қўлини кўтариб, дуо қилар эди. Кейин ўрта жамрага тош отар эди. Сўнг чап томонга ўтиб, текис ерга тушар ва қиблага юзланганча узоқ турар, икки қўлини кўтариб, дуо қилар эди. Яна узоқ туриб, сўнг водийнинг ичидан Ақабадаги жамрага тош отар ва унда тўхтамас эди. Сўнг жўнаб кетар экан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана шундай қилганларини кўрганман», дер эди».
843/1751 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَانَ يَرْمِي الْجَمْرَةَ الدُّنْيَا بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ، يُكَبِّرُ عَلَى إِثْرِ كُلِّ حَصَاةٍ، ثُمَّ يَتَقَدَّمُ حَتَّى يُسْهِلَ، فَيَقُومَ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ، فَيَقُومُ طَوِيلًا، وَيَدْعُو وَيَرْفَعُ يَدَيْهِ، ثُمَّ يَرْمِي الْوُسْطَى، ثُمَّ يَأْخُذُ ذَاتَ الشِّمَالِ فَيَسْتَهِلُ، وَيَقُومُ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ، فَيَقُومُ طَوِيلًا، وَيَدْعُو وَيَرْفَعُ يَدَيْهِ، وَيَقُومُ طَوِيلًا، ثُمَّ يَرْمِي جَمْرَةَ ذَاتِ الْعَقَبَةِ مِنْ بَطْنِ الْوَادِي، وَلَا يَقِفُ عِنْدَهَا، ثُمَّ يَنْصَرِفُ، فَيَقُولُ: هَكَذَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَفْعَلُهُ.
(72) ВИДОЛАШУВ ТАВОФИ ҲАҚИДА
(72) بَاب: طَوَافِ الْوَدَاعِ
844.1755. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Одамларга охирги қиладиган ишларининг Байт (тавофи) бўлиши буюрилди. Фақат ҳайзли аёлга енгиллаштирилди».
844/1755 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أُمِرَ النَّاسُ أَنْ يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِمْ بِالْبَيْتِ، إِلَّا أَنَّهُ خُفِّفَ عَنِ الْحَائِضِ.
(73) АЁЛ КИШИ ИФОЗА ТАВОФИНИ ҚИЛГАНИДАН КЕЙИН ҲАЙЗ КЎРИБ ҚОЛСА...
(73) بَاب: إِذَا حَاضَتِ الْمَرْأَةُ بَعْدَ مَا أَفَاضَتْ
845.1756. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешин, аср, шом ва хуфтонни ўқидилар. Кейин Муҳассабда бироз мизғиб олдилар. Сўнгра Байтга улов миниб бориб, уни тавоф қилдилар».
845/1756 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ، وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ، ثُمَّ رَقَدَ رَقْدَةً بِالْمُحَصَّبِ، ثُمَّ رَكِبَ إِلَى الْبَيْتِ فَطَافَ بِهِ.
846.1760, 1761. Ибн Товус отасидан ривоят қилади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Ифоза тавофини қилган бўлса, ҳайзли аёлнинг қайтишига рухсат этилди», деди.
Ибн Товус айтади: «Ибн Умарнинг «У (ҳайзли аёл) қайтиб кетмайди», деганини эшитгандим. Кейинроқ унинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга рухсат берганлар», деяётганини эшитдим».
846/1760 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رُخِّصَ لِلْحَائِضِ أَنْ تَنْفِرَ إِذَا أَفَاضَتْ.
قَالَ: وَسَـمِعْتُ ابْنَ عُمَرَ يَقُولُ: إِنَّهَا لَا تَنْفِرُ، ثُمَّ سَمِعْتُهُ يَقُولُ بَعْدُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ لَهُنَّ.
(74) МУҲАССАБ ҲАҚИДА
(74) بَاب: الْمُحَصَّبِ
847.1766. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Муҳассабга тушиш (ҳаж ибодатларидан) ҳеч нарса эмас, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тушган бир жой, холос».
847/1766- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَيْسَ التَّحْصِيبُ بِشَيْءٍ، إِنّـَمَا هُوَ مَنْزِلٌ نَزَلَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
(75) МАККАГА КИРИШДАН АВВАЛ ЗутувогА ВА МАККАДАН ҚАЙТИШДА ЗУЛҲУЛАЙФАДАГИ БАТҲОГА ТУШИШ ҲАҚИДА
(75) بَاب: النُّزُولِ بِذِي طُوًى قَبْلَ أَنْ يَدْخُلَ مَكَّةَ، وَالنُّزُولِ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ إِذَا رَجَعَ مِنْ مَكَّةَ
848.1769. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо (Маккага) келаётганда Зутувода тунар, тонг отгач, (шаҳарга) кирар эди. Қайтганда эса Зутуводан ўтар ва у ерда то тонг отгунча тунар эди. У «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай қилар эдилар», дер эди».
848/1769 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَانَ إِذَا أَقْبَلَ بَاتَ بِذِي طُوًى، حَتَّى إِذَا أَصْبَحَ دَخَلَ، وَإِذَا نَفَرَ مَرَّ بِذِي طُوًى وَبَاتَ بِهَا حَتَّى يُصْبِحَ، وَكَانَ يَذْكُرُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ.