Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳар нарса ҳақида сўрайверишдан қайтарилдик. Бирорта оқил бадавий келиб, у зотга савол берса-ю, биз (жавобини) эшитиб олсак дер эдик. Бир бадавий келиб, «Эй Муҳаммад! Бизга элчингиз келди. Унинг бизга айтишича, сиз «Аллоҳ мени расул қилиб юборди» дер экансиз», деди. «Тўғри айтибди», дедилар. У: «Осмонни ким яратган?» деди. «Аллоҳ», дедилар. У: «Ерни ким яратган?» деди. «Аллоҳ», дедилар. У: «Мана бу тоғларни ўрнатган, унда нимаики бўлса, яратган ким?» деди. «Аллоҳ», дедилар. У: «Осмонни яратган, ерни яратган, мана бу тоғларни ўрнатиб қўйган Зот ҳаққи сўрайман, сизни Аллоҳ пайғамбар қилиб юбордими?» деди. «Ҳа», дедилар. У: «Элчингизнинг айтишича, зиммамизда бир кеча‑кундузда беш маҳал намоз бор экан», деди. «Тўғри айтибди», дедилар. У: «Сизни юборган Зот ҳаққи сўрайман, сизга шуни Аллоҳ буюрдими?» деди. «Ҳа», дедилар. У: «Элчингизнинг айтишича, зиммамизда молларимиздан закот бериш бор экан», деди. «Тўғри айтибди», дедилар. У: «Сизни юборган Зот ҳаққи сўрайман, сизга шуни Аллоҳ буюрдими?» деди. «Ҳа», дедилар. У: «Элчингизнинг айтишича, зиммамизда йилда Рамазон ойи рўзасини тутиш бор экан», деди. «Тўғри айтибди», дедилар. У: «Сизни юборган Зот ҳаққи сўрайман, сизга шуни Аллоҳ буюрдими?» деди. «Ҳа», дедилар. У: «Элчингизнинг айтишича, зиммамизда йўлга қодир бўлганга Байтни ҳаж қилиш бор экан», деди. «Тўғри айтибди», дедилар. Кейин у ўгирилиб кетаётиб, «Сизни ҳақ билан юборган Зотга қасамки, мен бундан зиёда ҳам қилмайман, кам ҳам қилмайман», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар гапида турса, албатта, жаннатга киради», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Саҳобаи киромлар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан кўп нарсани ўрганишга муштоқ бўлиб яшар эдилар. Лекин турли воқеликда бўлмаган нарсаларни сўрайвериш Ислом умматига оғирлик яратиши мумкинлиги эътиборидан Аллоҳ таоло уларни:
«(Турли) нарсаларни сўраманглар, агар (улар) сизларга зоҳир бўлса, ёмонлик келтирур», деб ман қилган эди.
Шунинг учун ҳам унча-бунча нарсани юрак ютиб Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрай олмас эдилар. Бу, албатта, ҳожат тушмаган нарсалар ҳақида эди. ҳожат бўлса, сўраш вожибдир. Саҳобаи киромлар ҳам ундай вақтда дарҳол Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга савол берар эдилар.
Ҳожат тушмай турган нарсаларни эса, аҳли бодия–саҳро аҳлидан бирор оқил одам келиб сўраб қолса-ю, унинг саволларига Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам жавобларидан биз ҳам фойдаланиб қолсак, деб интизор бўлиб турар эдилар.
Маълумки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам турли ерларга, жумладан, саҳройи қабилаларга ҳам Исломга даъват қилувчи ўз элчиларини юборар эдилар. Улар кишиларни Исломга даъват қилар эдилар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Бани Саъд ибн Бакр қабиласига юборган элчилари уларни Исломга даъват қилганларидан сўнг мазкур қабила Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига ўз вакиллари Зимом ибн Саълабани юборибди. У келиб, керакли нарсаларни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб кетибди.
Энди бу ҳадисдан оладиган фойдаларимизни кўрайлик:
Бу ҳеч кимдан, ҳатто Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларидан ҳам чиққан нарса эмаслиги.
Аллоҳ таолонинг Ўзи жорий қилган фарзни ҳар бир банда бўйин товламай амалга ошириши лозим. Бу фарзни ҳеч бир зот, ҳеч қандай шароитда инкор эта олмайди.
Зимом ибн Саълаба мазкур ибодатларни камитмай ҳам, оширмай ҳам адо этишга азму қарор қилмоқда. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам эса, агар у ростгўй–содиқ бўлиб, гапида турса, албатта, жаннатга кириши ҳақида башорат бермоқдалар. Бу мўмин бўлмай туриб ҳам ибодат қилса, жаннатга киради, дегани эмас.
Чунки иймон бирламчи нарсадир. Иймони йўқ одам Зимом ибн Саълаба сингари аҳд қилмайди. Сўнгра Зимом ибн Саълабанинг иймон келтиргани Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга бу саволлардан олдин маълум эди. Шунинг учун бу ҳадисни ўқиб ўрганган киши калимаи шаҳодатни айтиб, иймонга келмаган одам ибодат қилиб, жаннатга кириши мумкин экан, деган хаёлга бормаслиги, уни бошқаларга айтиб юрмаслиги керак. Бу оддий ҳақиқат. Бу ҳақиқатни ёш болалар ҳам билади.
Яхшилаб ўйлаб кўрсак, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Зимом ибн Саълаба розияллоҳу анҳунинг намоз, закот, рўза ва ҳаж ибодатларини ҳеч камитмай адо этишга қилган аҳди эътиборидан, агар ростгўй бўлса, албатта, жаннатга киради, дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Зимом калимаи шаҳодатни айтган эди, бу ибодатларни адо этмаса ҳам жаннатга кираверади, деганлари йўқ. Ушбу инкор қилиб бўлмас ҳақиқатни ҳар бир инсон унутмаслиги ва шунга яраша амал қилиши керак.
1 - حَدَّثَنِي عَمْرُو بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُكَيْرٍ النَّاقِدُ، حَدَّثَنَا هَاشِمُ بْنِ الْقَاسِمِ أَبُو النَّضْرِ، حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنِ الْمُغِيرَةِ، عَنْ ثَابِتٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: نُهِينَا أَنْ نَسْأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ شَيْءٍ، فَكَانَ يُعْجِبُنَا أَنْ يَجِيءَ الرَّجُلُ مِنْ أَهْلِ الْبَادِيَةِ، الْعَاقِلُ، فَيَسْأَلَهُ وَنَحْنُ نَسْمَعُ. فَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِيَةِ، فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ، أَتَانَا رَسُولُكَ، فَزَعَمَ لَنَا أَنَّكَ تَزْعُمُ أَنَّ اللهَ أَرْسَلَكَ، قَالَ: «صَدَقَ»، قَالَ: فَمَنْ خَلَقَ السَّمَاءَ؟ قَالَ: «اللهُ»، قَالَ: فَمَنْ خَلَقَ الْأَرْضَ؟ قَالَ: «اللهُ»، قَالَ: فَمَنْ نَصَبَ هَذِهِ الْجِبَالَ، وَجَعَلَ فِيهَا مَا جَعَلَ؟ قَالَ: «اللهُ»، قَالَ: فَبِالَّذِي خَلَقَ السَّمَاءَ، وَخَلَقَ الْأَرْضَ، وَنَصَبَ هَذِهِ الْجِبَالَ، آللهُ أَرْسَلَكَ؟ قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: وَزَعَمَ رَسُولُكَ أَنَّ عَلَيْنَا خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِي يَوْمِنَا وَلَيْلَتِنَا، قَالَ: «صَدَقَ»، قَالَ: فَبِالَّذِي أَرْسَلَكَ، آللهُ أَمَرَكَ بِهَذَا؟ قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: وَزَعَمَ رَسُولُكَ أَنَّ عَلَيْنَا زَكَاةً فِي أَمْوَالِنَا، قَالَ: «صَدَقَ»، قَالَ: فَبِالَّذِي أَرْسَلَكَ، آللهُ أَمَرَكَ بِهَذَا؟ قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: وَزَعَمَ رَسُولُكَ أَنَّ عَلَيْنَا صَوْمَ شَهْرِ رَمَضَانَ فِي سَنَتِنَا، قَالَ: «صَدَقَ»، قَالَ: فَبِالَّذِي أَرْسَلَكَ، آللهُ أَمَرَكَ بِهَذَا؟ قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: وَزَعَمَ رَسُولُكَ أَنَّ عَلَيْنَا حَجَّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا، قَالَ: «صَدَقَ». قَالَ: ثُمَّ وَلَّى، قَالَ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَا أَزِيدُ عَلَيْهِنَّ وَلَا أَنْقُصُ مِنْهُنَّ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَئِنْ صَدَقَ لَيَدْخُلَنَّ الْجَنَّةَ».
[خ 63، م 12، ت 619، س 2091، د 486، جه 1402].
Собит ибн Заҳҳок розияллоҳу анҳу айтади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дарахт остида байъат берганман. (Ўшанда) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Исломдан бошқа миллат билан ёлғондан қасам ичса, у ўзи айтганидекдир. Ким ўзини нима билан ўлдирса, Қиёмат куни ўша билан азобланади. Кишига ўзи молик бўлмаган нарсада назр йўқ», деганлар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Исломдан бошқа миллат билан» деганда Исломда қасам ичиладиган нарсалар – Аллоҳ ва Унинг сифатларидан бошқа, масалан, бут‑санам кабилар назарда тутилган. «Ёлғондан қасам ичса» дегани ўша нарсаларга рост қасам ичиш мумкин дегани эмас, балки бу ерда ўша нарсаларга қасам ичиш фақат ёлғондан бўлиши таъкидланмоқда. «У ўзи айтганидекдир» дегани ўша бошқа нарсаларга эътиқод қилган бўлади, дегани. Бу гап уни ҳақиқий кофирга чиқариш маъносида эмас, балки таҳдид мақсадида айтилган бўлиб, «шу эътиқодда маҳкам туриб айтса, ўзи айтганидек бўлади», деганидир.
2 – عن ثَابِتَ بْنَ الضَّحَّاكِ أَخْبَرَهُ: أَنَّهُ بَايَعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَحْتَ الشَّجَرَةِ، وَأَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ بِمِلَّةٍ غَيْرِ الْإِسْلَامِ كَاذِبًا فَهُوَ كَمَا قَالَ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَيْسَ عَلَى رَجُلٍ نَذْرٌ فِي شَيْءٍ لَا يَمْلِكُهُ».
[خ 1364، م 110، ت 1543، س 3770، د 3257، جه 2098].
Собит ибн Заҳҳок розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кишига ўзи молик бўлмаган нарсада назр йўқ. Мўминни лаънатлаш уни ўлдириш кабидир. Дунёда ўзини бирон нарса билан ўлдирган кимса қиёмат куни ўша билан азобланади. Ким молини кўпайтириш учун ёлғон даъво қилса, Аллоҳ унга йўқчиликни зиёда қилади, холос. Ким фожирларча сабр қасам ичса ҳам (шундай)».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Фожирларча – ёлғон қасамхўрлик билан.
* Сабр қасами – ўташ талаб қилинадиган, ҳатто ўташга мажбурлаш учун эгаси ҳибсга ҳам олинадиган қасам. «Сабр» сўзи ушлаб туриш, ҳибсга олиш деган маъноларни билдиргани учун бу қасам шундай ном олган.
3 - عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ عَلَى رَجُلٍ نَذْرٌ فِيمَا لَا يَمْلِكُ، وَلَعْنُ الْمُؤْمِنِ كَقَتْلِهِ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ فِي الدُّنْيَا عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَمَنِ ادَّعَى دَعْوَى كَاذِبَةً لِيَتَكَثَّرَ بِهَا لَمْ يَزِدْهُ اللهُ إِلَّا قِلَّةً، وَمَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينِ صَبْرٍ فَاجِرَةٍ».
[خ 1364، م 110، ت 1543، س 3770، د 3257، جه 2098].
Ториқ ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Ҳайит куни намоздан олдин хутба айтишни биринчи бўлиб бошлаган киши Марвондир. Бир киши туриб, у томон бориб, «Намоз хутбадан олдин-ку?» деган эди, у: «У пайтдаги нарса тарк қилинган», деди. Абу Саъид айтди: «Бу киши ўз зиммасидаги нарсани адо этди. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Ким бир мункар ишни кўрса, уни қўли билан ўзгартирсин, агар бундай қила олмаса, тили билан, буни ҳам қила олмаса, қалби билан (норози бўлсин). Лекин бу иймоннинг энг заифидир».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бу ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мўмин-мусулмон кишининг мункар, Ислом дини томонидан инкор қилинган ишларга нисбатан муносабатига қараб иймони кучли ёки заиф бўлишини баён қилмоқдалар.
«Мункар иш» деганимиз дин, шариат томонидан инкор қилинган ёмон ишни билдиради. Чин мўмин инсон ўз жамиятида бўлаётган мункар ишни кўриб-билиб туриб, бефарқ қола олмайди. Мўмин киши мункар ишни кўрганида уч ҳолатдан бирида бўлиши мумкин, холос:
Бу куч ишлатиб, деган маънони билдиради. Яъни, бўлаётган ёмон ишни тўхтатиш, уни қайтариш учун куч сарфласин. Бу кўпроқ қўлида ҳукми бор, имкони бор мўминларга тегишли бўлади. Яна, мункарни қайтаришдан олдин, ҳолатга қаралади. Ҳар қандай шахс аралашса бўладиган, кучи етадиган иш бўлса, албатта, ўша одамга бу мункарни куч билан қайтариш вожиб бўлади.
Бу қўли билан қайтаришга қодир бўлмаганларнинг иши. Бу иш иккинчи навбатда, биринчисига қодир бўлмаган тақдирдагина жорий бўлади. У вақтда мўмин-мусулмон одам тили билан гапириб, мункар ишнинг ёмонлигини баён этади, уни қилмасликка чақиради. Бу иш ҳар бир имкони бор мўминга вожибдир. Иймони тақозо қилган бурчдир. Лекин гоҳи вақтларда зулм, тазйиқ ҳаддан ошиб, оғиз билан гапирган мўминга зарар етиши, унинг жонига, шахсига ва бошқа томонларига таҳдид солиниши мумкин. Бундай ноилож ҳолда қолган одам, сўнгги, учинчи даражага тушишга мажбур бўлади.
Чин дилдан «шу иш бўлмаслиги керак эди, аммо, минг афсуски, бўлди. Бу ишни қўлим билан ўзгартиришим керак эди, аммо қила олмадим. Бу ишни ҳеч бўлмаса тилим билан ўзгартиришим керак эди. Аммо буни ҳам қила олмадим. Энди, дилим билан инкор қилишдан бошқа чорам қолмади», дейилур. Бу эса, энг заиф иймон бўлади. Бундан ҳам заиф иймон бўлиши мумкин эмас. Буни ҳам қилмаса, ўша заиф иймон ҳам қолмайди. Иймони кучли мўминлар эса, ҳеч нарсадан қўрқмай, мункар ишни ўз вақтида инкор қиладилар.
Ушбу бобда эса, ёмонликни инкор қилиш иймонга тааллуқли иш эканини яхшилаб тушуниб олишимиз керак. Киши ёмонликни қанчалик кўп инкор қилса, қайтарса, шунчалик иймони зиёда ва бақувват бўлишини тушуниб олишимиз керак. Аксинча, ёмонликни инкор қилиши қанчалик оз ва кучсиз бўлса, иймони ҳам шунчалик заифлашиб боришини билмоғимиз керак. Ана ўшанда нима учун иймонсиз жамиятда ёмонлик кўпайиб кетишини англаб етамиз. Ана шундагина Аллоҳнинг охирги ва мукаммал дини–Исломда мункар ишни ўзгартиришга, инкор қилишга бунчалар катта аҳамият берилганини тушуниб етамиз. Ана шундагина нима учун мусулмонлар ушбу ҳадиси шарифга тўлиқ амал қилган даврларида дунёдаги пешқадам миллат бўлганларини англаб етамиз. Ана ўшандагина, нима учун мусулмонлар бу ҳадисга амал қилмай қўйганларида тушкунлик томон юз тутганларини тўғри фаҳмлаймиз.
Бу ҳадиснинг ҳикматлари ва инсониятнинг мазкур ҳикматларга эҳтиёжи ҳақида ҳар қанча гапирсак, шунча оз. Чунки, ёмонни ёмонлик қилишдан қайтармаслик ҳар қандай жамиятни, бора-бора бутун инсониятни ҳалокатга олиб бориши турган гап.
4 - عَنْ طَارِقِ بْنِ شِهَابٍ قَالَ: أَوَّلُ مَنْ بَدَأَ بِالْخُطْبَةِ، يَوْمَ الْعِيدِ قَبْلَ الصَّلَاةِ، مَرْوَانُ، فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ: الصَّلَاةُ قَبْلَ الْخُطْبَةِ، فَقَالَ: قَدْ تُرِكَ مَا هُنَالِكَ، فَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ: أَمَّا هَذَا فَقَدْ قَضَى مَا عَلَيْهِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيْمَانِ».
[خ 956، م 49، ت 2172، س 5008، د 1140، جه 1275].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этиб, у зотдан кейин Абу Бакр халифа бўлиб, араблардан бир қанчаси куфрга кетганда Умар ибн Хаттоб Абу Бакрга: «Қандай қилиб одамларга уруш қиласиз? Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», демагунларича уларга қарши уруш қилишга буюрилдим. Ким «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» деса, мендан молини ва жонини сақлабди. Фақат (Ислом) ҳаққи мустаснодир, унинг ҳисоби эса Аллоҳга ҳавола», деганлар‑ку?!» деди. Шунда Абу Бакр: «Аллоҳга қасамки, ким намоз билан закотнинг орасини ажратса, унга қарши уруш очаман, чунки закот молнинг ҳаққидир. Аллоҳга қасамки, агар (закотларидан) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бериб келишган биргина арқонни менга беришмаса ҳам, ўша берилмагани учун уларга қарши уруш очаман», деди.
Умар ибн Хаттоб айтади: «Аллоҳга қасамки, ўшанда Аллоҳ азза ва жалла Абу Бакрнинг қалбига уруш қилишни солиб қўйганини ва унинг ҳақ эканини англаб етдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Баъзи араблар яна буту санамларга ибодат қилишга, мушрикликка қайтган бўлсалар, бир гуруҳ кишилар Мусайламатул Каззоб, Сажоҳ, Тулайҳа ал-Асадий каби сохта пайғамбарларга эргашдилар.
Учинчи бир турлари эса, Исломнинг ҳамма шартларини бажариб туриб, фақат закот беришдан бош тортдилар. Улар «биз закотни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга берар эдик. Энди у вафот этди, закот оладиган одам қолмади», дейишди.
Баъзи қабилалар закот беришдан бош тортишлари билан халифа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларга қарши уруш эълон қилдилар. Халифанинг бу ишига саҳобалардан ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу қарши чиқдилар. У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу ривоятдаги:
«Токи одамлар «Ла илаҳа иллаллоҳ» дегунларича уруш қилишга амр қилиндим. Ким уни айтса, шубҳасиз, мендан молини ва жонини сақлаган бўлади», деган гапларини далил қилиб келтирдилар.
«Қандоқ қилиб «Ла илаҳа иллаллоҳ», деб турган одамларга қарши уриш қиласан?!» дедилар Умар халифа Абу Бакр розияллоҳу анҳуга. Бунинг устига улар намоз ўқиб, рўза тутиб, ҳаж қилиб, яна бошқа ибодат ва амалларни адо этар эдилар.
Абу Бакр розияллоҳу анҳу ва бошқа барча саҳобаларнинг бунчалик қаттиқ туришлари бежиз эмас эди. Уларнинг бу борада жуда ҳам кучли далиллари бор эди:
«Одамлар ҳаттоки «Ла илаҳа иллаллоҳ ва анна Муҳаммадан Расулуллоҳ», деб шаҳодат келтиргунларича, намозни қоим қилиб, закотни бергунларича уларга қарши уруш қилишга амр қилиндим. Агар ўшани қилсалар, мендан қонларини сақлаган бўладилар. Магар Ислом ҳақи ила бўлса бундан мустасно. ҳисоблари эса Аллоҳнинг зиммасида», деганлар.
«Одамлар ҳаттоки «Ла илаҳа иллаллоҳ» деб шаҳодат келтиргунларича ва менга ҳамда мен келтирган нарсага иймон келтиргунларича уларга қарши уруш қилишга амр қилиндим. Қачон шуни қилсалар, мендан қонлари ва молларини сақлаган бўладилар. Магар ҳақи билан бўлса, бундан мустасно. ҳисоблари эса Аллоҳнинг зиммасида», деганлар.
Шунинг учун ҳам ҳазрати Умар дарҳол ўз фикрларидан қайтдилар ва кўпчиликнинг фикрига қўшилдилар.
Шундай қилиб, Ислом тарихида «Ридда урушлари» номи билан машҳур урушлар бошланди. Бу урушларда кўплаб мусулмонларнинг қони тўкилди. Ўша қони тўкилганларнинг баъзилари закотини бермаганлари учун шу ҳолга тушдилар. Чунки улар Аллоҳ таолога ва Унинг Расулига исён ҳамда, бева-бечора, фақир ва мискинларнинг ҳақларига хиёнат қилган эдилар. Улар Аллоҳ таоло берган неъматнинг шукрини қилмай, омонатга хиёнат қилдилар, шунинг учун ҳам уларнинг қонини тўкиш жоиз кўрилди.
Иккинчи томондан, саҳоба ва тобеинларнинг қонлари тўкилди. Аммо ҳақ йўлида, бева-бечора, фақирлар ҳақини ҳимоя қилиш йўлида тўкилган қон бекор кетмайди. ҳақиқатан ҳам, Аллоҳнинг йўлида, ер юзида илоҳий адолатни ўрнатиш йўлида берилган жон ўлган саналмайди.
Демак, Исломда закотни беришдан бош тортган гуруҳларга қарши уруш қилиб бўлса ҳам, уни олишга ҳаракат қилинади.
5 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: لَمَّا تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَاسْتُخْلِفَ أَبُو بَكْرٍ بَعْدَهُ، وَكَفَرَ مَنْ كَفَرَ مِنَ الْعَرَبِ، قَالَ عُمَرُ بْنِ الْخَطَّابِ لِأَبِي بَكْرٍ: كَيْفَ تُقَاتِلُ النَّاسَ، وَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَمَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَقَدْ عَصَمَ مِنِّي مَالَهُ وَنَفْسَهُ إِلَّا بِحَقِّهِ، وَحِسَابُهُ عَلَى اللهِ»، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: وَاللهِ، لَأُقَاتِلَنَّ مَنْ فَرَّقَ بَيْنَ الصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ، فَإِنَّ الزَّكَاةَ حَقُّ الْمَالِ، وَاللهِ لَوْ مَنَعُونِي عِقَالًا، كَانُوا يُؤَدُّونَهُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، لَقَاتَلْتُهُمْ عَلَى مَنْعِهِ، فَقَالَ عُمَرُ بْنِ الْخَطَّابِ: فَوَاللهِ، مَا هُوَ إِلَّا أَنْ رَأَيْتُ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ شَرَحَ صَدْرَ أَبِي بَكْرٍ لِلْقِتَالِ، فَعَرَفْتُ أَنَّهُ الْحَقُّ.
[خ 1400، م 20، ت 2606، س 2443، د 1556، جه 3927].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Иймон етмиш неча [ёки олтмиш неча] шуъбадир. Уларнинг энг афзали «Лаа илааҳа иллаллоҳ» дейиш, энг қуйиси эса йўлдан озор берадиган нарсани олиб ташлашдир. Ҳаё ҳам иймоннинг бир шуъбасидир».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: «Етмиш нечта ёки олтмиш нечта»даги шак ровийдандир. Ҳадисни эшитаётганда аниқ эшита олмай қолган. Нима етса, шуни ривоят қилиш зарур бўлганидан бошқалардан сўраб аниқлаб олган бўлса ҳам ўзи эшитгандаги ҳолатни аниқ ифода этишни омонат билганидан шу ҳолда ривоят қилган.
«Етмиш нечта» дегани, етмишдан ортиқ, саксондан кам дегани. Бу ҳадиси шарифда Иймоннинг шуъбалари борлиги таъкидланмоқда.
Бу «Муржиъа» мазҳабидагиларга қарши ҳужжатдир. Шу билан бирга, Иймоннинг юқори ва пастки қисми борлиги таъкидланмоқда. Етмиш нечта шуъбанинг энг юқориси калимаи шаҳодатни айтиш бўлса, энг пасти йўлдан озор берадиган нарсани олиб ташлаш. Икковлари орасида яна етмишдан ортиқ шуъбалар бор. Бу ҳам иймон ягона, бир бутун нарсадир, унинг катта-кичиги бўлмайди, деган «Муржиъа» мазҳабидагиларга қарши ҳужжатдир. Ўша шуъбалар ичида «ҳаё» алоҳида эътиборга сазовор бўлгани учун «ҳаё иймоннинг шуъбасидир», деб алоҳида таъкидланади. Шунингдек, иймон нафақат сўздан, эътиқоддан, балки амалдан ҳам иборат экани тушунилмоқда. Чунки йўлдаги озор берадиган нарсани олиб ташлашга гапни ҳам ва дилдаги тасдиқни ҳам нисбат бериб бўлмайди. Бу соф амалдан иборат. «Муржиъа» мазҳабидагилар эса, иймон фақат гапдан иборат, дейдилар.
Умуман, ушбу ҳадис уламоларимизни кенг ва чуқур илмий изланишларга чорлаган ҳадисдир. Чунки, унда Исломдан олдин ҳам, Исломда ҳам энг кўп баҳс юритилган масала–иймон ва унинг шуъбалари ҳақида сўз кетмоқда. Иймон ҳамма нарсанинг асли бўлганидан унга алоҳида эътибор бериш зарур. Айни шу масала бўйича алоҳида китоб тасниф қилган уламолар ҳам бор. Имом Абу Абдуллоҳ ал-Ҳалиймийнинг «Фавоидул минҳож», Имом Байҳақийнинг «Шуъбул Иймон», Исҳоқ ибн ал-Қуртубийнинг «Китобун-Насиҳ», Имом Ибн Ҳиббон Бустийнинг «Васфул Иймон ва шуъабиҳи» китоблари шулар жумласидандир.
«Иймон» луғатда «ишонч», «тасдиқ» маъноларини билдиради. Шариатда эса, бир нарсани тил билан айтиш, дил билан тасдиқлаш ва амал билан тамомлаб, камолга етказишдир. Иймоннинг етмиш нечта шуъбаси бор, дейишлик, иймонни етмишдан ортиқ шохи бор дарахтга ўхшатишдир. Дарахтнинг асли иймон бўлса, унинг шохлари иймоннинг шуъбаларидир. Аҳли сунна ва жамоанинг барчалари–муҳаддислар ҳам, фуқаҳолар ҳам, ақийда илми уламолари ҳам иттифоқ қилишиб: «Дўзахда абадий қолмайдиган, аҳли қибла ҳисобланган мўмин–Ислом динига ҳеч қандай шак-шубҳасиз жазм ила эътиқод қилган ва шаҳодат калимасини нутқ қилган одамдир», дейдилар. Тили билан айтиб қўйса, кифоя, деганлар адашган «Муржиъа» мазҳабидагилардир.
Ушбу ҳадисда иймон етмиш ёки олтмишдан ортиқ шуъбага эга экани ва ўша шуъбаларнинг энг юқориси, энг пасти ва яна биттасининг номи айтилмоқда. Бошқа ҳадисларда етмишдан ортиқлиги ва яна баъзи бошқа шуъбалар ҳақида сўз кетган. Лекин бирорта ҳадисда етмиш нечта шуъбани ҳисоблаб чиқилмаган. Бу эса, ўз навбатида уламоларимизни баҳсга, илмий изланишга чорлаган.
Имом Ибн Ҳиббон Бустий «Васфул Иймон ва шуъабиҳи» китобида қуйидагиларни ёзган эканлар: «Ушбу ҳадиснинг маъносини бир қанча муддат ўргандим. Тоатларни санасам, бу ададдан бирмунча кўп чиқди. Суннатга қайтдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иймон, деб номлаган тоатларни ҳисобладим. Қарасам, улар етмиш нечтадан кам. Қуръонга қайтдим. Аллоҳ таоло ўз китобида иймон, деб номланган амалларни ҳисобладим. Қарасам, улар ҳам етмиш нечтадан кам. Сўнгра такрор бўлганларини қолдириб, Қуръон билан Суннатда иймон, деб номланган амалларни қўшиб санасам, оз ҳам эмас, кўп ҳам эмас, етмиш нечта чиқди. Ана шундагина, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳадисдаги ададдан Қуръон ва Суннатда иймон, деб номланган амалларни кўзда тутганларини англадим».
Имом Бадриддин Маҳмуд ибн Аҳмад Айний эса, қуйидагиларни ёзадилар:
«Аллоҳнинг ёрдами ва тавфиқи ила қисқа қилиб қуйидаги шеърни айтамиз:
«Иймоннинг асли қалб ила тасдиқ, тил ила иқрор қилмоқ бўлса ҳам,
Комил ва тугал иймон уч қисмдан: тасдиқ, иқрор ва амалдан иборатдир».
Биринчи қисм, эътиқодиётлардан иборат бўлиб, ўттиз шуъбага бўлинади:
Бунга муҳожир ва ансорий саҳобаларга, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оли байтларига муҳаббат қилиш ҳам киради.
Агар, қалб амалларига фазилат ва разилатларнинг булардан бошқаси топилса, ушбу шуъбалардан бирортасига дохил бўлади. Ўйлаб кўрилса, дарҳол зоҳир бўлади.
Иккинчи қисм–тил амалларидан иборат бўлиб, етти шуъбага бўлинади:
Учинчи қисм–бадан амалларидан иборат бўлиб, қирқ шуъбага бўлинади. Бу қисм уч навлидир.
Биринчи нав ҳар бир шахснинг ўзига хос нарсаларда бўлиб, бу ўн олти шуъбадан иборатдир:
Иккинчи нав тобеъларга хос бўлиб, олти шуъбадан иборат:
Учинчи нав оммага тааллуқли бўлиб, ўн саккиз шуъбадан иборат.
Жами бўлиб, етмиш етти шуъбадир.
Бу аллома Маҳмуд ибн Аҳмад Айний раҳматуллоҳи алайҳининг ижтиҳодлари. Бу илмий ижтиҳоддан кўплаб фойда олдик. Аллоҳ таоло у кишига манфаатли илм қолдирганлари учун мукофотларини тўлиқ қилиб берган бўлсин!
Аммо бир мулоҳазамиз борки, Айний раҳматуллоҳи алайҳининг етмиш еттилик рўйхатларига ушбу ҳадисда очиқ-ойдин айтилган «Ҳаё» шуъбаси кирмай қолибди. Албатта, у киши айтганларидек «Ҳаё»ни ҳам бирорта бобга қўшиб юборса бўлади. Аммо ҳадиси шарифда, энг олий ва энг қуйи шуъбалардан кейин «Ҳаё»ни алоҳида таъкидлаб, «Ҳаё иймоннинг шуъбасидир», дейилиши бежиз бўлмаса керак. Чунки ҳаё иймоннинг энг ажойиб кўринишларидан биридир. Ҳаё инсонни доимо яхшилик қилишга, ёмонликдан четланишга чорловчи ажойиб сифатдир.
Уламоларимиз Иймон ва унинг шуъбаларини дарахт ва унинг шохларига ўхшатадилар. Агар Имом ал-Айнийнинг ижтиҳоди ила тасаввур қилсак, иймон етмиш етти шохи бор бир гўзал дарахтдир. Ўша кўркам дарахт ҳамма шохлари билан гўзалдир. Аллоҳ кўрсатмасин, бирор шохи, ҳатто бирор баргига футур етса, дарахтнинг гўзаллигига футур етади. Кўрган одам: «Ушбу барги ҳам бут бўлганда ажойиб дарахт бўлар экан», деб афсусланади. Қани, инсоф билан бир ўйлаб кўрайлик-чи, иймон дарахтимизнинг ҳамма барглари, шохлари, танаси бутми? Нечта шохи кесилган, нечтаси қуриган? Уларни ўрнига келтириш учун нималар қилмоқдамиз?
Дунё бугунги кунда бу ҳадисдан чиқадиган ҳикматларга қанчалик муҳтож? Дунёга етмиш нечта шуъбаси бор иймон жуда керак, дунё ва инсоният иймонга жуда муҳтож.
Бутун дунё, барча инсоният «Лаа илаҳа иллаллоҳ»га муҳтож, иймоннинг муҳим шуъбаларидан бўлган ҳаёга муҳтож.
Улар йўлдан озор берадиган нарсани олиб ташлашни иймон шуъбаси даражасига кўтарган Ислом динига муҳтожлар. Бу эҳтиёж кундан-кунга ўсиб бормоқда. Чунки дунёда, инсонлар ичида кундан-кунга иймонсизлар, иймони заифлар кўпаймоқда, ҳаёсизлар кўпаймоқда. Инсоният йўлига озор берувчи нарсаларни ташловчилар кўпаймоқда.
6 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الْإِيمَانُ بِضْعٌ وَسَبْعُونَ، أَوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، فَأَفْضَلُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ، وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْإِيْمَانِ».
[خ 9، م 35، ت 2614، س 5004، د 4676، جه 57].
7. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Зинокор зино қилаётган пайтида мўмин бўлмайди, ўғри ўғрилик қилаётган пайтида мўмин бўлмайди, (хамрхўр) хамр ичган пайтида мўмин бўлмайди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифда мўминликка умуман мос келмайдиган, мўмин киши қилиши мутлақо мумкин бўлмаган баъзи ишлар ҳақида сўз бормоқда.
Зино катта гуноҳдир. Бу гуноҳ энг юқори даражадаги хиёнат ҳисобланади. Хиёнат деганда, Исломда баъзи халқлардагига ўхшаб, умр йўлдошига хиёнатчини тушунилмайди.
Балки кенг маънодаги хиёнат — Аллоҳга, Расулга, дину диёнатга, жамиятга, келажак авлодларга, инсониятга, ўзига ва мўминликка хиёнат тушунилади.
Аллоҳ таолони таниган одам зино қилмайди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга умматман, деган одам зино қилмайди. Дину диёнатим бор деган одам зино қилмайди.
Ўз жамиятимга содиқ аъзоман, деган одам зино қилмайди. Чунки унинг бу иши у яшаб турган жамиятга зарар келтиради.
Келажак авлодларга яхшилик қилмоқчи бўлган одам зино қилмайди. Чунки зино наслнинг бузилишига олиб борадиган жиноятдир.
Инсониятга яхшилик қилмоқчи бўлган инсон ҳам зино қилмайди. Чунки зино инсониятга зарар келтирадиган гуноҳдир.
Ўзига ўзи яхшилик қилмоқчи бўлган одам ҳам зино қилмайди. Чунки зино зинокорни одамгарчиликдан чиқаради.
Мўминликдан умиди бор одам ҳам зино қилмайди. Чунки зино иймонга зид нарсадир.
Ушбу ҳадиси шариф ҳам шунга далилдир. Бу иборани турлича тушуниш мумкин. «Бу ишни қилган одам кофир бўлади» деган жумладан тортиб, энг осони, шу ишни қилаётган пайтида иймони чиқиб туради, дейишгача. Иймонли одам учун иймондан бир лаҳза ажрашдан кўра каттароқ мусибат йўқ.
«Бу ҳадисдаги “мўмин бўлмайди” лафзлари шу ишларни қилган кишининг диндан чиқишини англатмайди, балки бу ишлар оғир гуноҳи кабиралардан бўлиб, аҳли сунна ақидасига кўра, модомики мўмин гуноҳи кабирани ҳалол санамас экан, гуноҳи туфайли кофирга чиқарилмайди».
Зино ҳақида айтилган гапларни ароқхўрлик ҳақида ҳам айтиш мумкин. Ароқхўр энг кам деганда, ароқ ичган пайтида ундан иймони чиқиб туради. Шунинг учун уламоларимиз, ароқ ичиб ўлиб қолган одамга жаноза ўқилмайди, чунки у кофир кетган бўлади, дейишган.
Маст ҳолда йиқилиб ёки бошқа сабабдан ўлган одамга ўша ароқдан бошқа нарса сабабидан ўлган деган таъвил билангина жаноза ўқишга рухсат берганлар.
Мўмин бўлса, бировнинг нарсасини ўғирлармиди?! Ўғри учун бўладиган энг енгил ҳукм ҳам ўғрилик қилаётганда ундан иймон чиқиб туради, деган ҳукмдир.
Бировнинг молини зўрлик билан тортиб олиш ҳам энг катта гуноҳлардан. Бу иш ҳам мўминликка ҳеч тўғри келмайдиган иш. Бировнинг мол-мулкини зўрлик билан, ноҳақдан тортиб олувчи киши ҳақидаги энг енгил ҳукм ҳам, ўша пайтда ундан иймон чиқиб туришидир. Шунинг учун ҳеч қачон ҳеч кимнинг заррача молини ҳам ноҳақдан олмаслик керак.
Имом Бухорий Солим розияллоҳу анҳудан, у киши отасидан қилган ривоятда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ердан ноҳақлик ила бир нарса олса, қиёмат куни етти қават ерга ютдирилур», деганлар.
7 - أَبي هُرَيْرَةَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَلَا يَسْرِقُ السَّارِقُ حِينَ يَسْرِقُ وَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَلَا يَشْرَبُ الْخَمْرَ حِينَ يَشْرَبُهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ».
[خ 2475، م 57، ت 2625، س 2443، د 4689، جه 3936].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Уч киши борки, қиёмат куни Аллоҳ уларга гапирмайди ҳам, назар ҳам солмайди, покламайди ҳам ва уларга аламли азоб бор: саҳрода ортиқча суви бўла туриб, уни йўқсил йўлчига бермаган киши; асрдан кейин биров билан бир молни савдолашиб, бундай бўлмаса ҳам, «фалончага олганман», деб Аллоҳга қасам ичиб, уни ишонтирган киши; раҳбарга фақат мол-дунё учунгина байъат бериб, агар ўшандан берса вафо қиладиган, бермаса вафо қилмайдиган киши».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифда қиёмат куни ёмон ҳолатда қоладиган уч тоифа ҳақида сўз бормоқда:
Баъзи кишилар савдо молини ўтказиш мақсадида харидорни ишонтириш учун ёлғондан қасам ичадилар. Бу иш ҳаром. Уни асрдан кейин бўлиши шарт эмас. Қачон бўлса ҳам ҳаром иш. Аммо асрдан кейингиси жуда ёмон бўлганидан зикр қилинган. Чунки ўша вақтда кундузи ер юзида навбатчилик қилган фаришталар амалларнинг ҳисобини олиб кўтариладиган вақтдир. Ана ўшандоқ одамга ҳам Аллоҳ таоло қиёмат куни гапирмас экан.
Шунинг учун ҳам мазкур ишларни қилишдан сақланиш керак.
8 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ثَلَاثٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ، وَلَا يُزَكِّيهِمْ، وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: رَجُلٌ عَلَى فَضْلِ مَاءٍ بِالْفَلَاةِ يَمْنَعُهُ مِنِ ابْنِ السَّبِيلِ، وَرَجُلٌ بَايَعَ رَجُلًا بِسِلْعَةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ فَحَلَفَ لَهُ بِاللهِ لَأَخَذَهَا بِكَذَا وَكَذَا فَصَدَّقَهُ، وَهُوَ عَلَى غَيْرِ ذَلِكَ، وَرَجُلٌ بَايَعَ إِمَامًا لَا يُبَايِعُهُ إِلَّا لِدُنْيَا، فَإِنْ أَعْطَاهُ مِنْهَا وَفَى، وَإِنْ لَمْ يُعْطِهِ مِنْهَا لَمْ يَفِ».
[خ 2358، م 108، ت 1595، س 4462، د 3474، جه 2207].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким ўзини тиғ билан ўлдирса, жаҳаннам оловида мангу қолиб, абадул-абад ўша қўлидаги тиғини қорнига санчаверади. Ким заҳар ичиб ўзини ўлдирса, жаҳаннам оловида мангу қолиб, абадул-абад уни симираверади. Ким ўзини тоғдан ташлаб ўлдирса, жаҳаннам оловида мангу қолиб, абадул-абад ўзини ташлайверади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Аҳли сунна вал жамоа уламолари «Жаҳаннам оловида мангу, абадул-абад қолади» жумласини турлича изоҳлашган: 1. Бу ишни ҳалол санаб қилган одамгина жаҳаннамда абадий қолади. 2. Бу ҳадисдаги гаплар мусулмонларни ўз жонига қасд қилишдан қайтариш учун зажр ўлароқ айтилган. 3. Бу ўз жонига қасд қилган кишининг қилмишига яраша жазо бўлиб, Аллоҳ таоло муваҳҳид бандаларига икром кўрсатиб, тавҳидлари сабабли уларни дўзахдан халос этади.
Боб сарлавҳасидаги «Жаннатга фақат мусулмон киши киради» деган жумла ҳам шунга далолат қилади. 4. Тақдирда бундай кишиларга «Аллоҳ хоҳлаган муддат дўзахда қолади», деб ёзилган. 5. «Абадий, мангу» деганда муддатнинг ниҳоятда узоқлиги назарда тутилиб, ўз жонига қасд қилишнинг нақадар оғир гуноҳлиги таъкидланган.
9 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ فَحَدِيدَتُهُ فِي يَدِهِ يَتَوَجَّأُ بِهَا فِي بَطْنِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدًا مُخَلَّدًا فِيهَا أَبَدًا، وَمَنْ شَرِبَ سَمًّا فَقَتَلَ نَفْسَهُ فَهُوَ يَتَحَسَّاهُ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدًا مُخَلَّدًا فِيهَا أَبَدًا، وَمَنْ تَرَدَّى مِنْ جَبَلٍ فَقَتَلَ نَفْسَهُ فَهُوَ يَتَرَدَّى فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدًا مُخَلَّدًا فِيهَا أَبَدًا».
[خ 5778، م 109، ت 2043، س 1965، د 3872، جه 3927].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Модомики умматим кўнглига келган гапларни тилига чиқармас ёки уни амалга оширмас экан, Аллоҳ таоло уларни кечиб юборади», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадиси шарифларида Аллоҳ таоло томонидан ўз умматларига қилинган катта фазлу карам ҳақида сўз юритмоқдалар. Бу мусулмон одамнинг гуноҳ иш қилиш ҳақида ичида ўз-ўзига сўзлаб туриб, ташида гапирмай, ўша ишни амалга оширмай қўйса, Аллоҳ таоло кечиб юборишидир. Агар Аллоҳ таоло хоҳласа, юқоридаги нарса учун ҳам жазолаши мумкин эди. Лекин Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматларига марҳамат кўрсатиб, улардан бу нарсани кечиб юборди. Бу ҳам Ислом динининг афзалликларидандир.
Ислом дини ёмонликнинг умуман юзага чиқмаслиги тарафдори эканини ушбу ҳадисдан билиб олсак бўлади. Бу ҳадиси шариф ҳар бир кишига улкан руҳий-маънавий таъсир ўтказиши турган гап. Инсончилик–гоҳида баъзи бир ёмон ишларни қилишни одам ичидан ўтказиши ёки ўзича гапириши мумкин. Кейин эса, уни ташида ҳам айтиши мумкин. Ташида айтиши эса, ёмонлик томон қўйилган қадамдир. Ундан кейин яна бир қадам босилса, ёмонлик амалга ошади. Шунинг учун ёмонликни умуман юзага чиқармай туриб, йўқ қилиш керак. Гарчи банда ёмонлик ҳақида ўз-ўзига сўзлаган бўлса ҳам Аллоҳ уни кечириб юборади, ёмонлик унинг «номаи аъмоли»га ёзилмайди. Бу билан инсонни ёмонликдан унинг бошланғич давридаёқ қайтариш чораси кўрилмоқда.
Демак, баъзи вақтларда ёмонлик ҳақида ўз-ўзига сўзлаш ҳоллари юзага келса, дарҳол ушбу ҳадиси шарифни эслаб, ичдаги сўзни гапирмаслик ва унга амал қилмасликка уринишимиз керак.
Дунёнинг деярли ҳамма юртларида жиноятнинг олдини олиш бўйича илми нафс (психолог) мутахассислари тайёрлашга катта куч ва маблағ сарфланиб, қанчадан-қанча оворагарчиликлар бўлмоқда. Исломда эса, бу муаммо аллақачон ҳал этиб бўлинган.
10- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ تَجَاوَزَ لِأُمَّتِي عَمَّا حَدَّثَتْ بِهِ أَنْفُسَهَا مَا لَمْ تَعْمَلْ أَوْ تَكَلَّمْ بِهِ».
[خ 2528، م 127، ت 1183، س 3433، د 2209، جه 2040].
11. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Эй Аллоҳнинг Расули, Қиёмат куни Роббимизни кўрамизми?» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ой тўлган кечада тўлин ойни кўришда бир‑бирингизга халал берасизми?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. «Булут тўсмаган қуёш(ни кўриш)да бир‑бирингизга халал берасизми?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. У зот шундай дедилар: «У Зотни ана шундай кўрасизлар. Аллоҳ Қиёмат куни одамларни тўплаб, «Ким нимага ибодат қилиб юрган бўлса, ўшанга эргашсин!» дейди. Қуёшга сиғиниб юрганлар қуёшга эргашади, ойга сиғиниб юрганлар ойга эргашади, тоғутларга сиғиниб юрганлар тоғутларга эргашади. Бу уммат эса (ўз) ичидаги мунофиқлари билан қолади. Аллоҳ табарока ва таоло улар танийдигандан бошқа суратда келиб, «Мен Роббингизман!» дейди. Улар: «Аллоҳ бизга сендан паноҳ берсин! Роббимиз олдимизга келгунича шу жойда қоламиз. Роббимиз келса, Уни таниймиз», дейишади. Аллоҳ таоло уларнинг олдига улар танийдиган суратда келиб, «Мен Роббингизман», дейди. Улар: «Сен Роббимизсан!» деб, Унга эргашишади. Сўнг жаҳаннам узра Сирот тортилади. Мен ва умматим ўтадиганларнинг биринчиси бўламиз. У кунда расуллардан бошқаси гапира олмайди. Расулларнинг у кундаги дуолари «Аллоҳим, саломат сақла, саломат сақла!» бўлади. Жаҳаннамда саъдон* тиканларига ўхшаган илгаклар бор. Саъдонни кўрганмисиз?» «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди. У зот шундай дедилар: «Улар саъдон тиканларига ўхшайди. Бироқ уларнинг қанчалик катталигини Аллоҳдан бошқа ҳеч бир зот билмайди. Улар одамларни амалларига қараб илиб қолади. Уларнинг орасида ўз амали сабабли қоладиган мўмини ҳам бўлади, жазосини олиб, охири нажот бериладигани ҳам бўлади. Ниҳоят, Аллоҳ бандаларининг орасида ҳукм чиқариб бўлиб, дўзах аҳлидан Ўзи хоҳлаганларни Ўз раҳмати ила чиқаришни ирода қилади. Шунда фаришталарга Аллоҳ таоло раҳм қилишни ирода қилганлардан, «Лаа илааҳа иллаллоҳ», деганлар ичидан Аллоҳга ҳеч нарсани ширк келтирмаганларни дўзахдан чиқаришни буюради. Дўзахда уларни саждалар асаридан таниб олишади. Дўзах Одам боласидаги сажданинг асаринигина емайди. Зеро, Аллоҳ дўзахга сажданинг асарини ейишни ҳаром қилган. Хуллас, улар дўзахдан куйиб‑қорайиб кетган ҳолда чиқарилади. Сўнг уларнинг устидан «ҳаёт суви» қуйилади. Улар худди селда келган лойда униб чиққан уруғдек «униб» чиқишади. Шундан сўнг Аллоҳ таоло бандаларнинг орасида ҳукм чиқариб бўлади, аммо бир киши дўзахга юзланган кўйи қолиб кетади. У жаннат аҳлининг жаннатга энг охири кирадиганидир. У: «Эй Роббим, юзимни дўзахдан буриб қўй! Унинг ҳиди мени беҳузур қилиб, алангаси куйдириб ташлади!» деб, Аллоҳ истаганча Аллоҳга дуо қилади. Сўнг Аллоҳ табарока ва таоло: «Сенга шундай қилиб берсам, бошқа нарса ҳам сўрарсан?!» дейди. У: «Шундан бошқа нарса сўрамайман», дейди ва Роббига Аллоҳ истаганча аҳду паймонлар беради. Шунда Аллоҳ унинг юзини дўзахдан буриб қўяди. У жаннатга юзланиб, уни кўргач, Аллоҳ истаганча жим туради-да, кейин: «Эй Роббим, мени жаннат дарвозасининг олдига яқинлаштир!» дейди. Аллоҳ унга: «Берганимдан бошқа нарса сўрамасликка аҳду паймонлар бермаганмидинг? Ҳолингга вой бўлсин, эй Одам боласи, бунчалар субутсизсан!» дейди. У «Эй Роббим!» дейди ва Аллоҳга дуо қилаверади. Ниҳоят, У Зот унга: «Сенга ўшани берсам, ундан бошқа нарса ҳам сўрарсан?!» дейди. У: «Иззатингга қасамки, йўқ!» деб Роббига Аллоҳ истаганча аҳду паймонлар беради. У Зот уни жаннат дарвозасининг олдига келтириб қўяди. У жаннат дарвозасининг олдига келиши билан жаннат унга кенг бўлиб очилади ва у ердаги яхшилик ва хурсандчиликни кўради. Аллоҳ истаганча жим туради-да, кейин: «Эй Роббим, мени жаннатга киритгин!» дейди. Аллоҳ табарока ва таоло: «Сенга берилганидан бошқа нарса сўрамасликка аҳду паймонлар бермаганмидинг? Ҳолингга вой бўлсин, эй Одам боласи, бунчалар субутсизсан!» дейди. Шунда у: «Яратганларингнинг энг бахтиқароси бўлиб қолмайин, Роббим!» дейди. У Аллоҳга дуо қилаверади, ниҳоят, Аллоҳ табарока ва таоло унинг ҳолига кулади. Аллоҳ унга кулиб, «Жаннатга кир!» дейди. Унга киргач, Аллоҳ унга: «Тила», дейди. У Роббидан сўрайди ва тилайверади, ҳатто Аллоҳ таоло унга фалон‑фалон нарсаларни эслатади. Ниҳоят, тилаклар ҳам тугагач, Аллоҳ таоло: «Ана шулар сеники ва улар билан бирга яна ўшанча ҳам», дейди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Саъдон – тиканли ўсимлик бўлиб, туянинг севимли емиши ҳисобланади.
Изоҳ: Аллоҳ таолога нисбатан «кулиш» феълининг ишлатилиши ақийдага оид масаладир. Саҳиҳ хабарларда келтирилган бундай маълумотларга қандай бўлса, шундайлигича иймон келтириш, уларнинг тугал маъносини Аллоҳнинг Ўзига ҳавола қилиш мақсадга мувофиқдир. «Аллоҳнинг қабзаси», «кулиши», «юзи», «қўли», «кўзи», «болдири», «қадами» ва шу каби васфлар Аллоҳ таолонинг Ўзига хос сифатлари бўлиб, махлуқотларнинг сифатларидан мутлақо бошқадир. Аҳли сунна вал жамоа эътиқодига кўра, бу сифатларга уларнинг қандайлигини тасаввур қилмаган, суриштирмаган ҳолда иймон келтириш вожибдир. Бу борада Аллоҳ таолонинг «У Зотга ўхшаш ҳеч нарса йўқдир» деган сўзи асосий қоида бўлади.
11 – عن أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ نَاسًا قَالُوا لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَلْ تُضَارُّونَ فِي رُؤْيَةِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ؟» قَالُوا: لَا، يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «هَلْ تُضَارُّونَ فِي الشَّمْسِ لَيْسَ دُونَهَا سَحَابٌ؟» قَالُوا: لَا يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «فَإِنَّكُمْ تَرَوْنَهُ كَذَلِكَ، يَجْمَعُ اللهُ النَّاسَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَقُولُ: مَنْ كَانَ يَعْبُدُ شَيْئًا فَلْيَتَّبِعْهُ، فَيَتَّبِعُ مَنْ كَانَ يَعْبُدُ الشَّمْسَ الشَّمْسَ، وَيَتَّبِعُ مَنْ كَانَ يَعْبُدُ الْقَمَرَ الْقَمَرَ، وَيَتَّبِعُ مَنْ كَانَ يَعْبُدُ الطَّوَاغِيتَ الطَّوَاغِيتَ، وَتَبْقَى هَذِهِ الْأُمَّةُ فِيهَا مُنَافِقُوهَا، فَيَأْتِيهِمُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي صُورَةٍ غَيْرِ صُورَتِهِ الَّتِي يَعْرِفُونَ، فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: نَعُوذُ بِاللهِ مِنْكَ، هَذَا مَكَانُنَا حَتَّى يَأْتِيَنَا رَبُّنَا، فَإِذَا جَاءَ رَبُّنَا عَرَفْنَاهُ، فَيَأْتِيهِمُ اللهُ تَعَالَى فِي صُورَتِهِ الَّتِي يَعْرِفُونَ، فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: أَنْتَ رَبُّنَا، فَيَتَّبِعُونَهُ، وَيُضْرَبُ الصِّرَاطُ بَيْنَ ظَهْرَيْ جَهَنَّمَ، فَأَكُونُ أَنَا وَأُمَّتِي أَوَّلَ مَنْ يُجِيزُ، وَلَا يَتَكَلَّمُ يَوْمَئِذٍ إِلَّا الرُّسُلُ، وَدَعْوَى الرُّسُلِ يَوْمَئِذٍ: اللَّهُمَّ سَلِّمْ، سَلِّمْ، وَفِي جَهَنَّمَ كَلَالِيبُ مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، هَلْ رَأَيْتُمُ السَّعْدَانَ؟» قَالُوا: نَعَمْ، يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «فَإِنَّهَا مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، غَيْرَ أَنَّهُ لَا يَعْلَمُ مَا قَدْرُ عِظَمِهَا إِلَّا اللهُ، تَخْطَفُ النَّاسَ بِأَعْمَالِهِمْ، فَمِنْهُمُ الْمُؤْمِنُ بَقِيَ بِعَمَلِهِ، وَمِنْهُمُ الْمُجَازَى حَتَّى يُنَجَّى، حَتَّى إِذَا فَرَغَ اللهُ مِنَ الْقَضَاءِ بَيْنَ الْعِبَادِ، وَأَرَادَ أَنْ يُخْرِجَ بِرَحْمَتِهِ مَنْ أَرَادَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ أَنْ يُخْرِجُوا مِنَ النَّارِ مَنْ كَانَ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا، مِمَّنْ أَرَادَ اللهُ تَعَالَى أَنْ يَرْحَمَهُ، مِمَّنْ يَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَيَعْرِفُونَهُمْ فِي النَّارِ، يَعْرِفُونَهُمْ بِأَثَرِ السُّجُودِ، تَأْكُلُ النَّارُ مِنِ ابْنِ آدَمَ إِلَّا أَثَرَ السُّجُودِ، حَرَّمَ اللهُ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ أَثَرَ السُّجُودِ، فَيُخْرَجُونَ مِنَ النَّارِ وَقَدِ امْتَحَشُوا، فَيُصَبُّ عَلَيْهِمْ مَاءُ الْحَيَاةِ، فَيَنْبُتُونَ مِنْهُ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي حَمِيلِ السَّيْلِ، ثُمَّ يَفْرُغُ اللهُ تَعَالَى مِنَ الْقَضَاءِ بَيْنَ الْعِبَادِ، وَيَبْقَى رَجُلٌ مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ عَلَى النَّارِ، وَهُوَ آخِرُ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا الْجَنَّةَ، فَيَقُولُ: أَيْ رَبِّ، اصْرِفْ وَجْهِي عَنِ النَّارِ، فَإِنَّهُ قَدْ قَشَبَنِي رِيحُهَا وَأَحْرَقَنِي ذَكَاؤُهَا، فَيَدْعُو اللهَ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَدْعُوَهُ، ثُمَّ يَقُولُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى: هَلْ عَسَيْتَ إِنْ فَعَلْتُ ذَلِكَ بِكَ أَنْ تَسْأَلَ غَيْرَهُ؟ فَيَقُولُ: لَا أَسْأَلُكَ غَيْرَهُ، وَيُعْطِي رَبَّهُ مِنْ عُهُودٍ وَمَوَاثِيقَ مَا شَاءَ اللهُ، فَيَصْرِفُ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ.
فَإِذَا أَقْبَلَ عَلَى الْجَنَّةِ وَرَآهَا سَكَتَ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَسْكُتَ، ثُمَّ يَقُولُ: أَيْ رَبِّ، قَدِّمْنِي إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ اللهُ لَهُ: أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ عُهُودَكَ وَمَوَاثِيقَكَ لَا تَسْأَلُنِي غَيْرَ الَّذِي أَعْطَيْتُكَ، وَيْلَكَ يَا ابْنَ آدَمَ، مَا أَغْدَرَكَ! فَيَقُولُ: أَيْ رَبِّ، وَيَدْعُو اللهَ حَتَّى يَقُولَ لَهُ: فَهَلْ عَسَيْتَ إِنْ أَعْطَيْتُكَ ذَلِكَ أَنْ تَسْأَلَ غَيْرَهُ؟ فَيَقُولُ: لَا، وَعِزَّتِكَ! فَيُعْطِي رَبَّهُ مَا شَاءَ اللهُ مِنْ عُهُودٍ وَمَوَاثِيقَ، فَيُقَدِّمُهُ إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ.
فَإِذَا قَامَ عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ انْفَهَقَتْ لَهُ الْجَنَّةُ، فَرَأَى مَا فِيهَا مِنَ الْخَيْرِ وَالسُّرُورِ، فَيَسْكُتُ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَسْكُتَ، ثُمَّ يَقُولُ: أَيْ رَبِّ، أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ، فَيَقُولُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لَهُ: أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ عُهُودَكَ وَمَوَاثِيقَكَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَ مَا أُعْطِيتَ، وَيْلَكَ يَا ابْنَ آدَمَ، مَا أَغْدَرَكَ! فَيَقُولُ: أَيْ رَبِّ، لَا أَكُونُ أَشْقَى خَلْقِكَ، فَلَا يَزَالُ يَدْعُو اللهَ حَتَّى يَضْحَكَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى مِنْهُ، فَإِذَا ضَحِكَ اللهُ مِنْهُ، قَالَ: ادْخُلِ الْجَنَّةَ، فَإِذَا دَخَلَهَا، قَالَ اللهُ لَهُ: تَمَنَّهْ، فَيَسْأَلُ رَبَّهُ وَيَتَمَنَّى، حَتَّى إِنَّ اللهَ لَيُذَكِّرُهُ مِنْ كَذَا وَكَذَا، حَتَّى إِذَا انْقَطَعَتْ بِهِ الْأَمَانِيُّ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: ذَلِكَ لَكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ».
[خ 22، م 182، ت 2549، س 1140، د 4730، جه 178].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муозни Яманга юбораётиб, шундай дедилар: «Сен аҳли китоб қавмнинг ҳузурига боряпсан. Уларни даставвал даъват қиладиган нарсанг Аллоҳ азза ва жалланинг ибодати бўлсин. Улар Аллоҳни танигач, Аллоҳ уларга бир кеча-кундузда беш маҳал намозни фарз қилганини хабар қил. Буни адо этишса, Аллоҳ уларга бойларидан олиниб, фақирларга бериладиган закотни фарз қилганини хабар қил. Агар бунга итоат қилишса, улардан (закот) ол, бироқ энг яхши мол-мулки(ни олиш)дан сақлан».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
12 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا بَعَثَ مُعَاذًا إِلَى الْيَمَنِ، قَالَ: «إِنَّكَ تَقْدَمُ عَلَى قَوْمٍ أَهْلِ كِتَابٍ، فَلْيَكُنْ أَوَّلَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ عِبَادَةُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَإِذَا عَرَفُوا اللهَ، فَأَخْبِرْهُمْ أَنَّ اللهَ فَرَضَ عَلَيْهِمْ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِي يَوْمِهِمْ وَلَيْلَتِهِمْ، فَإِذَا فَعَلُوا، فَأَخْبِرْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدْ فَرَضَ عَلَيْهِمْ زَكَاةً تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ فَتُرَدُّ عَلَى فُقَرَائِهِمْ، فَإِذَا أَطَاعُوا بِهَا، فَخُذْ مِنْهُمْ، وَتَوَقَّ كَرَائِمَ أَمْوَالِهِمْ».
[خ 1395، م 19، ت 625، س 2435، د 1584، جه 1783].
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг биродарини (ҳаддан ташқари) ҳаёси сабабли койиб турганини эшитиб, «Ҳаё иймондандир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
13 - عَن ابن عمر، سَمِعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا يَعِظُ أَخَاهُ فِي الْحَيَاءِ، فَقَالَ: «الْحَيَاءُ مِنَ الْإِيْمَانِ».
[خ 24، م 36، ت 2615، س 5033، د 4795، جه 58].
Абу Мусодан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: «Уч киши борки, уларга ажри икки марта берилади:
– Ўз набийсига иймон келтирган ҳамда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб, у зотга ҳам иймон келтирган ва у зотга эргашиб, тасдиқлаган аҳли китоб – унга икки ажр бор;
– Аллоҳ таолонинг ҳаққини ҳам, хожасининг ҳаққини ҳам адо қилган мамлук қул – унга ҳам икки ажр бор;
– Чўрисини яхшилаб едириб-ичирган, кейин унга гўзал одоб берган, сўнг уни озод қилиб, унга уйланган киши – унга ҳам икки ажр бор».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
14 - عن أَبِي مُوسَى أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثَةٌ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ: رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمَنَ بِنَبِيِّهِ وَأَدْرَكَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَآمَنَ بِهِ وَاتَّبَعَهُ وَصَدَّقَهُ، فَلَهُ أَجْرَانِ، وَعَبْدٌ مَمْلُوكٌ أَدَّى حَقَّ اللهِ تَعَالَى وَحَقَّ سَيِّدِهِ، فَلَهُ أَجْرَانِ، وَرَجُلٌ كَانَتْ لَهُ أَمَةٌ فَغَذَاهَا فَأَحْسَنَ غِذَاءَهَا، ثُمَّ أَدَّبَهَا فَأَحْسَنَ أَدَبَهَا، ثُمَّ أَعْتَقَهَا وَتَزَوَّجَهَا، فَلَهُ أَجْرَانِ».
[خ 97، م 154، ت 1116، س 3344، د 2053، جه 1956].
Ҳаммамдан ривоят қилинади:
«Жарир бавл қилди‑да, сўнг таҳорат қилиб, маҳсисига масҳ тортди. «Сен шундай қиласанми?» дейишган эди, «Ҳа. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бавл қилганларини, сўнг таҳорат қилиб, маҳсиларига масҳ тортганларини кўрганман», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Баъзилар «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг маҳсига масҳ тортганлари Моида сурасидаги «оёқларингизни тўпиқларигача ювинглар» деган оят нозил қилинишидан олдин бўлган, кейин бу иш ўша оят билан насх бўлган», дея даъво қилиб, маҳсига масҳ тортишни ножоиз деб билишган. Аммо жумҳур, жумладан, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ва у кишининг шогирдлари маҳсига мазкур оят нозил бўлганидан кейин ҳам масҳ тортилганига ушбу ҳадисни ҳамда Жарир розияллоҳу анҳунинг Моида сураси нозил бўлганидан кейин мусулмон бўлганини далил қилишган.
15 - عَنْ هَمَّامٍ، قَالَ: بَالَ جَرِيرٌ، ثُمَّ تَوَضَّأَ، وَمَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ، فَقِيلَ: تَفْعَلُ هَذَا؟ فَقَالَ: نَعَمْ، رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَالَ، ثُمَّ تَوَضَّأَ، وَمَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ.
[خ 387، م 272، ت 13، س 118، د 154، جه 543].
Ҳорисдан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бирортангиз бавл қилганда закарини ҳаргиз ўнг қўли билан ушламасин, нажосатни ўнг қўли билан артмасин. Шунингдек, (сув ичганда) идишнинг ичига нафас чиқармасин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бу ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сиз билан биз мусулмонларга учта одобни ўргатмоқдалар. Улардан иккитаси хало одобларига тегишли. Биттаси овқатланиш одобларига тегишли.
Чунки ўнг қўл ҳалол-пок нарсалар, таом учун ажратилган. Нопок нарсаларни ушлашга эса, чап қўл ажратилган. Шунинг учун ҳам сийган пайтда закарни ўнг қўл билан ушламаслик керак.
Яъни, қазои ҳожат қилгандан кейин орқа-олдини ўнг қўли билан тозаламасин. Чап қўли билан тозаласин.
Яъни, бирор идишдан ичимлик ичганда унинг ичига нафас олмасин, идиш ташқарисига қараб нафас олсин.
Бу одобларга доимо амал қилиш керак. Агар айтиш жоиз бўлса, бу нарсалар мусулмонча маданиятнинг белгиларидир. Мусулмонларни бошқалардан ажратиб турадиган хусусиятлардандир.
16 - عَن الحارث، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا يُمْسِكَنَّ أَحَدُكُمْ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ وَهُوَ يَبُولُ، وَلَا يَتَمَسَّحْ مِنَ الْخَلَاءِ بِيَمِينِهِ، وَلَا يَتَنَفَّسْ فِي الْإِنَاءِ».
[خ 153، م 267، ت 15، س 24، د 31، جه 310].
Абу Воилдан ривоят қилинади:
«Абу Мусо пешоб хусусида жуда эҳтиёткор эди, шиша идишга бавл қилар эди ва: «Бану Исроилда бирор кишининг баданига пешоб тегса, қайчи билан кесар эди», деб айтарди. Ҳузайфа: «Дўстингиз бунчалик эҳтиёткорлик қилмаса ҳам бўларди. Аниқ эсимда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга кетаётган эдик. У зот чорбоғ орқасидаги ахлатхонага бориб, худди бировингиз тик турганидек, тик туриб бавл қилдилар. Ўзимни четга олган эдим, менга ишора қилдилар, бавл қилиб бўлгунларича орқаларида (пана қилиб) турдим», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Уламолар бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор узр юзасидан тик туриб бавл қилганларини, у зот ўтиришга жой топа олмаган бўлишлари ёки тиззаларини бука олмаган бўлишлари мумкинлигини айтишади. Ҳанафий мазҳабида узрсиз тик туриб бавл қилиш макруҳдир.
17 - عَنْ أَبِي وَائِلٍ، قَالَ: كَانَ أَبُو مُوسَى يُشَدِّدُ فِي الْبَوْلِ، وَيَبُولُ فِي قَارُورَةٍ، وَيَقُولُ: إِنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَ إِذَا أَصَابَ جِلْدَ أَحَدِهِمْ بَوْلٌ قَرَضَهُ بِالْمَقَارِيضِ، فَقَالَ حُذَيْفَةُ: لَوَدِدْتُ أَنَّ صَاحِبَكُمْ لَا يُشَدِّدُ هَذَا التَّشْدِيدَ، فَلَقَدْ رَأَيْتُنِي أَنَا وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَتَمَاشَى، فَأَتَى سُبَاطَةً خَلْفَ حَائِطٍ، فَقَامَ كَمَا يَقُومُ أَحَدُكُمْ، فَبَالَ، فَانْتَبَذْتُ مِنْهُ، فَأَشَارَ إِلَيَّ، فَجِئْتُ، فَقُمْتُ عِنْدَ عَقِبِهِ حَتَّى فَرَغَ.
[خ 224، م 273، ت 13، س 18، د 23، جه 305].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар умматимни машаққатга солиб қўймасам эди, уларни ҳар бир намоз олдидан мисвокка буюрган бўлар эдим», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бизда мисвок қилиш, деб ишлатиладиган истилоҳ, тишни ишқалаб ювиш маъносидадир. Ўша вақтда маълум бир буталарнинг, аниқроғи, арок номли бутанинг учи юмшатилган новдалари билан тиш тозаланган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу ҳадисда умматларига машаққат бўлишини мулоҳаза қилганлари учунгина ҳар намозда мисвок қилишга амр этмаганларини таъкидлашларидан бу ишга қанчалик аҳамият берилганини билиб олса бўлади.
Ҳа, Ислом дини ҳали ҳеч ким тиш ювиш нима эканини билмасидан аввал мусулмонларни тишларини тозалаб юришларини суннати муаккадага айлантириб қўйган эди.
Уламоларимиз таҳорат олган одам мисвок қилмоғи суннати муаккада, деганлар.
Баъзилар бу ишни мустаҳаб, деганлар. Аммо нима бўлса ҳам уни қилишга ундаганлар. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам доимо мисвок қилар эдилар. Вафотлари олдидан ҳам мисвок қилиб турганлари маълум ва машҳур.
Мисвок кўпроқ арок дарахти шохларидан олинади. Олимлар ўша дарахт шохларини кимёвий таҳлил қилиб кўрдилар. Диққат билан олиб борилган кенг кўламдаги илмий ишлардан сўнг ўша дарахтдаги мавжуд моддалар ҳозирги мавжуд тиш маъжунларининг ҳаммасидан кўра тиш ва соғлик учун фойдалироқ экан, деган хулосага келинди.
Ҳофиз ибн Ҳажар розияллоҳу анҳу мисвокнинг ўттиздан ортиқ фойдаларини келтириб ўтган эканлар.
Бугунги кунимиз табиблари эса, мазкур фойдалар рўйхатига мисвокнинг асабга, кўзга, нафас олиш, ҳазм қилиш аъзоларига ва бошқа муҳим нарсаларга ҳам фойдаси борлигини қўшмоқдалар.
Ҳозир баъзи ширкатлар арок дарахтидан фойдаланиб, тиш маъжуни ишлаб чиқардилар. Бу ҳам ҳадиси шарифнинг илмий мўъжизаси ҳисобланади.
18 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ».
[خ 887، م 252، ت 22، س 7، د 46، جه 287].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Фитрат беш нарсададир [ёки беш нарса фитратдандир]: хатна қилиш, қириниш, тирноқларни олиш, қўлтиқ тукларини юлиш, мўйлабни қисқартириш».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Абу Ҳурайрадан ривоят қилинаётган бу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир инсон учун ўта муҳим бўлган шахсий озодалик ишларига тарғиб қилмоқдалар.
Энди мана шу ҳадис аввалида зикр қилинган «фитрат» сўзининг асл маъносига эътибор қилайлик.
«Фитрат» бизнинг тилимизда «соф табиат» маъносини англатади. Уламоларимиз таърифида эса:
«Анбиё ва Расуллар, мўминлар қадимдан амал қилиб келаётган, худди яратилишларига қўшиб қўйилганга ўхшаб кетган амалларга «фитрат» деб айтилади».
Оиша розияллоҳу анҳодан қилинган ривоятда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйидагича айтганлар:
«Ўн нарса фитратдандир: мўйлабни қайчилаш, соқолни ўстириш, мисвок, бурунга сув олиб тозалаш, тирноқларни қисқартиш, баданнинг букиладиган жойларини яхшилаб ювиш, қўлтиқни юлиш, қовуқни қириш, сув ила истинжо қилиш, Мисъаб: «Ўнинчисини унутдим, менимча, оғизни сув билан тозалаш бўлса керак» деди».
Бешовлари ривоят қилишган.
Аллоҳга ададсиз шукрлар бўлсинким, шариатимизда соғлигимиз, гўзаллигимиз, саришталигимиз учун зарур бўлган ишларни савоб ҳам оладиган ишимизга айлантириб қўйибди.
19 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْفِطْرَةُ خَمْسٌ أَوْ خَمْسٌ مِنَ الْفِطْرَةِ: الْخِتَانُ، وَالْاِسْتِحْدَادُ، وَتَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ، وَنَتْفُ الْإِبِطِ، وَقَصُّ الشَّارِبِ».
[خ 5889، م 257، ت 2756، س 9، د 4198، جه 292].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз уйғонганда қўлини идишга тиқишдан олдин қўлига уч марта сув қуйсин, чунки қўли қандай тунаганини билмайди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Ушбу ҳадисда уйқудан туриб таҳорат қилмоқчи бўлган одам таҳорат қилишдан олдин сув бор идишни энгаштириб ёки бирорта кичик идиш билан олиб, уч марта қўлини ювиб ташлаши суннат экани баён қилинмоқда. Шу билан бирга, бу ишни нима ҳикматга биноан жорий қилингани ҳам баён этилаяпти. Одам уйқусида қўли қаерларга борганини, нималарни ушлаганини идрок эта олмайди. Эҳтимол, нопок нарсаларни ушлаган бўлиши мумкин. Бинобарин, қўли биринчи сувга уриладиган ва бошқа аъзоларини ювадиган бўлгани учун аввал қўлини ювиб олгани маъқул. Шу мулоҳазага биноан, нафақат уйқудан турган одамга, балки ҳар бир таҳорат қилувчига аввал қўлини уч марта ювиб олиши тавсия қилинади.
Ҳанафий мазҳаби уламолари поклиги гумон бўлган нарсани уч марта ювиш зарурлигини мана шу ҳадисдан олишган.
20 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ فَلْيُفْرِغْ عَلَى يَدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَبْلَ أَنْ يُدْخِلَ يَدَهُ فِي إِنَائِهِ، فَإِنَّهُ لَا يَدْرِي فِيمَ بَاتَتْ يَدُهُ».
[خ 162، م 278، ت 24، س 1، د 103، جه 393].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангизнинг идишини ит ялаб қўйса, унинг покланиши етти марта ювишдир, биринчиси тупроқ билан», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ит ялаши оқибатида ҳосил бўлган нажосатни кетказиш йўлини таълим бермоқдалар.
«Вақтики, сизлардан бирортангизнинг идишини ит яласа, ундаги нарсани тўкиб юборсин».
Яъни, ит ялаган пайтда идишда нима нарса бўлса, тўкиб юборсин. Ит ялаши оқибатида ўша нарса нажасга айланиб қолади. Шунинг учун идишнинг эгаси у нарсани тўкиб юбориши шарт.
«Сўнгра у(идиш)ни етти марта ювсин».
Бошқа ҳайвонлардан кўра итнинг нажосати қаттиқ бўлгани учун у теккан идишни етти марта ювмаса кетмайди. Шу билан бирга, ўша етти ювишдан бири тупроқ билан бўлиши шарт, унинг биринчисими, еттинчисими ёки хоҳлаган бирортаси эканлиги ҳақида турли ривоятлар келган. Энг муҳими, етти марта ювишдан бири тупроқ билан бўлиши керак. Тупроқсиз тоза бўлмайди.
Бу ҳадис Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мўъжизалари эканлигини илм ҳам тасдиқлади. Ит ифлос ҳайвон бўлиб, доимо турли нажас нарсаларни танаввул қилиб юради. Шунинг учун унинг оғзи ва сўлаги турли зарарли микробларга тўла бўлади. Бу ҳадисдан хабар топган чет эллик олимлар идишни атай итга ялатиб, уни катталаштириб кўрсатувчи асбоб (микроскоп) остига қўядилар. Қарасалар, идишда микроблар ғужғон ўйнаётган экан. Сўнгра ўша микробларни йўқотиш учун турли кимёвий моддаларни ишлатиб кўрганлар. Лекин бу фойда бермаган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек, тупроқ ишлатишганда ҳеч қандай микроб қолмаганининг шоҳиди бўлганлар. Бу тажриба ўша олимларнинг иймонга келишлари билан якун топди.
21 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «طَهُورُ إِنَاءِ أَحَدِكُمْ، إِذَا وَلَغَ فِيهِ الْكَلْبُ، أَنْ يَغْسِلَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ، أُولَاهُنَّ بِالتُّرَابِ».
[خ 172، م 279، ت 91، س 63، د 71، جه 363].
Абдуллоҳ ибн Зайд ибн Осим Ансорийга – у саҳобийлардан эди – «Бизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таҳоратларини қилиб, кўрсатиб бер», дейишди. У идишда сув опкелтириб, ундан икки қўлига қуйиб, уч марта ювди. Кейин қўлини бир ботириб олиб, бир кафт сув билан оғиз-бурнини чайди. Буни уч марта қилди. Кейин қўлини бир ботириб олиб, юзини уч марта ювди. Сўнг қўлини бир ботириб олиб, қўлларини тирсагигача икки марта-икки мартадан ювди. Кейин қўлини бир ботириб олиб, бошига масҳ тортди ва қўлларини олдинга ва орқага юрғизди. Кейин икки оёғини тўпиқларигача ювди-да, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таҳоратлари шундай эди», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
22 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَيْدِ بْنِ عَاصِمٍ الْأَنْصَارِيِّ، وَكَانَتْ لَهُ صُحْبَةٌ، قَالَ: قِيلَ لَهُ: تَوَضَّأْ لَنَا وُضُوءَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم. فَدَعَا بِإِنَاءٍ، فَأَكْفَأَ مِنْهَا عَلَى يَدَيْهِ، فَغَسَلَهُمَا ثَلَاثًا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَدَهُ فَاسْتَخْرَجَهَا، فَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ مِنْ كَفٍّ وَاحِدَةٍ، فَفَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثًا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَدَهُ فَاسْتَخْرَجَهَا، فَغَسَلَ وَجْهَهُ ثَلَاثًا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَدَهُ فَاسْتَخْرَجَهَا، فَغَسَلَ يَدَيْهِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ، ثُمَّ أَدْخَلَ يَدَهُ فَاسْتَخْرَجَهَا، فَمَسَحَ بِرَأْسِهِ، فَأَقْبَلَ بِيَدَيْهِ وَأَدْبَرَ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ إِلَى الْكَعْبَيْنِ، ثُمَّ قَالَ: هَكَذَا كَانَ وُضُوءُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
[خ 158، م 235، ت 28، س 97، د 118، جه 405].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки қабрнинг ёнидан ўтдилар ва: «Буларнинг иккиси ҳам азобланмоқда. Катта нарса учун азобланаётганлари йўқ. Улардан бири чақимчилик қилиб юрар эди, бошқаси эса пешобидан эҳтиётланмас эди», дедилар. Сўнгра бир ҳўл хурмо новдасини опкелтирдилар-да, иккига бўлиб, бирини бунисига, бирини унисига суқиб қўйдилар. Сўнгра: «Шояд, булар қуригунча икковидан (азоб) енгиллатиб турилса», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бу ҳадиси шарифда икки кишининг қабрларида азобланаётганлари айтилган. Бундан қабр азоби собит нарса экани билинади. Энди ўша икки кишини нима сабабдан қабр азобига дучор бўлганларини бир мулоҳаза қилиб кўрайлик.
Чақимчилик учун қабр азобига дучор бўлинса, ёлғон, ғийбат, туҳмат, бўҳтон, зулм, сўкиш ва бошқа шунга ўхшаш нарсалар учун қабр азоби қанчалик бўлар экан? Аллоҳ, Пайғамбар, ақида, дину диёнат бобида айтилган номаъқул гаплар учун бўладиган қабр азоби қанчалик бўлар экан?
Сийганда сийдиги кийимларига томиб, сачраб кетишидан эҳтиёт бўлмагани учун қабр азобига гирифтор бўлибди. Умр бўйи мустаҳаб қилмай таҳоратхонага киргандан кейин олди-орқасини тозаламай юрганнинг ҳоли нима бўлар экан?!
Мазкур икки кичик нарсага шунчалик қабр азоби бўлса, катта гуноҳларга қанчалик қабр азоби бўлар экан?!
23 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: مَرَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى قَبْرَيْنِ، فَقَالَ: «أَمَا إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ، وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ، أَمَّا أَحَدُهُمَا فَكَانَ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ، وَأَمَّا الْآخَرُ فَكَانَ لَا يَسْتَتِرُ مِنْ بَوْلِهِ»، قَالَ: فَدَعَا بِعَسِيبٍ رَطْبٍ فَشَقَّهُ بِاثْنَيْنِ، ثُمَّ غَرَسَ عَلَى هَذَا وَاحِدًا، وَعَلَى هَذَا وَاحِدًا، ثُمَّ قَالَ: «لَعَلَّهُ أَنْ يُخَفَّفُ عَنْهُمَا، مَا لَمْ يَيْبَسَا».
[خ 216، م 292، ت 70، س 31، د 20، جه 347].
Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда эдим. «Эй Муғийра, идовани ол», дедилар. Мен уни олиб, у зот билан бирга чиқдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга кўринмай кетгунча юриб боравердилар. Қазои ҳожат қилиб, кейин келдилар. Эгниларида енги тор шомий жубба бор эди. Қўлларини унинг енгидан чиқармоқчи бўлган эдилар, торлик қилди. Шунда қўлларини унинг остидан чиқардилар. Мен у зотга сув қуйиб бердим, намозга қиладиган таҳоратларидек таҳорат қилдилар. Кейин маҳсиларига масҳ тортдилар. Сўнг намоз ўқидилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Идова – теридан қилинган обдаста.
24 - عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ، قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَقَالَ: «يَا مُغِيرَةُ! خُذِ الْإِدَاوَةَ»، فَأَخَذْتُهَا، ثُمَّ خَرَجْتُ مَعَهُ، فَانْطَلَقَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَتَّى تَوَارَى عَنِّي، فَقَضَى حَاجَتَهُ، ثُمَّ جَاءَ وَعَلَيْهِ جُبَّةٌ شَامِيَّةٌ ضَيِّقَةُ الْكُمَّيْنِ، فَذَهَبَ يُخْرِجُ يَدَهُ مِنْ كُمِّهَا، فَضَاقَتْ عَلَيْهِ، فَأَخْرَجَ يَدَهُ مِنْ أَسْفَلِهَا، فَصَبَبْتُ عَلَيْهِ، فَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ مَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ صَلَّى.
[خ 182، م 274، ت 97، س 79، د 149، جه 389].
Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Биримизнинг кийимига ҳайз қонидан тегиб қолади. Уни нима қилади?» деди. У зот: «Уни ишқаб ташлайди, кейин сув билан яхшилаб ишқалаб ювиб, устидан сув сепади-да, кейин унда намоз ўқийверади», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
25 - عَنْ أَسْمَاءَ، قَالَتْ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَتْ: إِحْدَانَا يُصِيبُ ثَوْبَهَا مِنْ دَمِ الْحَيْضَةِ، كَيْفَ تَصْنَعُ بِهِ؟ قَالَ: «تَحُتُّهُ، ثُمَّ تَقْرُصُهُ بِالْمَاءِ، ثُمَّ تَنْضَحُهُ، ثُمَّ تُصَلِّي فِيهِ».
[خ 227، م 291، ت 138، س 293، د 360، جه 629].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам поклансалар, покланишда ҳам, тарансалар, таранишда ҳам ва пойабзал кийсалар, пойабзал кийишда ҳам ўнгдан бошлашни яхши кўрар эдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
26 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: إِنْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيُحِبُّ التَّيَمُّنَ فِي طُهُورِهِ إِذَا تَطَهَّرَ، وَفِي تَرَجُّلِهِ إِذَا تَرَجَّلَ، وَفِي انْتِعَالِهِ إِذَا انْتَعَلَ.
[خ 168، م 268، ت 138، س 293، د 360، جه 629].
Алқама ва Асваддан ривоят қилинади:
«Бир киши Оишанинг уйида меҳмон бўлиб, тунаб қолди. Эрталаб кийимини юва бошлади. Шунда Оиша: «Агар (кийимда манийни) кўрган бўлсанг, ўша жойини ювсанг бўлди. Агар кўрмаган (бўлсанг, лекин теккан деб гумон қилаётган) бўлсанг, атрофига сув сепиб қўясан. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кийимларидан уни (манийни) яхшилаб ишқалаб ташлар эдим, кейин у зот унда намоз ўқийверар эдилар», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Маний – шаҳват билан отилиб чиқадиган суюқлик бўлиб, у туфайли ғусл вожиб бўлади.
27 - عَنْ عَلْقَمَةَ وَالْأَسْوَدِ: أَنَّ رَجُلًا نَزَلَ بِعَائِشَةَ، فَأَصْبَحَ يَغْسِلُ ثَوْبَهُ، فَقَالَتْ عَائِشَةُ: إِنَّمَا كَانَ يُجْزِئُكَ، إِنْ رَأَيْتَهُ، أَنْ تَغْسِلَ مَكَانَهُ، فَإِنْ لَمْ تَرَ، نَضَحْتَ حَوْلَهُ، وَلَقَدْ رَأَيْتُنِي أَفْرُكُهُ مِنْ ثَوْبِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرْكًا، فَيُصَلِّي فِيهِ.
[خ 229، م 288، ت 116، س 295، د 371، جه 536].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам манийни ювиб, кейин ўша кийимда намозга чиқардилар. Мен унинг ювилганининг асарини кўриб турардим», деб айтиб берган».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
28 – عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَغْسِلُ الْمَنِيَّ، ثُمَّ يَخْرُجُ إِلَى الصَّلَاةِ فِي ذَلِكَ الثَّوْبِ، وَأَنَا أَنْظُرُ إِلَى أَثَرِ الْغَسْلِ فِيهِ.
[خ 229، م 289، ت 116، س 295، د 371، جه 536].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам барча аёлларини айланиб чиқиб, бир ғусл қилардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
29 - عَنْ أَنَسٍ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَطُوفُ عَلَى نِسَائِهِ بِغُسْلٍ وَاحِدٍ.
[خ 268، م 309، ت 140، س 263، د 218، جه 558].
Қатодадан ривоят қилинади: Анас ибн Молик уларга гапириб берди:
Умму Сулайм розияллоҳу анҳо айтади:
«Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламдан аёл тушида эркак киши кўрадиган нарсани кўриши ҳақида сўраган эдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар аёл ўшани кўрса, ғусл қилсин», дедилар. Бундан уялиб кетдим-да, «Шундай бўлиши ҳам мумкинми?» дедим. Шунда Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа, бўлмаса (боладаги) ўхшашлик қайдан бўлади? Эркакнинг суви қуюқ, оқ, аёлнинг суви эса суюқ, сарғишдир. Қай бириники устун келса [ёки ўзса], ўхшашлик ўшанга бўлади», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
30 - عَنْ قَتَادَةَ، أَنَّ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ حَدَّثَهُمْ، أَنَّ أُمَّ سُلَيْمٍ حَدَّثَتْ: أَنَّهَا سَأَلَتْ نَبِيَّ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْمَرْأَةِ تَرَى فِي مَنَامِهَا مَا يَرَى الرَّجُلُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا رَأَتْ ذَلِكَ الْمَرْأَةُ، فَلْتَغْتَسِلْ». فَقَالَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ: وَاسْتَحْيَيْتُ مِنْ ذَلِكَ، قَالَتْ: وَهَلْ يَكُونُ هَذَا؟ فَقَالَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «نَعَمْ، فَمِنْ أَيْنَ يَكُونُ الشَّبَهُ؟ إِنَّ مَاءَ الرَّجُلِ غَلِيظٌ أَبْيَضُ، وَمَاءَ الْمَرْأَةِ رَقِيقٌ أَصْفَرُ، فَمِنْ أَيِّهِمَا عَلَا أَوْ سَبَقَ، يَكُونُ مِنْهُ الشَّبَهُ».
[خ 130، م 311، ت 113، س 196، د 236، جه 600].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам халога борсалар, «Аллоҳумма, инний аъуузу бика минал хубуси вал хобааис»* дер эдилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, эркак ва урғочи нопок жинлардан паноҳ беришингни сўрайман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
31 - عَنْ أَنَسٍ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا دَخَلَ الْخَلَاءَ قَالَ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ».
[خ 142، م 375، ت 5، س 19، د 4، جه 296].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мадина кўчаларидан бирида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга рўпара келиб қолдим. Мен жунуб эдим, шунинг учун аста-секин ортга тисарилдим-да, бориб, ғусл қилдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эса мени қидириб қолибдилар. Қайтиб келганимда: «Эй Абу Ҳурайра, қаерда эдинг?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз мени учратган пайтингизда жунуб эдим. Шунинг учун ғусл қилмай туриб, сиз билан бирга ўтиришни ўзимга эп кўрмадим», дедим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Субҳаналлоҳ! Мўмин нажас бўлмайди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
32 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّهُ لَقِيَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي طَرِيقٍ مِنْ طُرُقِ الْمَدِينَةِ، وَهُوَ جُنُبٌ، فَانْسَلَّ فَذَهَبَ فَاغْتَسَلَ، فَتَفَقَّدَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا جَاءَهُ، قَالَ: «أَيْنَ كُنْتَ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؟» قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ! لَقِيتَنِي وَأَنَا جُنُبٌ، فَكَرِهْتُ أَنْ أُجَالِسَكَ حَتَّى أَغْتَسِلَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «سُبْحَانَ اللهِ! إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا يَنْجُسُ».
[خ 283، م 371، ت 121، س 269، د 231، جه 534].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сут ичдилар. Кейин сув опкелтириб, оғизларини чайдилар ва: «Бунинг ёғи бор», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
33 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم شَرِبَ لَبَنًا، ثُمَّ دَعَا بِمَاءٍ، فَتَمَضْمَضَ، وَقَالَ: «إِنَّ لَهُ دَسَمًا».
[خ 211، م 358، ت 89، س 187، د 196، جه 498].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Маймунанинг мавлосига бир қўй садақа қилинган эди. Ўша қўй ўлиб қолди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг олдидан ўтаётиб, «Бунинг терисини олиб, кейин ошлаб, фойдаланавермайсизларми?» дедилар. «Ахир бу ўлимтик-ку?» дейишди. Шунда у зот: «Уни ейиш ҳаром, холос», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
34 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: تُصُدِّقَ عَلَى مَوْلَاةٍ لِمَيْمُونَةَ بِشَاةٍ، فَمَاتَتْ، فَمَرَّ بِهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «هَلَّا أَخَذْتُمْ إِهَابَهَا، فَدَبَغْتُمُوهُ، فَانْتَفَعْتُمْ بِهِ؟» فَقَالُوا: إِنَّهَا مَيْتَةٌ، فَقَالَ: «إِنَّمَا حَرُمَ أَكْلُهَا».
[خ 1492، م 363، ت 1727، س 4234، د 4120، جه 3609].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули, жунуб ҳолда ухласак бўладими?» деди. У зот: «Ҳа, агар таҳорат қилиб олса», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
35 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ عُمَرَ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيَرْقُدُ أَحَدُنَا وَهُوَ جُنُبٌ؟ قَالَ: «نَعَمْ، إِذَا تَوَضَّأَ».
[خ 287، م 306، ت 120، س 259، د 221، جه 585].
Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сермазий киши эдим. Қизлари (никоҳимдалиги) туфайли бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрашга уялар эдим. Шунинг учун Миқдод ибн Асвадга айтган эдим, у сўраб берди. У зот: «Закарини ювиб, таҳорат қилади», дебдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Мазий – жинсий қўзғалиш туфайли жинсий аъзодан келадиган оқ суюқлик. Вадий–баъзан бавл қилгандан кейин чиқадиган қуюқ оқ суюқлик. Мазий ёки вадий чиққанда таҳорат бузилади, лекин ғусл вожиб бўлмайди.
36 - عَنْ عَلِيٍّ، قَالَ: كُنْتُ رَجُلًا مَذَّاءً، وَكُنْتُ أَسْتَحْيِي أَنْ أَسْأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم؛ لِمَكَانِ ابْنَتِهِ، فَأَمَرْتُ الْمِقْدَادَ ابْنَ الْأَسْوَدِ، فَسَأَلَهُ، فَقَالَ: «يَغْسِلُ ذَكَرَهُ، وَيَتَوَضَّأُ».
[خ 132، م 303، ت 114، س 152، د 206، جه 504].
Аммордан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени бир юмуш билан (сафарга) юборган эдилар, жунуб бўлиб қолиб, сув топа олмадим. Кейин ҳайвон тупроққа беланганидек беландим. Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, буни айтсам, у зот: «Қўлинг билан мана бундай қилишинг кифоя қиларди» деб, қўлларини ерга бир уриб, чап қўлларини ўнг қўлларига, кафтларининг устига ва юзларига суртдилар». Шунда Абдуллоҳ: «Билмасмидинг, Умар Амморнинг гапидан қаноатланмаган», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида таҳоратсиз одам сув топа олмаса, таяммум қилади.
37 – عَنْ عَمَّارٍ قَالَ: بَعَثَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَاجَةٍ فَأَجْنَبْتُ، فَلَمْ أَجِدِ الْمَاءَ، فَتَمَرَّغْتُ فِي الصَّعِيدِ كَمَا تَمَرَّغُ الدَّابَّةُ، ثُمَّ أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لَهُ، فَقَالَ: «إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَقُولَ بِيَدَيْكَ هَكَذَا»، ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدَيْهِ الْأَرْضَ ضَرْبَةً وَاحِدَةً، ثُمَّ مَسَحَ الشِّمَالَ عَلَى الْيَمِينِ، وَظَاهِرَ كَفَّيْهِ وَوَجْهَهُ.
[خ 338، م 368، ت 144، س 312، د 318، جه 565].
Саъид ибн Абдурраҳмон ибн Абзодан ривоят қилади:
«Бир киши Умарнинг олдига келиб, «Мен жунуб бўлиб қолиб, сув топа олмадим», деган эди, Умар: «Намоз ўқима», деди. Шунда Аммор шундай деди: «Эй мўминларнинг амири, эсингизда йўқми, бир сария билан ғазотдалигимизда жунуб бўлиб қолиб, сув топа олмаган эдик. Шунда сиз намоз ўқимадингиз, мен эса тупроққа юмалаб олиб, намоз ўқидим. Ўшанда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки қўлингни ерга уриб, сўнг пуфлаб, уни юзинг ва кафтингга суртсанг кифоя қиларди», деган эдилар». Шунда Умар: «Эй Аммор, (адашмаяпсанми?) Аллоҳдан қўрқ!» деди. Аммор: «Майли, хоҳламасангиз, гапирмайман», деди».
Сўнг (ровий) Шуъба ривоятни бошқа санад билан давом эттириб, Умар розияллоҳу анҳунинг «Айтганингдек қилишингга рухсат берамиз», деган гапини қўшимча қилди.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
38 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى: أَنَّ رَجُلًا أَتَى عُمَرَ فَقَالَ: إِنِّي أَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدْ مَاءً، فَقَالَ: لَا تُصَلِّ، فَقَالَ عَمَّارٌ: أَمَا تَذْكُرُ، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! إِذْ أَنَا وَأَنْتَ فِي سَرِيَّةٍ فَأَجْنَبْنَا، فَلَمْ نَجِدْ مَاءً؟ فَأَمَّا أَنْتَ، فَلَمْ تُصَلِّ، وَأَمَّا أَنَا فَتَمَعَّكْتُ فِي التُّرَابِ وَصَلَّيْتُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَضْرِبَ بِيَدَيْكَ الْأَرْضَ، ثُمَّ تَنْفُخَ، ثُمَّ تَمْسَحَ بِهِمَا وَجْهَكَ وَكَفَّيْكَ»، فَقَالَ عُمَرُ: اتَّقِ اللهَ يَا عَمَّارُ! قَالَ: إِنْ شِئْتَ لَمْ أُحَدِّثْ بِهِ.
[خ 338، م 368، ت 144، س 312، د 318، جه 565].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бирортамиз ҳайз кўрган бўлса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга ҳайзи кўпайган пайтида изор ўраб олишни буюрар, кейин у билан мубошарат қилаверар эдилар. Қайси бирингиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шаҳватларини тия олганларидек шаҳватингизни тия оласиз?».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
39 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كَانَ إِحْدَانَا، إِذَا كَانَتْ حَائِضًا، أَمَرَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ تَأْتَزِرَ فِي فَوْرِ حَيْضَتِهَا ثُمَّ يُبَاشِرُهَا، قَالَتْ: وَأَيُّكُمْ يَمْلِكُ إِرْبَهُ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَمْلِكُ إِرْبَهُ؟
[خ 302، م 293، ت 132، س 373، د 268، جه 635].
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Уйга зарурат учунгина кирардим ва у ерда касал одам бўлса, ўтиб кетаётганимдагина ундан ҳол-аҳвол сўрардим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса масжидда туриб, (дарча орқали) бошларини менга тутардилар, сочларини тараб қўяр эдим. У зот эътикоф ўтирганларида уйга ҳожат учунгина кирардилар, холос».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
40 – عَنْ عَائِشَةَ زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: إِنْ كُنْتُ لَأَدْخُلُ الْبَيْتَ لِلْحَاجَةِ، وَالْمَرِيضُ فِيهِ، فَمَا أَسْأَلُ عَنْهُ إِلَا وَأَنَا مَارَّةٌ، وَإِنْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيُدْخِلُ عَلَيَّ رَأْسَهُ وَهُوَ فِي الْمَسْجِدِ فَأُرَجِّلُهُ، وَكَانَ لَا يَدْخُلُ الْبَيْتَ إِلَا لِحَاجَةٍ إِذَا كَانَ مُعْتَكِفًا.
[خ 301، م 297، ت 804، س 275، د 2467، جه 633].
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирганларида масжиддан (дарча орқали) бошларини менга тутардилар, мен эса ҳайзли ҳолимда ҳам ювиб қўяверар эдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
41 - عَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَنَّهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُخْرِجُ إِلَيَّ رَأْسَهُ مِنَ الْمَسْجِدِ وَهُوَ مُجَاوِرٌ، فَأَغْسِلُهُ وَأَنَا حَائِضٌ.
[خ 301، م 297، ت 804، س 275، د 2467، جه 633].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жунубликдан ғусл қилсалар, аввал икки қўлларини ювишдан бошлар эдилар. Кейин ўнг қўллари билан чап қўлларига сув қуйиб, фаржларини ювардилар. Кейин намозга қиладиган таҳоратларидек таҳорат қилардилар. Кейин сув олиб, бармоқларини сочлари остига киритардилар. Ниҳоят, маромига етказганларига ишонч ҳосил қилганларидан кейин, бошларига уч ҳовуч сув қуярдилар. Кейин баданларининг қолган қисмига сув қуяр, сўнгра оёқларини ювар эдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
42 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، يَبْدَأُ فَيَغْسِلُ يَدَيْهِ، ثُمَّ يُفْرِغُ بِيَمِينِهِ عَلَى شِمَالِهِ، فَيَغْسِلُ فَرْجَهُ، ثُمَّ يَتَوَضَّأُ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ يَأْخُذُ الْمَاءَ، فَيُدْخِلُ أَصَابِعَهُ فِي أُصُولِ الشَّعْرِ، حَتَّى إِذَا رَأَى أَنْ قَدِ اسْتَبْرَأَ، حَفَنَ عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثَ حَفَنَاتٍ، ثُمَّ أَفَاضَ عَلَى سَائِرِ جَسَدِهِ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ.
[خ 248، م 316، ت 104، س 228، د 77، جه 376].
43. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жунубликдан бир идиш – бир фарақ* – сув билан билан ғусл қилардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Фарақ – ўн олти ратл (8,250 литрдан кўпроқ) сув сиғадиган мис идиш. Ҳижозда шу ном билан юритилган.
43 - عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَغْتَسِلُ مِنْ إِنَاءٍ - هُوَ الْفَرَقُ - مِنَ الْجَنَابَةِ.
[خ 248، م 319، ت 104، س 228، د 77، جه 376].
Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан уч мудд* ёки шунга яқин сув сиғадиган бир идишда ғусл қилар эдик».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳга кўра, бир мудд ҳажмда 1,03 литр, оғирликда 0,816 кг.га, жумҳур наздида эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 544 граммга тўғри келади.
44 - عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهَا كَانَتْ تَغْتَسِلُ هِيَ وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي إِنَاءٍ وَاحِدٍ، يَسَعُ ثَلَاثَةَ أَمْدَادٍ، أَوْ قَرِيبًا مِنْ ذَلِكَ.
[خ 248، م 321، ت 104، س 228، د 77، جه 376].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўртамиздаги бир идишдан ғусл қилар эдик. У зот мендан илдамлаб кетардилар, шунда «Менга ҳам қолсин, менга ҳам қолсин», дер эдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
45 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ إِنَاءٍ - بَيْنِي وَبَيْنَهُ - وَاحِدٍ، فَيُبَادِرُنِي، حَتَّى أَقُولَ: دَعْ لِي، دَعْ لِي، قَالَتْ: وَهُمَا جُنُبَانِ.
[خ 248، م 321، ت 104، س 228، د 77، جه 376].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Фотима бинт Абу Ҳубайш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, мен истиҳоза бўламан, лекин ҳеч пок бўлмайман, намозни тарк қиламанми?» деди. Шунда у зот: «Йўқ, у томир касалидир, ҳайз эмас. Ҳайз келганда намоз ўқимай тургин, тугагач, қонни ювиб, намоз ўқийвер», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Истиҳоза – аёл кишининг раҳмидан одатий ҳайз ва нифосдан ташқари келадиган қондир.
46 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: جَاءَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَبِي حُبَيْشٍ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي امْرَأَةٌ أُسْتَحَاضُ فَلَا أَطْهُرُ، أَفَأَدَعُ الصَّلَاةَ؟ فَقَالَ: «لَا، إِنَّمَا ذَلِكِ عِرْقٌ وَلَيْسَ بِالْحَيْضَةِ، فَإِذَا أَقْبَلَتِ الْحَيْضَةُ فَدَعِي الصَّلَاةَ، وَإِذَا أَدْبَرَتْ فَاغْسِلِي عَنْكِ الدَّمَ وَصَلِّي».
[خ 228، م 333، ت 125، س 212، د 280، جه 620].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Умму Ҳабиба бинт Жаҳш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фатво сўраб, «Мен истиҳоза бўламан», деди. Шунда у зот: «У томир касали, холос. Сен ғусл қилгин-да, кейин намоз ўқийвергин», дедилар. Умму Ҳабиба ҳар намоз олдидан ғусл қилар эди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
47 - عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهَا قَالَتْ: اسْتَفْتَتْ أُمُّ حَبِيبَةَ بِنْتُ جَحْشٍ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَتْ: إِنِّي أُسْتَحَاضُ، فَقَالَ: «إِنَّمَا ذَلِكِ عِرْقٌ، فَاغْتَسِلِي، ثُمَّ صَلِّي». فَكَانَتْ تَغْتَسِلُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ.
[خ 327، م 334، ت 129، س 202، د 279، جه 622].
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Умму Ҳабиба бинт Жаҳш – Абдурраҳмон ибн Авфнинг хотини – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга (истиҳоза) қондан шикоят қилди. У зот унга: «Ҳайзинг сени (ибодатдан) тўсиб турганича кутгин-да, кейин ғусл қил», дедилар. У эса ҳар намоз олдидан ғусл қилар эди».
Изоҳ: Истиҳоза бўлган аёл узрли ҳисобланади ва ҳар намоз олдидан алоҳида таҳорат қилади, ғусл шарт эмас. Ушбу бобдаги ҳадислар ҳам буни таъкидлайди. Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳо ўз ихтиёри билан ғусл қилган ва шу боис айрим уламолар: «Агар зарари бўлмаса, ғусл қилиш мустаҳаб», деб айтишган.
48 - عَنْ عَائِشَةَ، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؛ أَنَّهَا قَالَتْ: إِنَّ أُمَّ حَبِيبَةَ بِنْتَ جَحْشٍ - الَّتِي كَانَتْ تَحْتَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ - شَكَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الدَّمَ، فَقَالَ لَهَا: «امْكُثِي قَدْرَ مَا كَانَتْ تَحْبِسُكِ حَيْضَتُكِ، ثُمَّ اغْتَسِلِي»، فَكَانَتْ تَغْتَسِلُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ.
[خ 327، م 334، ت 129، س 202، د 279، جه 622].
Муозадан ривоят қилинади:
«Бир аёл Оишадан: «Ҳайз кунларидаги намознинг қазосини ўтаймизми?» деб сўради. Оиша: «Сен ҳаруриямисан? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ҳайз кўрардик, лекин кейин қазони ўташга буюрилмас эдик», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Хаворижлар илк бор Кўфа яқинидаги Ҳаруро деган жойда тўпланиб, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳуга қарши тил бириктирганлари сабабли «ҳарурийлар» деб ҳам аталади. Улар аёл киши ҳайз пайтида адо қилмаган рўзасининг ҳам, намозининг ҳам қазосини ўтайди, деб билишган.
49 - عَنْ مُعَاذَةَ: أَنَّ امْرَأَةً سَأَلَتْ عَائِشَةَ، فَقَالَتْ: أَتَقْضِي إِحْدَانَا الصَّلَاةَ أَيَّامَ مَحِيضِهَا؟ فَقَالَتْ عَائِشَةُ: أَحَرُورِيَّةٌ أَنْتِ، قَدْ كَانَتْ إِحْدَانَا تَحِيضُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ لَا تُؤْمَرُ بِقَضَاءٍ.
[خ 321، م 335، ت 130، س 382، د 262، جه 631].
Умму Ҳониъ бинт Абу Толиб розияллоҳу анҳо айтади:
«Фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. Макканинг юқорисида эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ғусл қилишга турдилар. Фотима у зотни тўсиб турди. Кейин кийимларини олиб, ўрандилар. Сўнгра саккиз ракъат зуҳо намозини ўқидилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
50 - أُمَّ هَانِئٍ بِنْتَ أَبِي طَالِبٍ حَدَّثَتْهُ: أَنَّهُ لَمَّا كَانَ عَامُ الْفَتْحِ أَتَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَهُوَ بِأَعْلَى مَكَّةَ، قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى غُسْلِهِ، فَسَتَرَتْ عَلَيْهِ فَاطِمَةُ، ثُمَّ أَخَذَ ثَوْبَهُ فَالْتَحَفَ بِهِ، ثُمَّ صَلَّى ثَمَانَ رَكَعَاتٍ سُبْحَةَ الضُّحَى.
[خ 280، م 336، ت 474، س 225، د 1290، جه 465].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Холам Маймуна менга шундай сўзлаб берди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга жунубликдан ғусл қилиш учун сув олиб келдим. Кафтларини икки ёки уч марта ювдилар. Кейин қўлларини идишга солиб, сув олиб, кейин уни фаржларига қуйдилар ва чап қўллари билан ювдилар. Сўнгра чап қўлларини ерга теккизиб, қаттиқ ишқаладилар. Кейин намозга қиладиган таҳоратларидек таҳорат қилдилар. Сўнгра кафтлари тўла уч ҳовуч сув олиб, бошларидан қуйдилар. Кейин баданларининг қолган қисмларини ювдилар. Сўнгра ўша турган жойларидан четга чиқиб, оёқларини ювдилар. Кейин у зотга сочиқ келтирган эдим, уни олмадилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
51 - عَنِ مَيْمُونَة، قَالَتْ: أَدْنَيْتُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم غُسْلَهُ مِنَ الْجَنَابَةِ، فَغَسَلَ كَفَّيْهِ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ، ثُمَّ أَفْرَغَ بِهِ عَلَى فَرْجِهِ، وَغَسَلَهُ بِشِمَالِهِ، ثُمَّ ضَرَبَ بِشِمَالِهِ الْأَرْضَ، فَدَلَكَهَا دَلْكًا شَدِيدًا، ثُمَّ تَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ. ثُمَّ أَفْرَغَ عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثَ حَفَنَاتٍ مِلْءَ كَفِّهِ، ثُمَّ غَسَلَ سَائِرَ جَسَدِهِ، ثُمَّ تَنَحَّى عَنْ مَقَامِهِ ذَلِكَ، فَغَسَلَ رِجْلَيْهِ، ثُمَّ أَتَيْتُهُ بِالْمِنْدِيلِ، فَرَدَّهُ.
[خ 249، م 317، ت 103، س 253، د 245، جه 467].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Билол азонни жуфт, иқомани тоқ айтишга буюрилди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Азонни жуфт, иқомани тоқ айтиш» деганда азон ва иқома калималарини иккитадан ёки биттадан айтиш назарда тутилади. Ҳанафий мазҳабига кўра иқома калималари ҳам азондагидек, яъни жуфт айтилади. Фақат иқомада азон калималарига қўшимча равишда «қод қоматис-солату» калимаси ҳам айтилади. Ҳанафийлар бунга Абу Маҳзура, Билол, Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳум каби саҳобалардан Термизий, Байҳақий, Таҳовий ва бошқалар ривоят қилган ҳадисларни ҳужжат қилишган.
52 - عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: أُمِرَ بِلَالٌ أَنْ يَشْفَعَ الْأَذَانَ، وَيُوتِرَ الْإِقَامَةَ.
[خ 603، م 378، ت 193، س 627، د 508، جه 729].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар ва Усмонлар билан бирга намоз ўқидим. Улардан бирортасининг «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни ўқиганини эшитмадим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Имом Муслимнинг бошқа ривоятида қуйидагича келган:
Қатода менга мактуб ёзиб, Анас ибн Моликнинг қуйидаги сўзларини айтган: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар, Усмонларнинг ортларида намоз ўқидим, улар «Алҳамду лиллаҳи Роббил ааламийн» билан намозни бошлашар, қироатнинг аввалида ҳам, охирида ҳам «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни айтишмас эди».
53 - عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَأَبِي بَكْرٍ، وَعُمَرَ، وَعُثْمَانَ، فَلَمْ أَسْمَعْ أَحَدًا مِنْهُمْ يَقْرَأُ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ.
[خ 743، م 399، ت 246، س 902، د 782، جه 813].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам отдан йиқилиб тушиб, ўнг ёнбошлари шилинди. У зотни кўргани ҳузурларига кирдик. Ўша пайтда намоз вақти кириб қолди. У зот ўтирган ҳолда бизга намозни ўқиб бердилар. Биз ҳам орқаларида ўтириб намоз ўқидик. Намозни тугатгач, у зот шундай дедилар: «Имом унга эргашилиши учун тайин қилинган. У такбир айтса, такбир айтинглар, сажда қилса, сажда қилинглар ва (бошини) кўтарса, кўтаринглар. «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деганида «Роббанаа ва лакал‑ҳамд» денглар. У ўтириб ўқиса, ҳаммангиз ўтириб ўқинглар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Бу ҳукм кейин мансух бўлган. Шунинг учун имом ўтириб ўқиса ҳам, жамоат тик туриб ўқийди.
54 - أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ، قَالَ: سَقَطَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ فَرَسٍ؛ فَجُحِشَ شِقُّهُ الْأَيْمَنُ، فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ نَعُودُهُ، فَحَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَصَلَّى بِنَا قَاعِدًا، فَصَلَّيْنَا وَرَاءَهُ قُعُودًا، فَلَمَّا قَضَى الصَّلَاةَ، قَالَ: «إِنَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ، فَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا، وَإِذَا سَجَدَ فَاسْجُدُوا، وَإِذَا رَفَعَ فَارْفَعُوا، وَإِذَا قَالَ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، فَقُولُوا: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، وَإِذَا صَلَّى قَاعِدًا فَصَلُّوا قُعُودًا أَجْمَعُونَ».
[خ 378، م 411، ت 361، س 794، د 601، جه 1238].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг намозни камолига етказиб, энг енгил ўқийдигани эдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
55 - عَنْ أَنَسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ مِنْ أَخَفِّ النَّاسِ صَلَاةً فِي تَمَامٍ.
[خ 706، م 469، ت 237، س 824، د 853، جه 985].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саждада мўътадил бўлинглар. Бирортангиз билакларини ит ётиш қилиб тўшаб олмасин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
56 - عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلَا يَبْسُطْ أَحَدُكُمْ ذِرَاعَيْهِ انْبِسَاطَ الْكَلْبِ».
[خ 532، م 493، ت 276، س 1028، د 897، جه 892].
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хуфтонда «Ват‑тийни ваз‑зайтуун»ни ўқиганларини эшитдим. У зотдан чиройлироқ овозли одамни эшитмаганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
57 – عَنِ الْبَرَاءِ بْنَ عَازِبٍ، قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، قَرَأَ فِي الْعِشَاءِ بالتِّينِ والزَّيْتُونِ، فَمَا سَمِعْتُ أَحَدًا أَحْسَنَ صَوْتًا مِنْهُ.
[خ 767، م 464، ت 310، س 1000، د 1221، جه 835].
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Муоз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқир, кейин бориб, қавмига имомлик қилар эди. Бир кеча Набий алайҳиссалом билан бирга хуфтонни ўқиди-да, кейин қавмига бориб, уларга имомлик қилди. Бақара сурасидан бошлади. Шунда бир киши ўгирилиб, салом берди‑да, кейин бир ўзи намозни ўқиб, жўнаб кетди. Унга: «Мунофиқ бўлиб қолдингми, эй фалончи?» дейишди. У: «Аллоҳга қасамки, йўқ! Мен бориб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга буни албатта айтаман», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб, «Эй Аллоҳнинг Расули! Бизнинг обкаш туяларимиз бор. Кун бўйи ишлаймиз. Муоз эса сиз билан хуфтонни ўқиб, кейин келиб, Бақара сурасидан бошлаб қолди», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муозга юзланиб, «Эй Муоз! Сен фитначимисан?! Фалон сурани ўқи, фалон сурани ўқи», дедилар».
(Ровий) Суфён айтади: «Амрга: «Абу Зубайр бизга Жобирдан сўзлаб бердики, у «Ваш‑шамси ва дуҳааҳаа», «Вад‑дуҳаа», «Вал‑лайли изаа йағшаа» ва «Саббиҳисма Роббикал аъла»ни ўқи» дедилар», деб айтиб берган экан».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
58 - عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: كَانَ مُعَاذٌ يُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ يَأْتِي فَيَؤُمُّ قَوْمَهُ، فَصَلَّى لَيْلَةً مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الْعِشَاءَ، ثُمَّ أَتَى قَوْمَهُ فَأَمَّهُمْ، فَافْتَتَحَ بِسُورَةِ الْبَقَرَةِ، فَانْحَرَفَ رَجُلٌ فَسَلَّمَ، ثُمَّ صَلَّى وَحْدَهُ وَانْصَرَفَ، فَقَالُوا لَهُ: أَنَافَقْتَ يَا فُلَانُ؟ قَالَ: لَا، وَاللهِ، وَلَآتِيَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلَأُخْبِرَنَّهُ، فَأَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا أَصْحَابُ نَوَاضِحَ، نَعْمَلُ بِالنَّهَارِ، وَإِنَّ مُعَاذًا صَلَّى مَعَكَ الْعِشَاءَ، ثُمَّ أَتَى فَافْتَتَحَ بِسُورَةِ الْبَقَرَةِ، فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى مُعَاذٍ، فَقَالَ: «يَا مُعَاذُ، أَفَتَّانٌ أَنْتَ؟ اقْرَأْ بِكَذَا، وَاقْرَأْ بِكَذَا».
قَالَ سُفْيَانُ: فَقُلْتُ لِعَمْرٍو: إِنَّ أَبَا الزُّبَيْرِ حَدَّثَنَا عَنْ جَابِرٍ، أَنَّهُ قَالَ: «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا، وَالليْلِ إِذَا يَغْشَى، وَسَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الأعْلَى».
[خ 700، م 465، ت 583، س 831، د 599، جه 836].
Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Азонни эшитсангиз, муаззиннинг айтганини айтиб туринглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
59 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ رَسُولَ اللهِ قَالَ: «إِذَا سَمِعْتُمُ النِّدَاءَ فَقُولُوا مِثْلَ مَا يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ».
[خ 611، م 383، ت 208، س 673، د 522، جه 720].
Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фотиҳатул Китоб»ни* ўқимаганнинг намози йўқдир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Фотиҳатул Китоб – Фотиҳа сурасининг номларидан бири бўлиб, «Қуръон очқичи» деган маънони англатади.
Изоҳ: Уламолар: «Бу ва шунга ўхшаш ҳадислардаги «намози йўқ», «иймони йўқ» каби ибораларда ўша намоз ва иймоннинг комил шакли назарда тутилган», дейишади. Масалан, «Омонати йўқнинг дини йўқ», деганда комил диндорлик назарда тутилади, буткул динсизлик эмас. Шу боис ҳанафий мазҳаби уламолари намозда Фотиҳа сурасини ўқишни вожиб дейишган.
60 - عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ، يَبْلُغُ بِهِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: «لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ».
[خ 756، م 394، ت 247، س 910، د 822، جه 837].
Абу Бакр ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг шундай деганини эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга турсалар, тураётганларида такбир айтар, сўнг рукуъ қилаётганларида такбир айтар эдилар. Сўнгра рукуъдан белларини кўтараётганда «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», дер, тиклангач, «Роббана ва лакал ҳамд», дер эдилар. Кейин саждага кетаётганда ва ундан бошларини кўтараётганда, яна саждага борганда ва ундан бошларини кўтарганда такбир айтар эдилар. Сўнг намознинг барчасида то тугатгунча шундай қилар эдилар. Ўтиргандан кейин иккинчи ракъатдан (учинчисига) туришда ҳам такбир айтардилар».
Абу Ҳурайра: «Намозда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга энг ўхшайдиганингиз менман», дер эди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
61 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قال: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ يُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْكَعُ، ثُمَّ يَقُولُ: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»، حِينَ يَرْفَعُ صُلْبَهُ مِنَ الرُّكُوعِ، ثُمَّ يَقُولُ وَهُوَ قَائِمٌ: «رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ»، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَهْوِي سَاجِدًا، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَسْجُدُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ يَفْعَلُ مِثْلَ ذَلِكَ فِي الصَّلَاةِ كُلِّهَا حَتَّى يَقْضِيَهَا، وَيُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ مِنَ الْمَثْنَى بَعْدَ الْجُلُوسِ.
ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: إِنِّي لَأَشْبَهُكُمْ صَلَاةً بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
[خ 785، م 392، ت 254، س 1023، د 836، جه 860].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга кирдилар. Бир киши ҳам кириб, намоз ўқиди. Сўнг келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам алик олиб, «Қайтиб бориб, бошқатдан намоз ўқи, чунки сен намоз ўқимадинг», дедилар. У киши бориб, олдингидек намоз ўқиди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келиб, салом берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ва алайкассалом», дедилар. Сўнг: «Қайтиб бориб, бошқатдан намоз ўқи, чунки сен намоз ўқимадинг», дедилар. Бояги киши уч марта шундай қилгач, «Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, бундан яхшироқ ўқий олмайман, менга ўргатинг», деди. У зот шундай дедилар: «Намозга турганингда такбир(и таҳрима) айт, сўнг Қуръондан билганларингни ўқи. Кейин рукуъ қилиб, рукуъдаги ҳолингда бироз тин ол. Кейин бошингни кўтар ва қаддингни ростлаб, тиклан. Кейин сажда қилиб, саждадаги ҳолингда ҳам бироз тин ол. Кейин бошингни кўтариб, ўтирган ҳолингда бироз тин ол. Сўнг намозингнинг ҳаммасида шундай қил».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
62 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى، ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَرَدَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم السَّلَامَ، قَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ». فَرَجَعَ الرَّجُلُ فَصَلَّى كَمَا كَانَ صَلَّى، ثُمَّ جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَعَلَيْكَ السَّلَامُ»، ثُمَّ قَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ»، حَتَّى فَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، فَقَالَ الرَّجُلُ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، مَا أُحْسِنُ غَيْرَ هَذَا، عَلِّمْنِي. قَالَ: «إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ فَكَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، ثُمَّ افْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلَاتِكَ كُلِّهَا».
[خ 757، م 397، ت 303، س 884، د 856، جه 1060].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Имом «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», деганда «Аллоҳумма, Роббанаа, лакал ҳамд» денглар, чунки кимнинг сўзи фаришталарнинг сўзига тўғри келиб қолса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
63 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قَالَ الْإِمَامُ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، فَقُولُوا: اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلَائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
[خ 796، م 409، ت 267، س 1063، د 848، جه 875].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Имом «Аамиин» деганда «Аамиин» денглар, чунки кимнинг «Аамиин» дейиши фаришталарнинг «аамиин»ига тўғри келиб қолса, олдин ўтган гуноҳлари мағфират қилинади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида намозда Фотиҳа сураси ўқилгач, имом ҳам, муқтадий ҳам «Омийн»ни махфий айтади. Бунга Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг «Имом тўртта нарсани махфий қилади», дегани ва «Омийн»ни ҳам шулар жумласидан деб ҳисоблагани асос қилиб олинган.
64 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَمَّنَ الْإِمَامُ فَأَمِّنُوا، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلَائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
[خ 780، م 410، ت 250، س 925، د 935، جه 851].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тасбеҳ эркаклар учун, чапак чалиш аёллар учундир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Намоз ўқиётган киши бирор нарсани билдирмоққа керак бўлиб қолса, нима қилиши лозимлиги шу ҳадисдан билинади. Агар намоз ўқувчи эр киши бўлса, у тасбиҳ айтади. Мисол учун имом хатога йўл қўйганда ёки ўзининг намоз ўқиётганини билдирмоқчи бўлганида тасбиҳ айтади. Аёл киши эса деб овоз чиқариб тасбиҳ айтиш ўрнига, қарсак чалади.
Бу нарса намоздан бошқа жойларда ҳам йўлга қўйилган. Ўз муносабатини билдириш учун аёл киши қарсак чалади, эр киши тасбиҳ ёки такбир айтади.
65 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قال: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «التَّسْبِيحُ لِلرِّجَالِ، وَالتَّصْفِيقُ لِلنِّسَاءِ».
[خ 1203، م 422، ت 369، س 1207، د 939، جه 1034].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бошини имомдан олдин кўтараётган кимса Аллоҳ унинг бошини эшакнинг бошига айлантириб қўйишидан қўрқмайдими?» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
66 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم: «أَمَا يَخْشَى الَّذِي يَرْفَعُ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ أَنْ يُحَوِّلَ اللهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ؟».
[خ 691، م 427، ت 582، س 828، د 623، جه 961].
Буср ибн Саъиддан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Холид Жуҳаний мени Абу Жуҳаймнинг олдига намозхоннинг олдидан ўтадиган одам ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нима эшитганини сўрашга жўнатди. Абу Жуҳайм шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар намозхоннинг олдидан ўтадиган одам ўзига нима (гуноҳ) бўлишини билганида эди, унинг олдидан ўтгандан кўра қирқ ... тўхтаб тургани унинг учун яхшироқ бўлар эди», деганлар».
(Ровий) Абу Назр «Қирқ кун дедими, ойми ёки йилми, билмайман», деган.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
67 - عَنْ أَبِي جُهَيْمٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ، لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْرًا لَهُ مِنْ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ».
قَالَ أَبُو النَّضْرِ: لَا أَدْرِي، قَالَ: أَرْبَعِينَ يَوْمًا، أَوْ شَهْرًا، أَوْ سَنَةً؟
[خ 510، م 507، ت 336، س 756، د 701، جه 945].
68 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: «أُمِرْتُ أَنْ أَسْجُدَ عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ، وَلَا أَكُفَّ ثَوْبًا وَلَا شَعَرًا».
[خ 809، م 490، ت 273، س 1093، د 889، جه 883].
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «(Намозда) етти суяк (яъни аъзо) билан сажда қилишга ҳамда кийим ва сочни йиғиштириб олмасликка буюрилдим», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир урғочи эшакни миниб келдим. Балоғатга етиб қолган пайтларим эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Минода одамларга намозни ўқиб бераётган эдилар. Сафнинг олдидан ўтиб, тушдим‑да, эшакни ўтлашга қўйиб юбориб, сафга кирдим. Бунинг учун менга ҳеч ким эътироз билдирмади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
69 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: أَقْبَلْتُ رَاكِبًا عَلَى أَتَانٍ، وَأَنَا يَوْمَئِذٍ قَدْ نَاهَزْتُ الْاِحْتِلَامَ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي بِالنَّاسِ بِمِنًى، فَمَرَرْتُ بَيْنَ يَدَيِ الصَّفِّ، فَنَزَلْتُ، فَأَرْسَلْتُ الْأَتَانَ تَرْتَعُ، وَدَخَلْتُ فِي الصَّفِّ، فَلَمْ يُنْكِرْ ذَلِكَ عَلَيَّ أَحَدٌ.
[خ 76، م 504، ت 337، س 752، د 715، جه 947].
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозни бошлаётганда, рукуъдан олдин ва рукуъдан кўтарилаётганда икки қўлларини елкалари баробарига етказиб кўтарганларини кўрдим. Аммо икки сажда орасида кўтармасдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ушбу ҳадисда такбири таҳримада намозхон қўлларини елка баробарида кўтариши кераклиги айтилмоқда. Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳаби уламолари шуни танлашган. Аммо Абу Довуднинг Воил ибн Ҳужрдан, Таҳовийнинг Баро ибн Озибдан қилган ривоятида: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга такбир (таҳрима) айтсалар, қўлларини қулоқлари рўпарасигача кўтарардилар», дейилади. Ҳанафий мазҳаби уламолари мана шуни ихтиёр қилишган.
Шофеъий ва ҳанбалий мазҳаби олимлари: «Мана шу ҳадисга биноан намозхон такбири таҳримада, рукуъга борганда ва кўтарилганда икки қўлини кўтаради», дейишади. Аммо ҳанафийлар такбири таҳримадан бошқа ўринларда кўл кўтармасликни ихтиёр қилишган ва бунга Абу Довуд, Ибн Абу Шайба ва Таҳовийларнинг Баро ибн Озибдан ривоят қилган «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга кириш учун такбир айтсалар, қўлларини кўтарардилар, ҳатто бош бармоқлари қулоқлари юмшоғига яқин келар эди, кейин бошқа кўтармас эдилар» ҳадисини далил қилиб келтиришади.
70 - عَنْ ابن عمر، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا افْتَتَحَ الصَّلَاةَ رَفَعَ يَدَيْهِ حَتَّى يُحَاذِيَ مَنْكِبَيْهِ، وَقَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ، وَإِذَا رَفَعَ مِنَ الرُّكُوعِ، وَلَا يَرْفَعُهُمَا بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ.
[خ 735، م 390، ت 255، س 741، د 721، جه 858].
Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аёлларингиз масжидга чиқишга изн сўрашса, тўсманглар», деганларини эшитганман», деди. Билол ибн Абдуллоҳ: «Аллоҳга қасам, уларни албатта қайтарамиз!» деди. Шунда Абдуллоҳ унга қараб туриб, уни шундай ёмон сўкдики, бундай сўкканини ҳеч эшитмаган эдим. У: «Мен сенга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларини айтяпман‑у, сен бўлсанг: «Аллоҳга қасамки, уларни албатта қайтарамиз!» дейсан‑а!» деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бошқа ривоятда қуйидагича келган:
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У киши: «Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар нимани пайдо қилганларини кўрганларида, уларни худди Бани Исроил аёллари ман қилинганларидек, албатта, масжиддан ман қилган бўлур эдилар», деди.
Мен Амрога: «Улар ман қилинганмидилар?» дедим. «Ҳа!» деди».
Икки шайх ва Абу Довуд ривояти.
Ушбу ҳадиснинг ровийидан бири ўзларига бу ҳадисни айтиб берган Амро розияллоҳу анҳудан:
«Бани Исроилнинг аёллари масжиддан ман қилинганмидилар?» деб ҳадисда келган маънони таъкидлаш учун сўраганида, у киши ҳа, деб жавоб берган эканлар.
Демак, Бани Исроил аёлларига бир вақт ибодатхонага боришга изн берилиб, кейинчалик улардан ношаръий ишлар, жумладан, эркакларга кўринишлари содир бўлганидан кейин ибодатхоналарга боришлари ман қилинган экан.
Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан сўнг муслима аёлларда содир бўлган салбий ўзгаришларни кўриб афсус қилиб, агар мазкур ўзгаришларни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрсалар, уларни, албатта, масжидга боришдан ман қилган бўлар эдилар, деб таъкидламоқдалар.
Дарҳақиқат, бу фикр ривожлана бориб, ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу халифалик даврларида аёллар масжидга боришдан ман қилинадилар.
71 - عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا تَمْنَعُوا نِسَاءَكُمُ الْمَسَاجِدَ إِذَا اسْتَأْذَنَّكُمْ إِلَيْهَا».
قَالَ: فَقَالَ بِلَالُ بْنِ عَبْدِ اللهِ: وَاللهِ! لَنَمْنَعُهُنَّ، قَالَ: فَأَقْبَلَ عَلَيْهِ عَبْدُ اللهِ، فَسَبَّهُ سَبًّا سَيِّئًا، مَا سَمِعْتُهُ سَبَّهُ مِثْلَهُ قَطُّ، وَقَالَ: أُخْبِرُكَ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَتَقُولُ: وَاللهِ لَنَمْنَعُهُنَّ!
[خ 865، م 442، ت 570، س 706، د 566، جه 16].
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Намозда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида: «Аллоҳга салом бўлсин», «Фалончига салом бўлсин», дер эдик. Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳнинг Ўзи Саломдир. Бирортангиз намозда қаъдага ўтирса, «Ат-таҳиййаату лиллааҳи вас-солаваату ват-тоййибаат. Ассалааму ъалайка айюҳан-Набийю ва роҳматуллоҳи ва барокаатуҳ. Ассалааму ъалайнаа ва ъалаа ъибаадиллааҳис-солиҳийн. – Зеро, шуни айтса, Аллоҳнинг осмону ердаги ҳар бир солиҳ бандасига етиб боради – Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росуулуҳ»* десин, кейин эса хоҳлаган нарсасини танлаб, сўрайверсин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ас-Салам – Аллоҳнинг муборак исмларидан биридир.
* Ташаҳҳуднинг маъноси: «Саломлар, дуолар ва пок нарсалар Аллоҳ учундир. Эй Набий, сизга салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракоти бўлсин. Бизларга ва Аллоҳнинг солиҳ бандаларига салом бўлсин. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расули ва бандаси эканига гувоҳлик бераман».
72 - عَنْ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: كُنَّا نَقُولُ فِي الصَّلَاةِ خَلْفَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: السَّلَامُ عَلَى اللهِ، السَّلَامُ عَلَى فُلَانٍ، فَقَالَ لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ذَاتَ يَوْمٍ: «إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلَامُ، فَإِذَا قَعَدَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلَاةِ، فَلْيَقُلِ: التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ - فَإِذَا قَالَهَا، أَصَابَتْ كُلَّ عَبْدٍ لِلَّهِ صَالِحٍ، فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ - أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، ثُمَّ يَتَخَيَّرُ مِنَ الْمَسْأَلَةِ مَا شَاءَ».
[خ 831، م 402، ت 289، س 1162، د 968، جه 899].
Умар ибн Абу Салама розияллоҳу анҳумо айтади:
«Умму Саламанинг уйида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг битта матога ўраниб, унинг икки учини елкаларига ташлаб олиб намоз ўқиётганларини кўрдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
73 - عُمَرَ بْنَ أَبِي سَلَمَةَ أَخْبَرَهُ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ مُشْتَمِلًا بِهِ، فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ، وَاضِعًا طَرَفَيْهِ عَلَى عَاتِقَيْهِ.
[خ 354، م 517، ت 339، س 764، د 628، جه 1049].
Ибн Абу Лайлодан ривоят қилинади:
«Менга Каъб ибн Ужра йўлиқиб қолиб, шундай деди: «Сенга бир ҳадя берайми? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг олдимизга чиққан эдилар, «Сизга қандай салом айтишни билиб олдик. Энди сизга салавот қандай айтамиз?» дедик. У зот шундай дедилар: «Аллоҳумма, солли ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа соллайта ъалаа аали Иброоҳиима, иннака ҳамиидун мажиид. Аллоҳумма, баарик ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа баарокта ъалаа аали Иброҳиима, иннака ҳамиидун мажиид», деб айтинглар».*
* Салавотнинг маъноси: «Аллоҳим, Иброҳимни ёрлақаганингдек, Муҳаммадни ва унинг оиласини ёрлақагин. Албатта, Сен мақтовга лойиқсан, улуғворсан. Аллоҳим, Иброҳимга барака берганингдек, Муҳаммадга ва унинг оиласига ҳам барака бергин. Албатта, Сен мақтовга лойиқсан, улуғворсан».
74 – عَنْ ابْن أَبِي لَيْلَى، قَالَ: لَقِيَنِي كَعْبُ بْنِ عُجْرَةَ، فَقَالَ: أَلَا أُهْدِي لَكَ هَدِيَّةً؟ خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْنَا: قَدْ عَرَفْنَا كَيْفَ نُسَلِّمُ عَلَيْكَ، فَكَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ؟ قَالَ: «قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».
[خ 3370، م 406، ت 483، س 1287، د 976، جه 904].
Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Табук ғазотига чиқдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдод намозидан олдин қазои ҳожат учун панароқ жойга кетдилар. Мен у зот билан бирга идовани кўтариб бордим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга қайтгач, қўлларига идовадан сув қуя бошладим. Қўлларини уч марта ювдилар. Кейин юзларини ювдилар. Кейин билакларини жуббаларидан чиқармоқчи бўлган эдилар, жуббаларининг енги торлик қилди. Шунда қўлларини жуббаларига киритиб, жуббанинг остидан чиқардилар ва билакларини тирсаккача ювдилар. Кейин маҳсиларига масҳ тортиб, сўнг келдилар. Мен ҳам бирга келдим. Келсак, одамлар Абдурраҳмон ибн Авфни олдинга ўтказишган, у уларга намозни ўқиб бераётган экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ракъатдан бирига етишиб, охирги ракъатни одамлар билан бирга ўқидилар. Абдурраҳмон ибн Авф салом бергач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини охирига етказиш учун турдилар. Бу ҳол мусулмонларни даҳшатга солиб, кўп тасбеҳ айтиб юборишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини тугатиб, уларга юзландилар‑да, уларнинг намозни ўз вақтида ўқиганларини маъқуллаб, «Яхши қилибсизлар» [ёки «Тўғри қилибсизлар»], дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган
75 – عَن الْمُغِيرَة بْن شُعْبَةَ: أَنَّهُ غَزَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَبُوكَ، قَالَ الْمُغِيرَةُ: فَتَبَرَّزَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قِبَلَ الْغَائِطِ، فَحَمَلْتُ مَعَهُ إِدَاوَةً قَبْلَ صَلَاةِ الْفَجْرِ، فَلَمَّا رَجَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَيَّ أَخَذْتُ أُهَرِيقُ عَلَى يَدَيْهِ مِنَ الْإِدَاوَةِ، وَغَسَلَ يَدَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ، ثُمَّ ذَهَبَ يُخْرِجُ جُبَّتَهُ عَنْ ذِرَاعَيْهِ، فَضَاقَ كُمَّا جُبَّتِهِ، فَأَدْخَلَ يَدَيْهِ فِي الْجُبَّةِ، حَتَّى أَخْرَجَ ذِرَاعَيْهِ مِنْ أَسْفَلِ الْجُبَّةِ، وَغَسَلَ ذِرَاعَيْهِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ، ثُمَّ تَوَضَّأَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ أَقْبَلَ. قَالَ الْمُغِيرَةُ: فَأَقْبَلْتُ مَعَهُ، حَتَّى نَجِدُ النَّاسَ قَدْ قَدَّمُوا عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ عَوْفٍ، فَصَلَّى لَهُمْ، فَأَدْرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِحْدَى الرَّكْعَتَيْنِ، فَصَلَّى مَعَ النَّاسِ الرَّكْعَةَ الْآخِرَةَ، فَلَمَّا سَلَّمَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُتِمُّ صَلَاتَهُ، فَأَفْزَعَ ذَلِكَ الْمُسْلِمِينَ، فَأَكْثَرُوا التَّسْبِيحَ، فَلَمَّا قَضَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم صَلَاتَهُ أَقْبَلَ عَلَيْهِمْ، ثُمَّ قَالَ: «أَحْسَنْتُمْ»، أَوْ قَالَ: «قَدْ أَصَبْتُمْ»، يَغْبِطُهُمْ أَنْ صَلَّوُا الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا.
[خ 182، م 274، ت 97، س 79، د 149، جه 389].
Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ё сафларингизни тўғри қиласизлар, ё Аллоҳ юзларингизни бир-бирига тескари қилиб қўяди», деганларини эшитганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
76 – عَنِ النُّعْمَانِ بْنَ بَشِيرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللهُ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ».
[خ 717، م 436، ت 227، س 810، د 662، جه 994].
Абу Жуҳайфадан ривоят қилинади:
«Маккада Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. У зот Абтоҳда, қизил чарм капаларида эканлар. Билол у зотнинг таҳорат сувларини олиб чиқди. Кимдир (у сувга) етишди, (кимдир биров олган сувдан ўзига) сепиб олди. Шу пайт Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эгниларида қизил ҳулла билан чиқиб келдилар. Болдирларининг оқлиги ҳамон кўз ўнгимда... У зот таҳорат қилдилар. Билол азон айтди. Мен унинг оғзига қараб турардим. У ўнгга ва чапга бурилиб, «Ҳайя ъалас‑солааҳ», «Ҳайя ъалал‑фалааҳ», дер эди. Кейин у зотнинг олдиларига бир аназа санчиб қўйишди. У зот олдинга ўтиб, пешинни икки ракъат қилиб ўқидилар. Олдиларидан эшак ҳам, ит ҳам ўтаверар эди, қайтарилмас эди. Кейин асрни ҳам икки ракъат ўқидилар. Сўнг то Мадинага қайтиб келгунча икки ракъат (яъни тўрт ракъатли намозларни қаср) қилиб ўқиб келдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
77 – عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِمَكَّةَ، وَهُوَ بِالْأَبْطَحِ، فِي قُبَّةٍ لَهُ حَمْرَاءَ مِنْ أَدَمٍ، قَالَ: فَخَرَجَ بِلَالٌ بِوَضُوئِهِ، فَمِنْ نَائِلٍ وَنَاضِحٍ، قَالَ فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، عَلَيْهِ حُلَّةٌ حَمْرَاءُ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى بَيَاضِ سَاقَيْهِ، قَالَ: فَتَوَضَّأَ وَأَذَّنَ بِلَالٌ، قَالَ: فَجَعَلْتُ أَتَتَبَّعُ فَاهُ هَا هُنَا وَهَا هُنَا - يَقُولُ يَمِينًا وَشِمَالًا - يَقُولُ: حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ، حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ، قَالَ: ثُمَّ رُكِزَتْ لَهُ عَنَزَةٌ، فَتَقَدَّمَ فَصَلَّى الظُّهْرَ رَكْعَتَيْنِ، يَمُرُّ بَيْنْ يَدَيْهِ الْحِمَارُ وَالْكَلْبُ، لَا يُمْنَعُ، ثُمَّ صَلَّى الْعَصْرَ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ لَمْ يَزَلْ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ حَتَّى رَجَعَ إِلَى الْمَدِينَةِ.
[خ 188، م 503، ت 197، س 137، د 520، جه 711].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умму Фазл бинт Ҳорис «Вал‑мурсалаати ъурфан»ни ўқиётганимни эшитиб, «Эй ўғилчам, қироатинг билан шу сурани ёдимга солдинг, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган охирги сурам шу бўлган. Уни шомда ўқиган эдилар», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
78 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: إِنَّ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ الْحَارِثِ سَمِعَتْهُ، وَهُوَ يَقْرَأُ: {وَالْمُرْسَلَتِ عُرْفًا} فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّ، لَقَدْ ذَكَّرْتَنِي بِقِرَاءَتِكَ هَذِهِ السُّورَةَ، إِنَّهَا لَآخِرُ مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ بِهَا فِي الْمَغْرِبِ.
[خ 763، م 462، ت 308، س 985، د 810، جه 831].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қаттиқ иссиқда намоз ўқир эдик. Бирортамиз ерга пешонасини қўя олмаса, кийимини тўшаб, устига сажда қилар эди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
79 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي شِدَّةِ الْحَرِّ، فَإِذَا لَمْ يَسْتَطِعْ أَحَدُنَا أَنْ يُمَكِّنَ جَبْهَتَهُ مِنَ الْأَرْضِ، بَسَطَ ثَوْبَهُ، فَسَجَدَ عَلَيْهِ.
[خ 385، م 620، ت 584، س 1116، د 660، جه 1033].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз намоздан ухлаб қолса ёки ундан ғафлатда қолса, эслаган заҳоти ўқиб олсин, чунки Аллоҳ «намозни Менинг зикрим учун тўкис адо қил!»[1] дейди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
[1] Тоҳа сураси, 14-оят.
80 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا رَقَدَ أَحَدُكُمْ عَنِ الصَّلَاةِ أَوْ غَفَلَ عَنْهَا، فَلْيُصَلِّهَا إِذَا ذَكَرَهَا، فَإِنَّ اللهَ يَقُولُ: أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي».
[خ 597، م 684، ت 178، س 613، د 442، جه 695].
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Мени бир иш билан жўнатдилар. Қайтиб келсам, уловларининг устида намоз ўқиётган эканлар. Қибладан бошқа томонга юзланиб олган эдилар. У зотга салом берган эдим, алик олмадилар. (Намозни) тугатгач, «Намоз ўқиётганим учунгина алик олмадим», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
81 - عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَبَعَثَنِي فِي حَاجَةٍ، فَرَجَعْتُ وَهُوَ يُصَلِّي عَلَى رَاحِلَتِهِ، وَوَجْهُهُ عَلَى غَيْرِ الْقِبْلَةِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيَّ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «إِنَّهُ لَمْ يَمْنَعْنِي أَنْ أَرُدَّ عَلَيْكَ إِلَّا أَنِّي كُنْتُ أُصَلِّي».
[خ 400، م 540، ت 351، س 1189، د 926، جه 1018].
Абу Қатодадан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга хутба қилиб, «Оқшомда ва туни билан юриб, иншааллоҳ, эртага сувга етиб борасизлар», дедилар. Одамлар йўлга тушишди. Биров бировга қайрилиб ҳам қўймасди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кетиб борардилар, мен ёнларида эдим. Тун яримлаганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни уйқу элитиб, уловларидан бир тарафга оғиб қолдилар. Бориб, у зотни уйғотмай, тикланиб олгунларича суяб бордим. Сўнг юришда давом этдилар. Кечанинг кўп қисми ўтгач, у зот яна уловларидан бир тарафга оғиб қолдилар. Яна бориб, у зотни уйғотмай, тикланиб олгунларича суяб бордим. Сўнг яна юришда давом этдилар. Саҳар пайти охирлаганда олдинги икки галгидан ҳам кўпроқ оғиб қолдилар, ҳатто йиқилиб тушай дедилар. Бориб, у зотни суяган эдим, бошларини кўтардиларда, «Ким бу?» дедилар. «Абу Қатодаман», дедим. У зот: «Қачондан бери ёнимда бундай юриб келяпсан?» дедилар. «Туни билан шундай юриб келяпман», дедим. У зот: «Сен Аллоҳнинг Набийсини асраганингдек, У Зот ҳам сени асрасин», дедилар. Кейин: «Нима деб ўйлайсан, одамларга кўринмай қолдикми?» дедиларда, сўнг: «Ўзи кимнидир кўряпсанми?» дедилар. «Мана бу отлиқни», дедим. Сўнгра: «Мана яна бир отлиқ», дедим. Шундай қилиб, тўпланиб, етти отлиқ бўлдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлдан четга чиқиб, бошларини (ерга) қўйдилар. Сўнг: «Намозимизга ҳушёр бўлинглар»,* дедилар. Биринчи бўлиб уйғонган киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлдилар, елкаларига қуёш тушиб турарди. Даҳшатга тушган ҳолда ўрнимиздан турдик. Сўнгра у зот: «Уловга мининглар», дедилар. Уловга миниб, йўл юрдик. Қуёш кўтарилганда у зот тушиб, менинг ёнимдаги обдастани келтиришни сўрадилар. Унда озгина сув бор эди. Ундан (сув қуйиб, одатдагидан) енгилроқ таҳорат олдилар. Унинг озгина суви қолди. Сўнг менга: «Обдастанг туриб турсин, унда бир гап бўлади», дедилар.* Кейин Билол намозга азон айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ракъат намоз ўқиб, сўнгра ҳар кунгидек бомдодни ўқидилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миндилар, биз ҳам у зот билан бирга уловга миндик. Шунда бир-биримизга: «Намозга бепарволик қилиб қўйганимизнинг каффороти нима бўларкин?» деб пичирлаша бошладик. У зот: «Сизларга мен ўрнак эмасманми?» дедилар. Сўнгра: «Ухлаб қолиш бепарволик эмас. Бепарволик – намозни кейинги намознинг вақти киргунича ўқимасликдир. Ким шундай қилса, эсига тушган пайтидаёқ уни ўқиб олсин. Кейин эртаси куни эса уни ўз вақтида ўқисин»,* дедилар. Сўнгра у зот: «Одамлар* нима қилишди экан?» дедилар. Кейин: «Одамлар тонгда туриб, набийларини топа олишмади», дедилар. Абу Бакр ва Умар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орқамиздалар, сизларни ортда қолдириб кетганлари йўқ», дейишди. Одамлар эса: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиндалар, Абу Бакр билан Умарга итоат қилсак, тўғри йўлни топамиз», дейишди.
Кун ёйилиб, ҳаммаёқ қизиган пайтда (қолган) одамларга етиб олдик. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, ўладиган бўлдик, чанқаб кетдик», дейишарди. У зот: «Ўлмайсизлар», дедилар. Кейин: «Менга пиёламни узатиб юборинглар», дедиларда, сўнг обдаста келтиришни сўрадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйиб турдилар, мен эса уларга сув узата бошладим. Одамлар обдастадаги сувни кўриб, унга ташланишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзларингизни тутинглар, ҳаммангизга етади», дедилар. Улар тинчланишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйиб турдилар, мен эса уларга сув узатиб турдим. Ниҳоят, мен ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бошқа одам қолмади. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйиб, менга «Ич», дедилар. «Сиз ичмагунингизча ичмайман, эй Аллоҳнинг Расули», деган эдим, у зот: «Қавмнинг соқийси охирида ичади», дедилар. Мен ичдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ичдилар. Кейин одамлар сувга тетик, қонган ҳолда келишди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* «Эртасига ҳам ўша намозни вақтидан ўтказиб ўқишга одатланмасин».
* Шу обдастадаги сувнинг кўпайиб, ҳаммага етиши Набий алайҳиссаломнинг мўъжизалари бўлган. Бу ерда шунга ишора қилмоқдалар.
* Бу ерда олдинга ўтиб кетганлар назарда тутилмоқда.
82 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ، قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «إِنَّكُمْ تَسِيرُونَ عَشِيَّتَكُمْ وَلَيْلَتَكُمْ، وَتَأْتُونَ الْمَاءَ إِنْ شَاءَ اللهُ غَدًا». فَانْطَلَقَ النَّاسُ لَا يَلْوِي أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ.
قَالَ أَبُو قَتَادَةَ: فَبَيْنَمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسِيرُ حَتَّى ابْهَارَّ اللَّيْلُ وَأَنَا إِلَى جَنْبِهِ - قَالَ - فَنَعَسَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَمَالَ عَنْ رَاحِلَتِهِ، فَأَتَيْتُهُ فَدَعَمْتُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ أُوقِظَهُ حَتَّى اعْتَدَلَ عَلَى رَاحِلَتِهِ - قَالَ - ثُمَّ سَارَ حَتَّى تَهَوَّرَ اللَّيْلُ مَالَ عَنْ رَاحِلَتِهِ - قَالَ - فَدَعَمْتُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ أُوقِظَهُ حَتَّى اعْتَدَلَ عَلَى رَاحِلَتِهِ - قَالَ - ثُمَّ سَارَ حَتَّى إِذَا كَانَ مِنْ آخِرِ السَّحَرِ مَالَ مَيْلَةً هِيَ أَشَدُّ مِنَ الْمَيْلَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ حَتَّى كَادَ يَنْجَفِلُ، فَأَتَيْتُهُ فَدَعَمْتُهُ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ: «مَنْ هَذَا؟» قُلْتُ: أَبُو قَتَادَةَ. قَالَ: «مَتَى كَانَ هَذَا مَسِيرَكَ مِنِّي؟» قُلْتُ: مَا زَالَ هَذَا مَسِيرِي مُنْذُ اللَّيْلَةِ. قَالَ: «حَفِظَكَ اللهُ بِمَا حَفِظْتَ بِهِ نَبِيَّهُ». ثُمَّ قَالَ: «هَلْ تَرَانَا نَخْفَى عَلَى النَّاسِ؟» ثُمَّ قَالَ: «هَلْ تَرَى مِنْ أَحَدٍ؟» قُلْتُ: هَذَا رَاكِبٌ. ثُمَّ قُلْتُ: هَذَا رَاكِبٌ آخَرُ، حَتَّى اجْتَمَعْنَا فَكُنَّا سَبْعَةَ رَكْبٍ - قَالَ - فَمَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الطَّرِيقِ، فَوَضَعَ رَأْسَهُ، ثُمَّ قَالَ: «احْفَظُوا عَلَيْنَا صَلَاتَنَا». فَكَانَ أَوَّلَ مَنِ اسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالشَّمْسُ فِي ظَهْرِهِ - قَالَ - فَقُمْنَا فَزِعِينَ، ثُمَّ قَالَ: «ارْكَبُوا» فَرَكِبْنَا، فَسِرْنَا حَتَّى إِذَا ارْتَفَعَتِ الشَّمْسُ نَزَلَ، ثُمَّ دَعَا بِمِيضَأَةٍ كَانَتْ مَعِي فِيهَا شَيْءٌ مِنْ مَاءٍ - قَالَ - فَتَوَضَّأَ مِنْهَا وُضُوءًا دُونَ وُضُوءٍ - قَالَ - وَبَقِيَ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ مَاءٍ، ثُمَّ قَالَ لِأَبِي قَتَادَةَ: «احْفَظْ عَلَيْنَا مِيضَأَتَكَ، فَسَيَكُونُ لَهَا نَبَأٌ». ثُمَّ أَذَّنَ بِلَالٌ بِالصَّلَاةِ، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ صَلَّى الْغَدَاةَ فَصَنَعَ كَمَا كَانَ يَصْنَعُ كُلَّ يَوْمٍ - قَالَ - وَرَكِبَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَرَكِبْنَا مَعَهُ - قَالَ - فَجَعَلَ بَعْضُنَا يَهْمِسُ إِلَى بَعْضٍ: مَا كَفَّارَةُ مَا صَنَعْنَا بِتَفْرِيطِنَا فِي صَلَاتِنَا؟ ثُمَّ قَالَ: «أَمَا لَكُمْ فِيَّ أُسْوَةٌ؟» ثُمَّ قَالَ: «أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ فِي النَّوْمِ تَفْرِيطٌ، إِنَّمَا التَّفْرِيطُ عَلَى مَنْ لَمْ يُصَلِّ الصَّلَاةَ حَتَّى يَجِيءَ وَقْتُ الصَّلَاةِ الْأُخْرَى، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَلْيُصَلِّهَا حِينَ يَنْتَبِهُ لَهَا، فَإِذَا كَانَ الْغَدُ فَلْيُصَلِّهَا عِنْدَ وَقْتِهَا». ثُمَّ قَالَ: «مَا تَرَوْنَ النَّاسَ صَنَعُوا؟» قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «أَصْبَحَ النَّاسُ فَقَدُوا نَبِيَّهُمْ»، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ: رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعْدَكُمْ لَمْ يَكُنْ لِيُخَلِّفَكُمْ. وَقَالَ النَّاسُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ أَيْدِيكُمْ، فَإِنْ يُطِيعُوا أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ يَرْشُدُوا». قَالَ: فَانْتَهَيْنَا إِلَى النَّاسِ حِينَ امْتَدَّ النَّهَارُ وَحَمِيَ كُلُّ شَيْءٍ، وَهُمْ يَقُولُونَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكْنَا عَطِشْنَا. فَقَالَ: «لَا هُلْكَ عَلَيْكُمْ». ثُمَّ قَالَ: «أَطْلِقُوا لِي غُمَرِي». قَالَ: وَدَعَا بِالْمِيضَأَةِ، فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُبُّ وَأَبُو قَتَادَةَ يَسْقِيهِمْ، فَلَمْ يَعْدُ أَنْ رَأَى النَّاسُ مَاءً فِي الْمِيضَأَةِ تَكَابُّوا عَلَيْهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَحْسِنُوا الْمَلَأَ، كُلُّكُمْ سَيَرْوَى». قَالَ: فَفَعَلُوا، فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُبُّ وَأَسْقِيهِمْ، حَتَّى مَا بَقِيَ غَيْرِي وَغَيْرُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم - قَالَ - ثُمَّ صَبَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ لِي: «اشْرَبْ». فَقُلْتُ: لَا أَشْرَبُ حَتَّى تَشْرَبَ يَا رَسُولَ اللهِ! قَالَ: «إِنَّ سَاقِيَ الْقَوْمِ آخِرُهُمْ شُرْبًا». قَالَ: فَشَرِبْتُ وَشَرِبَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم - قَالَ - فَأَتَى النَّاسُ الْمَاءَ جَامِّينَ رِوَاءً.
[خ 595، م 681، ت 177، س 615، د 437، جه 3434].
Мусъаб ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Отамнинг ёнида намоз ўқидим. Қўлимни икки тиззамнинг орасига олган эдим, отам менга: «Кафтларингни икки тиззангга қўй», деди. Кейин иккинчи марта ҳам шундай қилган эдим, қўлимга уриб, «Биз бундай қилишдан қайтарилганмиз, кафтни тиззага қўйишга буюрилганмиз», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
83 - عَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَعْدٍ، قَالَ: صَلَّيْتُ إِلَى جَنْبِ أَبِي، قَالَ: وَجَعَلْتُ يَدَيَّ بَيْنَ رُكْبَتَيَّ، فَقَالَ لِي أَبِي: اضْرِبْ بِكَفَّيْكَ عَلَى رُكْبَتَيْكَ. قَالَ: ثُمَّ فَعَلْتُ ذَلِكَ مَرَّةً أُخْرَى، فَضَرَبَ يَدَيَّ وَقَالَ: إِنَّا نُهِينَا عَنْ هَذَا، وَأُمِرْنَا أَنْ نَضْرِبَ بِالْأَكُفِّ عَلَى الرُّكَبِ.
[خ 790، م 535، ت 259، س 1032، د 867، جه 873].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Азон айтилганда шайтон азонни эшитмаслик учун ел чиқарганча ортига қарамай қочади. Азон тугатилгач, яна келади. Унга (намозга) иқома айтилса, яна ортига қарамай қочади. Иқома тугатилгач, одамнинг кўнглига васваса солиш учун яна қайтиб келади. Эсламаётган нарсасини айтиб, «Уни эсла, буни эсла», дейди. Ниҳоят, одам қанча намоз ўқиганини ҳам билмай қолади. Бирортангиз қанча ўқиганини билмай қолса, ўтирган ҳолида икки сажда қилсин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
84 - أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ حَدَّثَهُمْ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا نُودِيَ بِالْأَذَانِ أَدْبَرَ الشَّيْطَانُ، لَهُ ضُرَاطٌ حَتَّى لَا يَسْمَعَ الْأَذَانَ، فَإِذَا قُضِيَ الْأَذَانُ أَقْبَلَ، فَإِذَا ثُوِّبَ بِهَا أَدْبَرَ، فَإِذَا قُضِيَ التَّثْوِيبُ أَقْبَلَ، يَخْطُرُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَنَفْسِهِ، يَقُولُ: اذْكُرْ كَذَا، اذْكُرْ كَذَا. لِمَا لَمْ يَكُنْ يَذْكُرُ؛ حَتَّى يَظَلَّ الرَّجُلُ إِنْ يَدْرِي كَمْ صَلَّى، فَإِذَا لَمْ يَدْرِ أَحَدُكُمْ كَمْ صَلَّى فَلْيَسْجُدْ سَجْدَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ».
[خ 608، م 389، ت 397، س 670، د 516، جه 1216].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга аср намозини ўқиб бердилар ва икки ракъатдан сўнг салом бердилар. Шунда Зулядайн туриб, «Эй Аллоҳнинг Расули, намоз қисқартирилдими ёки унутдингизми?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «На униси, на буниси», дедилар. У: «Биттаси бўлди, эй Аллоҳнинг Расули», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга қараб, «Зулядайн рост айтдими?» дедилар. «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намознинг қолганини охирига етказдилар. Сўнгра ўтирган ҳолларида саломдан кейин икки сажда қилдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
85 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَلَاةَ الْعَصْرِ، فَسَلَّمَ فِي رَكْعَتَيْنِ، فَقَامَ ذُو الْيَدَيْنِ فَقَالَ: أَقُصِرَتِ الصَّلَاةُ يَا رَسُولَ اللهِ أَمْ نَسِيتَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كُلُّ ذَلِكَ لَمْ يَكُنْ». فَقَالَ: قَدْ كَانَ بَعْضُ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللهِ. فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «أَصَدَقَ ذُو الْيَدَيْنِ؟» فَقَالُوا: نَعَمْ، يَا رَسُولَ اللهِ. فَأَتَمَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَا بَقِيَ مِنَ الصَّلَاةِ، ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ بَعْدَ التَّسْلِيمِ.
[خ 482، م 573، ت 394، س 1224، د 1008، جه 1214].
Абу Салама ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади
«Абу Ҳурайра бизга «Изас‑самаа’ун шаққот»ни[1] ўқиб берди ва унда сажда қилди. Тугатгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам унда сажда қилганларини айтди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
[1] Иншиқоқ сураси, 1-оят.
86 - عَنْ أَبِي سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ قَرَأَ لَهُمْ: {إذا السَّمَاء انشَقَّتْ}، فَسَجَدَ فِيهَا، فَلَمَّا انْصَرَفَ أَخْبَرَهُمْ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم سَجَدَ فِيهَا.
[خ 766، م 578، ت 573، س 961، د 1407، جه 1058].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бирортангиз ташаҳҳуд ўқиса, тўрт нарсадан Аллоҳнинг паноҳини сўрасин: «Аллоҳим! Мен жаҳаннам азобидан, қабр азобидан, ҳаёт-мамот фитнасидан ва масиҳ* дажжол фитнасининг ёмонлигидан Сенинг паноҳингга қочаман», дейди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* «Масиҳ» сўзи луғатда «силанган», «артилган», шунингдек, «ер юзини айланган» деган маънони англатади. Ийсо алайҳиссалом Қиёматдан олдин ер юзини айланиб, жамики куфрни супуриб ташлагани учун, Дажжол ҳам ер юзини айланиб, фасод тарқатиши ҳамда бир кўзи ёпишиб, йўқ даражада бўлиб кетгани учун «масиҳ» деб аталган. Шунинг учун бу сўз ҳадисларда Ийсо алайҳиссаломга ҳам, Дажжолга ҳам сифат бўлиб келган.
87 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا تَشَهَّدَ أَحَدُكُمْ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللهِ مِنْ أَرْبَعٍ، يَقُولُ: اللَّهُمَّ، إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ».
[خ 1377، م 588، ت 3604، س 1310، د 983، جه 909].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Намозга иқома айтилганда югуриб келманглар, сокин юриб келинглар. Улгурганингизни ўқинг, ўтказиб юборганингизни тўлдиринг», деганларини эшитганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
88 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا تَأْتُوهَا تَسْعَوْنَ، وَأْتُوهَا تَمْشُونَ، وَعَلَيْكُمُ السَّكِينَةُ، فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمُّوا».
[خ 636، م 602، ت 327، س 861، د 572، جه 775].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким намознинг бир ракъатига улгурса, ўша намозга улгурибди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
89 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الصَّلَاةِ فَقَدْ أَدْرَكَ الصَّلَاةَ».
[خ 556، م 607، ت 186، س 514، د 412، جه 699].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким қуёш чиқишидан олдин бомдоднинг бир ракъатига улгурса, бомдодга улгурибди. Ким қуёш ботишидан олдин аср нинг бир ракъатига улгурса, асрга улгурибди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
90 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الصُّبْحِ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ فَقَدْ أَدْرَكَ الصُّبْحَ، وَمَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الْعَصْرِ قَبْلَ أَنْ تَغْرُبَ الشَّمْسُ فَقَدْ أَدْرَكَ الْعَصْرَ».
[خ 556، م 608، ت 186، س 514، د 412، جه 699].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иссиқ қаттиқ бўлса, намозни «совитиб» ўқинглар, чунки иссиқнинг қаттиқлиги жаҳаннамнинг тафтидандир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
91 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ فَأَبْرِدُوا الصَّلَاةَ؛ فَإِنَّ شِدَّةَ الْحَرِّ مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ».
[خ 534، م 615، ت 157، س 500، د 402، جه 677].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Дўзах Роббига шикоят қилиб, «Роббим, ўз‑ўзимни еб юбордим», деди. Шунда У Зот унга икки нафасга изн берди: қишда бир нафас, ёзда бир нафас. Сиз кўрадиган энг қаттиқ иссиқ ва энг қаттиқ қаҳратон ўшадир».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
92 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «اشْتَكَتِ النَّارُ إِلَى رَبِّهَا، فَقَالَتْ: يَا رَبِّ، أَكَلَ بَعْضِي بَعْضًا. فَأَذِنَ لَهَا بِنَفَسَيْنِ: نَفَسٍ فِي الشِّتَاءِ، وَنَفَسٍ فِي الصَّيْفِ، فَهُوَ أَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الْحَرِّ، وَأَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الزَّمْهَرِيرِ».
[خ 534، م 617، ت 157، س 500، د 402، جه 677].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жамоатдаги намоз кишининг бир ўзи ўқиган намозидан йигирма беш даража афзал бўлади», дедилар. Яна: «Бомдод намозида тунги фаришталар билан кундузги фаришталар жамланишади», дедилар. Истасангиз, «...«Фажр Қуръони»ни ҳам. Албатта, «Фажр Қуръони» шоҳид бўлинадигандир»ни ўқинг».[1]
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
[1] Исро сураси, 78оят.
93 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَفْضُلُ صَلَاةٌ فِي الْجَمِيعِ عَلَى صَلَاةِ الرَّجُلِ وَحْدَهُ خَمْسًا وَعِشْرِينَ دَرَجَةً». قَالَ: «وَتَجْتَمِعُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَمَلَائِكَةُ النَّهَارِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ». قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: اقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ: {وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا}.
[خ 176، م 649، ت 215، س 486، د 469، جه 786].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кишининг жамоатда ўқиган намози уйида ва бозорда ўқиган намозидан йигирма неча даража ортиқ бўлади. Зотан, киши яхшилаб таҳорат қилиб, сўнг фақат намоз сабабли, намознигина ирода қилиб масжидга келса, масжидга киргунча ташлаган ҳар бир қадами билан бир даража кўтарилади, бир хатоси ўчирилади. Масжидга кирса, модомики уни намоз ушлаб турар экан, у намозда бўлади. Намоз ўқиган ўрнида экан, у ерда озор бермаса ва таҳорати синмаса, фаришталар: «Аллоҳим, унга раҳм қил! Аллоҳим, уни мағфират қил! Аллоҳим, унинг тавбасини қабул эт!» деб салавот айтиб туришади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
94 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «صَلَاةُ الرَّجُلِ فِي جَمَاعَةٍ تَزِيدُ عَلَى صَلَاتِهِ فِي بَيْتِهِ، وَصَلَاتِهِ فِي سُوقِهِ بِضْعًا وَعِشْرِينَ دَرَجَةً، وَذَلِكَ أَنَّ أَحَدَهُمْ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أَتَى الْمَسْجِدَ لَا يَنْهَزُهُ إِلَّا الصَّلَاةُ، لَا يُرِيدُ إِلَّا الصَّلَاةَ، فَلَمْ يَخْطُ خَطْوَةً إِلَّا رُفِعَ لَهُ بِهَا دَرَجَةٌ، وَحُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطِيئَةٌ، حَتَّى يَدْخُلَ الْمَسْجِدَ، فَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ كَانَ فِي الصَّلَاةِ مَا كَانَتِ الصَّلَاةُ هِيَ تَحْبِسُهُ، وَالْمَلَائِكَةُ يُصَلُّونَ عَلَى أَحَدِكُمْ مَا دَامَ فِي مَجْلِسِهِ الَّذِي صَلَّى فِيهِ، يَقُولُونَ: اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ تُبْ عَلَيْهِ، مَا لَمْ يُؤْذِ فِيهِ، مَا لَمْ يُحْدِثْ فِيهِ».
[خ 176، م 649، ت 215، س 486، د 469، جه 786].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам баъзи намозларда бир гуруҳ одамларни тополмай қолиб, шундай дедилар: «Бир кишини одамларга намоз ўқиб беришга буюрсамда, кейин ундан (намоздан) қолган одамларнинг ортларидан бориб, буюрсаму, ўтин боғламларини қалаб, устларидан ўт қўйиб, уйларини ёқиб юборишса, дейман. Агар бирортаси (шу намозда) сергўшт суяк топишини билса эди, унга албатта етиб келар эди», яъни хуфтон намозига.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
95 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَدَ نَاسًا فِي بَعْضِ الصَّلَوَاتِ، فَقَالَ: «لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ رَجُلًا يُصَلِّي بِالنَّاسِ، ثُمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ يَتَخَلَّفُونَ عَنْهَا، فَآمُرَ بِهِمْ فَيُحَرِّقُوا عَلَيْهِمْ بِحُزَمِ الْحَطَبِ بُيُوتَهُمْ، وَلَوْ عَلِمَ أَحَدُهُمْ أَنَّهُ يَجِدُ عَظْمًا سَمِينًا لَشَهِدَهَا». يَعْنِي صَلَاةَ الْعِشَاءِ.
[خ 644، م 651، ت 217، س 848، د 548، جه 791].
Абдуллоҳ ибн Буҳайна розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга намозлардан бирида икки ракъат ўқиб бериб, сўнг ўтирмай, туриб кетдилар. Одамлар ҳам у зот билан бирга туришди. Намозни тугатгач, у зотнинг саломларини кутиб турган эдик, саломдан олдин ўтирган ҳолларида такбир айтиб, икки сажда қилдилар, кейин салом бердилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
96 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ بُحَيْنَةَ، قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَكْعَتَيْنِ مِنْ بَعْضِ الصَّلَوَاتِ، ثُمَّ قَامَ فَلَمْ يَجْلِسْ، فَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ، فَلَمَّا قَضَى صَلَاتَهُ وَنَظَرْنَا تَسْلِيمَهُ كَبَّرَ، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ قَبْلَ التَّسْلِيمِ، ثُمَّ سَلَّمَ.
[خ 829، م 570، ت 391، س 1177، د 1034، جه 1206].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аср намозини ўтказиб юборган киши хонумонидан айрилгандек бўлибди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
97 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الَّذِي تَفُوتُهُ صَلَاةُ الْعَصْرِ كَأَنَّمَا وُتِرَ أَهْلَهُ وَمَالَهُ».
[خ 552، م 626، ت 175، س 478، د 414، جه 685].
Иброҳим Алқамадан ривоят қилади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқидилар. – Иброҳим: «Ё зиёда қилиб юбордилар, ё камайтирдилар», деган. – Салом берганларида у зотга «Эй Аллоҳнинг Расули, намозда бирон янгилик бўлдими?» дейишди. «Нима бўлди?» дедилар. «Бундай-бундай намоз ўқидингиз», дейишди.
Шунда у зот қиблага юзландилар, чўккаладилар ва иккита сажда қилдилар, сўнг салом бердилар. Кейин бизга юзланиб, шундай дедилар: «Намозда бирон янгилик бўлганида уни сизларга албатта маълум қилган бўлар эдим. Лекин мен ҳам бир инсонман. Сизлар унутганингиз каби унутаман. Агар унутсам, эслатинглар. Бирортангиз намозида иккиланса, ўзи энг тўғри деб билганини танласин ва шунга кўра (намозини) тугалласин. Кейин икки сажда қилсин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
98 - عَنْ عَبْدِ اللهِ قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا سَلَّمَ قِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَحَدَثَ فِي الصَّلَاةِ شَيْءٌ؟ قَالَ: «وَمَا ذَاكَ؟» قَالُوا: صَلَّيْتَ كَذَا وَكَذَا - قَالَ - فَثَنَى رِجْلَيْهِ، وَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ فَقَالَ: «إِنَّهُ لَوْ حَدَثَ فِي الصَّلَاةِ شَيْءٌ أَنْبَأْتُكُمْ بِهِ، وَلَكِنْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ أَنْسَى كَمَا تَنْسَوْنَ، فَإِذَا نَسِيتُ فَذَكِّرُونِي، وَإِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ فَلْيَتَحَرَّ الصَّوَابَ فَلْيُتِمَّ عَلَيْهِ، ثُمَّ لْيَسْجُدْ سَجْدَتَيْنِ».
[خ 401، م 572، ت 392، س 1240، د 1019، جه 1203].
Абу Масъуддан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Жаброил тушиб, менга имомлик қилди, у билан намоз ўқидим. Сўнг яна у билан намоз ўқидим, сўнг яна у билан намоз ўқидим, сўнг яна у билан намоз ўқидим, сўнг яна у билан намоз ўқидим», деганларини эшитганман. У зот бармоқлари билан бешта намозни санадилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
99 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «نَزَلَ جِبْرِيلُ فَأَمَّنِي، فَصَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ». يَحْسُبُ بِأَصَابِعِهِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ.
[خ 522، م 610، ت 159، س 494، د 394، جه 668].
Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Бир куни Умар ибн Абдулазиз намозни кечиктирди. Урва ибн Зубайр унинг олдига кириб, шундай хабар берди: «Бир куни Муғийра ибн Шуъба Кўфадалигида намозни кечиктирди. Шунда ҳузурига Абу Масъуд Ансорий кириб, «Эй Муғийра, бу нимаси? Билмасмидингиз, Жаброил алайҳиссалом тушиб намоз ўқиган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Сўнгра «Шунга буюрилдим», деганлар-ку!» деган». Умар Урвага: «Гапираётган гапингни қара, эй Урва! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намоз вақтини Жаброил алайҳиссалом белгилаб берганми?» деган эди.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
100 - عَنِ ابْنِ شِهَابٍ؛ أَنَّ عُمَرَ بْنَ عَبْدِ الْعَزِيزِ أَخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا، فَدَخَلَ عَلَيْهِ عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ، فَأَخْبَرَهُ أَنَّ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ أَخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا، وَهُوَ بِالْكُوفَةِ، فَدَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيُّ، فَقَالَ: مَا هَذَا يَا مُغِيرَةُ؟ أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ جِبْرِيلَ نَزَلَ فَصَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَالَ: «بِهَذَا أُمِرْتُ»؟! فَقَالَ عُمَرُ لِعُرْوَةَ: انْظُرْ مَا تُحَدِّثُ يَا عُرْوَةُ! أَوَ إِنَّ جِبْرِيلَ عليه السلام هُوَ أَقَامَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَقْتَ الصَّلَاةِ؟
[خ 522، م 610، ت 159، س 494، د 394، جه 668].
Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бизни то кун ботгунча ўрта намоздан қолдиришгани учун Аллоҳ уларнинг қабрларию уйларини оловга тўлдирсин!» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
101 - عَنْ عَلِيٍّ، قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ الْأَحْزَابِ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَلَأَ اللهُ قُبُورَهُمْ وَبُيُوتَهُمْ نَارًا، كَمَا حَبَسُونَا وَشَغَلُونَا عَنِ الصَّلَاةِ الْوُسْطَى حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ».
[خ 2931، م 627، ت 2984، س 473، د 409، جه 684].
Молик ибн Ҳувайрис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз тенгқур йигитлар эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида йигирма кун турдик. У зот раҳмдил, юмшоқкўнгил эдилар. Аҳлимизни соғинганимизни билиб, ортимизда қолдириб келганларимиз ҳақида сўрадилар, биз айтиб бердик. Шунда у зот: «Аҳлларингизнинг олдига қайтинглар, улар билан туриб, уларга таълим беринглар ва (тоатга) буюринглар. Намоз вақти бўлса, бирингиз азон айтсин, сўнгра энг каттангиз имом бўлсин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
102 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ، قَالَ: أَتَيْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَنَحْنُ شَبَبَةٌ مُتَقَارِبُونَ، فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ عِشْرِينَ لَيْلَةً، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَحِيمًا رَقِيقًا، فَظَنَّ أَنَّا قَدِ اشْتَقْنَا أَهْلَنَا، فَسَأَلَنَا عَنْ مَنْ تَرَكْنَا مِنْ أَهْلِنَا، فَأَخْبَرْنَاهُ، فَقَالَ: «ارْجِعُوا إِلَى أَهْلِيكُمْ، فَأَقِيمُوا فِيهِمْ، وَعَلِّمُوهُمْ، وَمُرُوهُمْ، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَلْيُؤَذِّنْ لَكُمْ أَحَدُكُمْ، ثُمَّ لْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ».
[خ 628، م 674، ت 205، س 634، د 589، جه 979].
Муъайқиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда майда тошларни сидириш ҳақида гапириб, «Шундай қилишдан бошқа чоранг бўлмаса, бир марта» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
103 - عَنْ مُعَيْقِيبٍ، قَالَ: ذَكَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمَسْحَ فِي الْمَسْجِدِ - يَعْنِي الْحَصَى - قَالَ: «إِنْ كُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا، فَوَاحِدَةً».
[خ 1207، م 546، ت 380، س 1192، د 946، جه 1026].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам асрни ҳали қуёш ҳужрамда кўриниб турганида, кўланка тушмай туриб ўқирдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
104 - عَنْ عَائِشَةَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الْعَصْرَ وَالشَّمْسُ طَالِعَةٌ فِي حُجْرَتِي، لَمْ يَفِئِ الْفَيْءُ بَعْدُ.
[خ 522، م 611، ت 159، س 509، د 481، جه 691].
Анас ибн Моликдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Мадинадан Макка томон йўлга чиқдик. У зот то қайтгунларича икки ракъатикки ракъатдан ўқидилар», деди. Мен: «Маккада қанча турганлар?» дедим. «Ўн (кун)», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
105 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى مَكَّةَ، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ حَتَّى رَجَعَ، قُلْتُ: كَمْ أَقَامَ بِمَكَّةَ؟ قَالَ: عَشْرًا.
[خ 1081، م 693، ت 548، س 1438، د 1233، جه 1077].
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ғазотга чиқдим. Туям чарчаб қолиб, кечикиб кетдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мендан олдин етиб келдилар, мен эса тонгда етиб келдим. Масжидга келсам, у зот масжид эшигининг олдида эканлар. У зот: «Энди келдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. У зот: «Туянгни қўй. Кириб, икки ракъат намоз ўқи», дедилар. Кириб, намоз ўқидимда, кейин қайтиб чиқдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
106 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي غَزَاةٍ فَأَبْطَأَ بِي جَمَلِي وَأَعْيَى، ثُمَّ قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَبْلِي، وَقَدِمْتُ بِالْغَدَاةِ، فَجِئْتُ الْمَسْجِدَ فَوَجَدْتُهُ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ، قَالَ: «الْآنَ حِينَ قَدِمْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: «فَدَعْ جَمَلَكَ، وَادْخُلْ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ». قَالَ: فَدَخَلْتُ فَصَلَّيْتُ، ثُمَّ رَجَعْتُ.
[خ 443، م 715، ت 1100، س 3219، د 2048، جه 1860].
Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Масжидга кирдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг орасида ўтирган эканлар. Мен ҳам ўтирдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Нима учун ўтиришдан олдин икки ракъат намоз ўқиб олмадинг?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, қарасам, сиз ҳам ўтирибсиз, одамлар ҳам ўтиришган экан», дедим. У зот: «Бирортангиз масжидга кирса, икки ракъат намоз ўқимагунича ўтирмасин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
107 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ، صَاحِبِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَالِسٌ بَيْنَ ظَهْرَانَيِ النَّاسِ - قَالَ - فَجَلَسْتُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا مَنَعَكَ أَنْ تَرْكَعَ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ تَجْلِسَ؟» قَالَ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، رَأَيْتُكَ جَالِسًا وَالنَّاسُ جُلُوسٌ. قَالَ: «فَإِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمُ الْمَسْجِدَ فَلَا يَجْلِسْ حَتَّى يَرْكَعَ رَكْعَتَيْنِ».
[خ 444، م 714، ت 316، س 730، د 467، جه 1013].
Саҳл ибн Абу Ҳасма розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига хавф пайтида намоз ўқиб бердилар. Уларни ортларига икки саф қилиб тиздилар. Ортларидагилар билан бир ракъат ўқидилар. Кейин уларнинг орқасидагилар бир ракъат ўқиб олгунча тик туравердилар. Кейин улар олдинга ўтишди, уларнинг олдидагилар эса орқага ўтишди. Улар билан ҳам бир ракъат ўқидилар. Кейин орқага ўтганлар бир ракъат ўқиб олгунча ўтириб турдилар. Сўнгра салом бердилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
108 - عَنْ سَهْلِ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَلَّى بِأَصْحَابِهِ فِي الْخَوْفِ، فَصَفَّهُمْ خَلْفَهُ صَفَّيْنِ، فَصَلَّى بِالَّذِينَ يَلُونَهُ رَكْعَةً، ثُمَّ قَامَ، فَلَمْ يَزَلْ قَائِمًا حَتَّى صَلَّى الَّذِينَ خَلْفَهُمْ رَكْعَةً، ثُمَّ تَقَدَّمُوا وَتَأَخَّرَ الَّذِينَ كَانُوا قُدَّامَهُمْ، فَصَلَّى بِهِمْ رَكْعَةً، ثُمَّ قَعَدَ حَتَّى صَلَّى الَّذِينَ تَخَلَّفُوا رَكْعَةً، ثُمَّ سَلَّمَ.
[خ 4130، م 841، ت 565، س 1536، د 1237، جه 1259].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Рамазонда иймон билан, савоб умидида қоим бўлса, ўтган гуноҳлари кечирилади», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
109 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
[خ 35، م 759، ت 683، س 1602، د 1371، جه 1326].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Рамазон рўзасини иймон билан, савоб умидида тутса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади. Ким Қадр кечасида иймон билан, савоб умидида қоим бўлса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
110 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ، وَمَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
[خ 35، م 760، ت 683، س 1602، د 1371، جه 1326].
«Бир кеча Маймуна холамларникида тунаб қолдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси туриб, ҳожатларига бордилар... Кейин юз-қўлларини ювдилар‑да, ухладилар. Кейин уйғониб, мешнинг олдига бориб, унинг боғичини ечдилар. Сўнгра ўртача таҳорат қилдилар: кўпайтириб ҳам юбормадилар, бироқ маромига етказдилар. Кейин туриб, намоз ўқидилар. Мен ҳам турдим‑да, у зотни кузатиб турганимни билдирмаслик учун бир керишиб олиб, сўнг таҳорат қилдим. У зот туриб, намоз ўқидилар. Мен чап тарафларига турдим. Шунда у зот қўлимдан ушлаб, ўнг тарафларига ўтказиб қўйдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тундаги намозлари ўн уч ракъат бўлиб тугалланди. Кейин ёнбошлаб, ухладилар, ҳатто хуррак ҳам отдилар. У зот ухлаганларида хуррак отар эдилар. Кейин Билол келиб, у зотни намозга чақирди. Туриб, намоз ўқидилар, таҳорат қилмадилар. У зотнинг дуоларида ушбу ҳам бор эди: «Аллоҳуммажъал фии қолбии нууро, ва фии басории нууро, ва фии самъии нууро, ва ъан йамиинии нууро, ва ъан йасаарии нууро, ва фавқии нууро, ва таҳтии нууро, ва амаамии нууро, ва холфии нууро, ва ъаззим лии нууро».*
* Маъноси: «Аллоҳим, қалбимда нур, кўзимда нур, қулоғимда нур, ўнгимда нур, сўлимда нур, устимда нур, остимда нур, олдимда нур, орқамда нур қилгин. Нуримни кучайтиргин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
111 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: بِتُّ لَيْلَةً عِنْدَ خَالَتِي مَيْمُونَةَ، فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ اللَّيْلِ فَأَتَى حَاجَتَهُ، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ وَيَدَيْهِ، ثُمَّ نَامَ، ثُمَّ قَامَ فَأَتَى الْقِرْبَةَ فَأَطْلَقَ شِنَاقَهَا، ثُمَّ تَوَضَّأَ وُضُوءًا بَيْنَ الْوُضُوءَيْنِ وَلَمْ يُكْثِرْ وَقَدْ أَبْلَغَ، ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى، فَقُمْتُ فَتَمَطَّيْتُ كَرَاهِيَةَ أَنْ يَرَى أَنِّي كُنْتُ أَنْتَبِهُ لَهُ، فَتَوَضَّأْتُ، فَقَامَ فَصَلَّى، فَقُمْتُ عَنْ يَسَارِهِ، فَأَخَذَ بِيَدِي فَأَدَارَنِي عَنْ يَمِينِهِ، فَتَتَامَّتْ صَلَاةُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ اللَّيْلِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً، ثُمَّ اضْطَجَعَ، فَنَامَ حَتَّى نَفَخَ، وَكَانَ إِذَا نَامَ نَفَخَ، فَأَتَاهُ بِلَالٌ فَآذَنَهُ بِالصَّلَاةِ، فَقَامَ فَصَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ، وَكَانَ فِي دُعَائِهِ: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُورًا، وَفِي بَصَرِي نُورًا، وَفِي سَمْعِي نُورًا، وَعَنْ يَمِينِي نُورًا، وَعَنْ يَسَارِي نُورًا، وَفَوْقِي نُورًا، وَتَحْتِي نُورًا، وَأَمَامِي نُورًا، وَخَلْفِي نُورًا، وَعَظِّمْ لِي نُورًا».
[خ 117، م 763، ت 232، س 442، د 58، جه 973].
Абу Жамрадан ривоят қилинади:
«Ибн Аббоснинг «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси ўн уч ракъат намоз ўқирдилар», деганини эшитдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
112 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً.
[خ 117، م 764، ت 232، س 442، د 58، جه 973].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тун ярмида намозга турганларида шундай дер эдилар: «Аллоҳумма! Лакалҳамду, анта нуурус-самааваати вал-ард. Ва лакалҳамду, анта қоййаамус-самааваати вал-ард. Ва лакал-ҳамду, анта Роббус-самааваати вал-арди ва ман фииҳинн. Анталҳаққу, ва ваъдукалҳаққу, ва қовлукалҳаққу ва лиқооука ҳаққун, вал-жаннату ҳаққун, ван-наару ҳаққун, вас-сааъату ҳаққ. Аллоҳумма, лака асламту ва бика ааманту ва ъалайка таваккалту ва илайка анабту ва бика хоосомту ва илайка ҳаакамту. Фағфирлии маа қоддамту ва аххорту ва асрорту ва аъланту. Анта илааҳии, лаа илааҳа иллаа анта». *
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Маъноси: «Аллоҳим, ҳамд Сенга хосдирким, Сен осмонлару ернинг нурисан. Ҳамд Сенга хосдирким, Сен осмонлару ерни тутиб турувчисан. Ҳамд Сенга хосдирким, Сен осмонлару ер ва ундагиларнинг Роббисан. Сен ҳақсан, ваъданг ҳақдир, Сўзинг ҳақдир, Сенга йўлиқиш ҳақдир, жаннат ҳақдир, дўзах ҳақдир, Соъат ҳақдир. Аллоҳим, Сенга таслим бўлдим. Сенга иймон келтирдим. Ўзингга таваккул қилдим. Сенга қайтдим. Сен учун хусуматлашдим. Сени ҳакам қилдим. Менинг олдинги ва кейингиларимни, яширин ва ошкор қилганларимни мағфират қил! Сен Илоҳимсан! Сендан ўзга илоҳ йўқ».
113 - حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ، عَنْ مَالِكِ بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ، عَنْ طَاوُسٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقُولُ إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ مِنْ جَوْفِ اللَّيْلِ: «اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ، وَلَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ قَيَّامُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ، وَلَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ رَبُّ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَنْ فِيهِنَّ، أَنْتَ الْحَقُّ، وَوَعْدُكَ الْحَقُّ، وَقَوْلُكَ الْحَقُّ، وَلِقَاؤُكَ حَقٌّ، وَالْجَنَّةُ حَقٌّ، وَالنَّارُ حَقٌّ، وَالسَّاعَةُ حَقٌّ.
اللَّهُمَّ لَكَ أَسْلَمْتُ، وَبِكَ آمَنْتُ، وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ، وَإِلَيْكَ أَنَبْتُ، وَبِكَ خَاصَمْتُ، وَإِلَيْكَ حَاكَمْتُ، فَاغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وَأَخَّرْتُ، وَأَسْرَرْتُ وَأَعْلَنْتُ، أَنْتَ إِلَهِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ».
[خ 1120، م 769، ت 3418، س 1619، د 771، جه 1355].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нафл намозларини туялари кетаётган тарафга қараб ўқийверардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
114 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي سُبْحَتَهُ حَيْثُمَا تَوَجَّهَتْ بِهِ نَاقَتُهُ.
[خ 999، م 700، ت 352، س 490، د 1224، جه 1200].
Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сафарда тезлаб юрилганда шом намозини кечиктириб, хуфтон намози билан жамлаганларини кўрганман», деган экан».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифдан кўриниб турибдики, сафарда шошилиб тургандагина намоз жам қилиб ўқилган.
Шунингдек, пешинни охирги вақтида ўқиб бўлиш билан вақти кирган аср ҳам ўқиб олинган. Шунга ўхшаб шом ҳам охирги вақтига бориб ўқилиб, ундан кейин хуфтон аввалги вақтида ўқилган. Намозларни шундоқ тарзда ўқишни ҳанафий мазҳаби уламолари «Жами суврий», яъни, «Сувратдаги жам», дейдилар.
Шунга биноан, пешин ва шом намозлари охирги, аср ва хуфтон намозлари олдинги вақтида ўқилган бўлади. Чунки пешиннинг вақти чиқиши билан аср, шомнинг вақти чиқиши билан хуфтон вақти киради.
115 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، إِذَا أَعْجَلَهُ السَّيْرُ فِي السَّفَرِ، يُؤَخِّرُ صَلَاةَ الْمَغْرِبِ حَتَّى يَجْمَعَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ.
[خ 1092، م 703، ت 555، س 588، د 1207، جه 3021].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан пешиндан олдин икки ракъат, ундан кейин икки ракъат, шомдан кейин икки ракъат, хуфтондан кейин икки ракъат, жумадан кейин икки ракъат намоз ўқидим. Шом, хуфтон ва жумага келсак, (уларнинг суннатларини) Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга уйларида ўқидим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби уламолари мазкур ўн икки ракъат равотиб суннат намозлар борасида имом Термизий ривоят қилган қуйидаги ҳадисга таянганлар: «Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким бир кечакундузда ўн икки ракъат намоз ўқиса, жаннатда унга бир уй қурилади: пешиндан олдин тўрт ракъат ва ундан кейин икки ракъат, шомдан кейин икки ракъат, хуфтондан кейин икки ракъат ва бомдоддан олдин икки ракъат».
116 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ الظُّهْرِ سَجْدَتَيْنِ، وَبَعْدَهَا سَجْدَتَيْنِ، وَبَعْدَ الْمَغْرِبِ سَجْدَتَيْنِ، وَبَعْدَ الْعِشَاءِ سَجْدَتَيْنِ، وَبَعْدَ الْجُمُعَةِ سَجْدَتَيْنِ، فَأَمَّا الْمَغْرِبُ وَالْعِشَاءُ وَالْجُمُعَةُ فَصَلَّيْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِهِ.
[خ 937، م 729، ت 425، س 873، د 1127، جه 1130].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан тунги намоз ҳақида сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Тунги намоз икки ракъат-икки ракъат бўлади. Бирортангиз тонг отиб қолишидан қўрқса, бир ракъат* ўқийди ва мана шу унинг ўқиган намозларини витр (тоқ) қилади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида витр намози бир салом билан уч ракъат ўқилади. Бунга имом Ҳоким ривоят қилган ҳадисда Оиша розияллоҳу анҳонинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам витрни уч ракъат ўқирдилар, фақат охиридагина салом берардилар» дегани ва шу маънодаги бошқа ҳадислар далил қилинган.
117 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ؛ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «صَلَاةُ اللَّيْلِ مَثْنَى مَثْنَى، فَإِذَا خَشِيَ أَحَدُكُمُ الصُّبْحَ صَلَّى رَكْعَةً وَاحِدَةً، تُوتِرُ لَهُ مَا قَدْ صَلَّى».
[خ 472، م 749، ت 437، س 1666، د 1295، جه 1174].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Субҳ кириб қолмасидан витрга шошилинглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
118 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ؛ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَادِرُوا الصُّبْحَ بِالْوِتْرِ».
[خ 472، م 750، ت 437، س 1666، د 1290، جه 1174].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозларингизни уйларингизда ҳам ўқиб туринглар, уларни қабристон қилиб олманглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
119 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اجْعَلُوا مِنْ صَلَاتِكُمْ فِي بُيُوتِكُمْ، وَلَا تَتَّخِذُوهَا قُبُورًا».
[خ 432، م 777، ت 451، س 1598، د 1448، جه 1377].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хавф намозини икки гуруҳнинг бири билан бир ракъат ўқидилар. Иккинчи гуруҳ эса душманга рўбарў турарди. Кейин улар бориб, шерикларининг ўрнига туриб, душманга юзланишди ва наригилар келишди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга бир ракъат ўқиб бердилар. Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам салом бердилар, кейин манавилар ҳам бир ракъат, анавилар ҳам бир ракъат ўқиб олишди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Хавф намози» душманга йўлиққанда ёки жиддий хавф таҳдид солиб турганда шариатда кўрсатилган махсус кўринишда ўқиладиган намоздир.
120 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَلَاةَ الْخَوْفِ بِإِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ رَكْعَةً، وَالطَّائِفَةُ الْأُخْرَى مُوَاجِهَةُ الْعَدُوِّ، ثُمَّ انْصَرَفُوا وَقَامُوا فِي مَقَامِ أَصْحَابِهِمْ مُقْبِلِينَ عَلَى الْعَدُوِّ، وَجَاءَ أُولَئِكَ، ثُمَّ صَلَّى بِهِمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَكْعَةً، ثُمَّ سَلَّمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ، ثُمَّ قَضَى هَؤُلَاءِ رَكْعَةً، وَهَؤُلَاءِ رَكْعَةً.
[خ 942، م 839، ت 564، س 1538، د 1243، جه 1258].
Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қуръон ўқийдиган мўмин утружжага ўхшайди: ҳиди ҳам ширин, таъми ҳам ширин. Қуръон ўқимайдиган мўмин хурмога ўхшайди: ҳиди йўқ, таъми ширин. Қуръон ўқийдиган мунофиқ райҳонга ўхшайди: ҳиди ширин, таъми аччиқ. Қуръон ўқимайдиган мунофиқ ҳанзалага ўхшайди: ҳиди ҳам йўқ, таъми ҳам аччиқ».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Утружжа – бутасимон дарахт ва унинг меваси (цитрон, грейпфрут). Меваси лимонга ўхшаш, ёқимли таъмли ва ғоятда хушбўй бўлади.
* Ҳанзала – аччиқ полиз меваси, колоцинт.
121 - عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ مَثَلُ الْأُتْرُجَّةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا طَيِّبٌ، وَمَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ مَثَلُ التَّمْرَةِ، لَا رِيحَ لَهَا وَطَعْمُهَا حُلْوٌ، وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ مَثَلُ الرَّيْحَانَةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ، وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَمَثَلِ الْحَنْظَلَةِ، لَيْسَ لَهَا رِيحٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ».
[خ 5020، م 797، ت 2865، س 5038، د 4829، جه 214].
Абдуллоҳ ибн Муғаффал Музаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар икки азон ўртасида намоз бордир», деб уч марта айтдилар. Учинчисида: «Хоҳлаганлар учун», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
122 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ الْمُزَنِيِّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلَاةٌ - قَالَهَا ثَلَاثًا، قَالَ فِي الثَّالِثَةِ - لِمَنْ شَاءَ».
[خ 624، م 838، ت 185، س 681، د 1283، جه 1162].
Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдоддан кейин қуёш чиққунча, асрдан кейин қуёш ботгунча намоз ўқишдан қайтарган эканлар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
123 - أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ.
[خ 581، م 826، ت 183، س 562، د 1276، جه 1250].
Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафардан фақат кундузи, чошгоҳ пайти келардилар. Келганларида аввал масжидда икки ракъат намоз ўқиб, кейин у ерда ўтирардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
124 - عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ لَا يَقْدَمُ مِنْ سَفَرٍ إِلَّا نَهَارًا فِي الضُّحَى، فَإِذَا قَدِمَ بَدَأَ بِالْمَسْجِدِ، فَصَلَّى فِيهِ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ جَلَسَ فِيهِ.
[خ 2758، م 716، ت 3102، س 731، د 2202، جه 1393].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам азонни эшитгач, бомдоднинг икки ракъат (суннат)ини енгилгина ўқиб олардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
125 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ إِذَا سَمِعَ الْأَذَانَ، وَيُخَفِّفُهُمَا.
[خ 619، م 724، ت 459، س 577، د 1251، جه 1146].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нафллардан бирортасига бомдоддан олдинги икки ракъатга шошганларидек шошганларини кўрмаганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
126 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي شَيْءٍ مِنَ النَّوَافِلِ أَسْرَعَ مِنْهُ إِلَى الرَّكْعَتَيْنِ قَبْلَ الْفَجْرِ.
[خ 619، م 724، ت 459، س 577، د 1251، جه 1146].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бирорта тунги намозларида ўтириб қироат қилганларини кўрмаганман. Кейинчалик, кексайганларида ўтириб қироат қиладиган бўлдилар, сурадан ўттиз ёки қирқ оят қолганда туриб, уларни ўқирдиларда, сўнгра рукуъ қилардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
127 - عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي شَيْءٍ مِنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ جَالِسًا، حَتَّى إِذَا كَبِرَ قَرَأَ جَالِسًا، حَتَّى إِذَا بَقِيَ عَلَيْهِ مِنَ السُّورَةِ ثَلَاثُونَ أَوْ أَرْبَعُونَ آيَةً قَامَ فَقَرَأَهُنَّ ثُمَّ رَكَعَ.
[خ 1118، م 731، ت 374، س 1646، د 953، جه 1226].
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтонни– бу одамлар «ъатама» (кечки) дейдиган намоздир – тугатиш билан бомдод орасида ўн бир ракъат (нафл) ўқирдилар. Ҳар икки ракъат ўртасида салом бериб, битта (ракъат) билан витр қилардилар. Муаззин бомдод намози (азони)ни тўхтатиб, тонг ёришгач, муаззин у зотнинг олдиларига келганда, у зот туриб, енгилгина икки ракъат ўқиб олардилар. Кейин то муаззин иқома (айтиш) учун келгунича ўнг томонларига ёнбошлаб олардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
128 - عَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي فِيمَا بَيْنَ أَنْ يَفْرُغَ مِنْ صَلَاةِ الْعِشَاءِ - وَهِيَ الَّتِي يَدْعُو النَّاسُ الْعَتَمَةَ - إِلَى الْفَجْرِ إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً، يُسَلِّمُ بَيْنَ كُلِّ رَكْعَتَيْنِ، وَيُوتِرُ بِوَاحِدَةٍ، فَإِذَا سَكَتَ الْمُؤَذِّنُ مِنْ صَلَاةِ الْفَجْرِ، وَتَبَيَّنَ لَهُ الْفَجْرُ، وَجَاءَهُ الْمُؤَذِّنُ، قَامَ فَرَكَعَ رَكْعَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ، ثُمَّ اضْطَجَعَ عَلَى شِقِّهِ الْأَيْمَنِ حَتَّى يَأْتِيَهُ الْمُؤَذِّنُ لِلْإِقَامَةِ.
[خ 626، م 736، ت 440، س 685، د 1254، جه 1358].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси ўн уч ракъат намоз ўқирдилар. Унинг беш ракъати витр бўлар эди. Фақат охирида ўтирардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
129 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً، يُوتِرُ مِنْ ذَلِكَ بِخَمْسٍ، لَا يَجْلِسُ فِي شَيْءٍ إِلَّا فِي آخِرِهَا.
[خ 626، م 737، ت 440، س 685، د 1254، جه 1358].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туннинг исталган пайтида витр ўқирдилар. Кейинчалик витрни саҳарга яқин ўқийдиган бўлдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
130 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: مِنْ كُلِّ اللَّيْلِ قَدْ أَوْتَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَانْتَهَى وِتْرُهُ إِلَى السَّحَرِ.
[خ 996، م 745، ت 456، س 1681، د 1435، جه 1185].
Зурорадан ривоят қилинади:
«Саъд ибн Ҳишом Ибн Аббоснинг ҳузурига бориб, ундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг витрлари ҳақида сўради. Ибн Аббос: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг витрларини дунёда энг яхши биладиганни кўрсатайми?» деди. «Ким?» деди у. «Оиша. Бориб, ундан сўра. Кейин менга келиб, сенга қандай жавоб қайтарганини хабар қил», деди.
(Саъд ибн Ҳишом айтади) «Мен Ҳаким ибн Афлаҳнинг олдига бориб, (Оиша розияллоҳу анҳонинг) олдига бирга боришини сўрадим. У: «Мен унинг ёнига бормайман, чунки уни анави икки гуруҳ хусусида бирор нарса дейишдан қайтарганимда ўз билганидан қолмаган», деди. (Бирга боришни талаб қилиб) қасам ичган эдим, кейин борди. Оишанинг олдига йўл олдик. Ҳузурига изн сўрадик. У бизга изн берди, ҳузурига кирдик. Уни таниб, «Ҳакимми бу?» деди. «Ҳа», деди. У: «Ёнингдаги ким?» деди. «Саъд ибн Ҳишом», деди. У: «Қайси Ҳишом?» деди. «Омирнинг ўғли», деди. У менга раҳмат тилади, яхши гаплар айтди – Қатода: «У Уҳуд куни ҳалок бўлган эди», дейди – «Эй мўминларнинг онаси, менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хулқлари ҳақида айтиб беринг», дедим. У: «Қуръон ўқимайсанми?» деди. «Ўқийман», дедим. У: «Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хулқлари Қуръон эди», деди. Шунда мен ҳозир тураману, ўлгунимча ҳеч кимдан ҳеч нима сўрамайман, дея азм қилдим, аммо (яна бир нарса) эсимга тушиб, «Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тунги ибодатлари ҳақида айтиб беринг», дедим. У: «Йаа аййуҳал‑муззаммил»ни ўқимаганмисан?» деди. «Ўқиганман», дедим. У: «Аллоҳ азза ва жалла бу суранинг аввалида тунни ибодат билан ўтказишни фарз қилди. Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари бир йил тунни ибодат билан ўтказишди. Аллоҳ унинг хотимасини ўн икки ой осмонда ушлаб турди. Ниҳоят, Аллоҳ суранинг охирида енгиллик нозил қилди. Натижада тунни ибодат билан ўтказиш фарздан ихтиёрийга айланди», деди. Сўнг мен: «Эй мўминларнинг онаси, менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг витрлари ҳақида айтиб беринг», дедим. У шундай деди: «У зотнинг мисвокларини ва таҳорат сувларини тайёрлаб қўяр эдик. Аллоҳ у зотни тунда Ўзи истаганидек уйғотар эди. У зот мисвок ишлатар, таҳорат олар, сўнг тўққиз ракъат намоз ўқирдилар. Унинг фақат саккизинчи ракъатида ўтирардилар. Аллоҳни зикр қилиб, Унга ҳамд айтар ва дуо қилар эдилар. Кейин ўринларидан турардилар. Салом бермасдилар. Кейин туриб, тўққизинчисини ўқирдилар. Кейин ўтириб, Аллоҳни зикр қилар, Унга ҳамд айтиб, дуо қилар эдилар. Кейин бизга эшиттириб салом берардилар. Сўнгра, салом бергандан кейин, ўтирган ҳолда икки ракъат намоз ўқирдилар. Мана шу ўн бир ракъат эди, болам. Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам ёшлари ўтиб, тўлишгач, етти ракъат билан витр қиладиган ва икки ракъатда аввалгидек қиладиган (яъни ўтириб ўқийдиган) бўлдилар. Мана шу тўққиз ракъат эди, болам. Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам бир намозни ўқисалар, унда бардавом бўлишни хуш кўрардилар. Агар у зот уйқу ёки оғриқ туфайли тунги ибодатни ўтказиб юборсалар, кундузи ўн икки ракъат ўқиб олардилар. Мен Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир кечада Қуръоннинг ҳаммасини ўқиганларини ёки бирор кеча субҳгача намоз ўқиганларини ёхуд Рамазондан бошқа бирор ойда тўлиқ рўза тутганларини билмайман».
Мен келиб, Ибн Аббосга унинг айтганларини айтиб бердим. Шунда у: «Тўғри айтибди. Унинг ёнига бора олсам [ёки ҳузурига кира олганимда] эди, менга буни юзма‑юз айтиб бериши учун олдига борган бўлардим», деди. Мен: «Сенинг унинг олдига кирмаслигингни билганимда, гапларини сенга айтиб бермас эдим», дедим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Икки гуруҳ» деганда Усмон розияллоҳу анҳунинг хунини талаб қилиб чиққанлар билан Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу ва унинг қўшини назарда тутилган.
Саъд ибн Ҳишом «Ҳозир тураману, ўлгунимча ҳеч кимдан ҳеч нима сўрамайман, дея азм қилдим» дейиш билан Оиша розияллоҳу анҳонинг жавобларидан қониққани ва бу жавоб унга бир умрга етарли бўлганини, ҳатто асл сўрамоқчи бўлган нарсаси ҳам эсдан чиқаёзганини назарда тутган.
Оиша розияллоҳу анҳо «фақат саккизинчи ракъатда ўтирардилар» деганда намоз асносидаги «қаъдаи увло», яъни фақат ташаҳҳуд ўқиладиган ўтириш назарда тутилган. Демак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар икки ракъатда салом берардилар. Аммо тўртинчи икки ракъатлик намозда салом бермай, ташаҳҳуддан кейин туриб, яни бир ракъат ўқиб, кейин салом берардилар. Мана шу уч ракъатлик витр бўлар эди.
«Етти ракъатда витр қилиш» деганда тўрт ракъат таҳажжуд ва уч ракъат витр ўқишлари тушунилади.
131 - أَتَى ابْنَ عَبَّاسٍ فَسَأَلَهُ عَنْ وِتْرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: أَلَا أَدُلُّكَ عَلَى أَعْلَمِ أَهْلِ الْأَرْضِ بِوِتْرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: مَنْ؟ قَالَ: عَائِشَةُ، فَأْتِهَا فَاسْأَلْهَا، ثُمَّ ائْتِنِي فَأَخْبِرْنِي بِرَدِّهَا عَلَيْكَ.
فَانْطَلَقْتُ إِلَيْهَا، فَأَتَيْتُ عَلَى حَكِيمِ بْنِ أَفْلَحَ، فَاسْتَلْحَقْتُهُ إِلَيْهَا، فَقَالَ: مَا أَنَا بِقَارِبِهَا؛ لِأَنِّي نَهَيْتُهَا أَنْ تَقُولَ فِي هَاتَيْنِ الشِّيعَتَيْنِ شَيْئًا، فَأَبَتْ فِيهِمَا إِلَّا مُضِيًّا. قَالَ: فَأَقْسَمْتُ عَلَيْهِ، فَجَاءَ، فَانْطَلَقْنَا إِلَى عَائِشَةَ، فَاسْتَأْذَنَّا عَلَيْهَا، فَأَذِنَتْ لَنَا فَدَخَلْنَا عَلَيْهَا. فَقَالَتْ: أَحَكِيمٌ؟ - فَعَرَفَتْهُ - فَقَالَ: نَعَمْ. فَقَالَتْ: مَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: سَعْدُ بْنُ هِشَامٍ. قَالَتْ: مَنْ هِشَامٌ؟ قَالَ: ابْنُ عَامِرٍ. فَتَرَحَّمَتْ عَلَيْهِ، وَقَالَتْ خَيْرًا - قَالَ قَتَادَةُ: وَكَانَ أُصِيبَ يَوْمَ أُحُدٍ - فَقُلْتُ: يَا أُمَّ الْمُؤْمِنِينَ، أَنْبِئِينِي عَنْ خُلُقِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم. قَالَتْ: أَلَسْتَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ؟ قُلْتُ: بَلَى. قَالَتْ: فَإِنَّ خُلُقَ نَبِيِّ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ الْقُرْآنَ.
قَالَ: فَهَمَمْتُ أَنْ أَقُومَ، وَلَا أَسْأَلَ أَحَدًا عَنْ شَيْءٍ حَتَّى أَمُوتَ، ثُمَّ بَدَا لِي فَقُلْتُ: أَنْبِئِينِي عَنْ قِيَامِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم. فَقَالَتْ: أَلَسْتَ تَقْرَأُ: يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ؟ قُلْتُ: بَلَى. قَالَتْ: فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ افْتَرَضَ قِيَامَ اللَّيْلِ فِي أَوَّلِ هَذِهِ السُّورَةِ، فَقَامَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابُهُ حَوْلًا، وَأَمْسَكَ اللهُ خَاتِمَتَهَا اثْنَيْ عَشَرَ شَهْرًا فِي السَّمَاءِ، حَتَّى أَنْزَلَ اللهُ فِي آخِرِ هَذِهِ السُّورَةِ التَّخْفِيفَ، فَصَارَ قِيَامُ اللَّيْلِ تَطَوُّعًا بَعْدَ فَرِيضَةٍ.
قَالَ: قُلْتُ: يَا أُمَّ الْمُؤْمِنِينَ، أَنْبِئِينِي عَنْ وِتْرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم. فَقَالَتْ: كُنَّا نُعِدُّ لَهُ سِوَاكَهُ وَطَهُورَهُ، فَيَبْعَثُهُ اللهُ مَا شَاءَ أَنْ يَبْعَثَهُ مِنَ اللَّيْلِ، فَيَتَسَوَّكُ وَيَتَوَضَّأُ وَيُصَلِّي تِسْعَ رَكَعَاتٍ، لَا يَجْلِسُ فِيهَا إِلَّا فِي الثَّامِنَةِ، فَيَذْكُرُ اللهَ وَيَحْمَدُهُ وَيَدْعُوهُ، ثُمَّ يَنْهَضُ وَلَا يُسَلِّمُ، ثُمَّ يَقُومُ فَيُصَلِّي التَّاسِعَةَ، ثُمَّ يَقْعُدُ فَيَذْكُرُ اللهَ وَيَحْمَدُهُ وَيَدْعُوهُ، ثُمَّ يُسَلِّمُ تَسْلِيمًا يُسْمِعُنَا، ثُمَّ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ بَعْدَ مَا يُسَلِّمُ وَهُوَ قَاعِدٌ، فَتِلْكَ إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً يَا بُنَيَّ، فَلَمَّا أَسَنَّ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَأَخَذَ اللَّحْمَ، أَوْتَرَ بِسَبْعٍ، وَصَنَعَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ مِثْلَ صَنِيعِهِ الْأَوَّلِ، فَتِلْكَ تِسْعٌ يَا بُنَيَّ، وَكَانَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا صَلَّى صَلَاةً أَحَبَّ أَنْ يُدَاوِمَ عَلَيْهَا، وَكَانَ إِذَا غَلَبَهُ نَوْمٌ أَوْ وَجَعٌ عَنْ قِيَامِ اللَّيْلِ صَلَّى مِنَ النَّهَارِ ثِنْتَيْ عَشْرَةَ رَكْعَةً، وَلَا أَعْلَمُ نَبِيَّ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَرَأَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ فِي لَيْلَةٍ، وَلَا صَلَّى لَيْلَةً إِلَى الصُّبْحِ، وَلَا صَامَ شَهْرًا كَامِلًا غَيْرَ رَمَضَانَ.
قَالَ: فَانْطَلَقْتُ إِلَى ابْنِ عَبَّاسِ فَحَدَّثْتُهُ بِحَدِيثِهَا، فَقَالَ: صَدَقَتْ، لَوْ كُنْتُ أَقْرَبُهَا أَوْ أَدْخُلُ عَلَيْهَا لَأَتَيْتُهَا حَتَّى تُشَافِهَنِي بِهِ. قَالَ: قُلْتُ: لَوْ عَلِمْتُ أَنَّكَ لَا تَدْخُلُ عَلَيْهَا مَا حَدَّثْتُكَ حَدِيثَهَا.
[خ 1969، م 746، ت 445، س 1315، د 56، جه 1191].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бирортангизни намозда мудроқ босса, уйқуси ўчгунича ётиб олсин. Зеро, бирортангиз мудроқ босган ҳолда намоз ўқиса, истиғфор айтаяпман деб, ўзини ўзи сўкиб қўйиши мумкин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
132 - عَنْ عَائِشَةَ؛ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلَاةِ فَلْيَرْقُدْ حَتَّى يَذْهَبَ عَنْهُ النَّوْمُ؛ فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا صَلَّى وَهُوَ نَاعِسٌ، لَعَلَّهُ يَذْهَبُ يَسْتَغْفِرُ فَيَسُبُّ نَفْسَهُ».
[خ 212، م 786، ت 355، س 162، د 131، جه 1370].
Умму Ҳоний бинт Абу Толиб розияллоҳу анҳо айтади:
«Фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. У зот ғусл қилаётган эканлар. Қизлари Фотима у зотни бир кийимлик билан тўсиб турар эди. Салом бердим. У зот: «Ким бу?» дедилар. «Умму Ҳоний бинт Абу Толиб», дедим. «Марҳабо, Умму Ҳоний!» дедилар. Ғусл қилиб бўлгач, туриб, битта кийимга ўралиб олган ҳолда саккиз ракъат намоз ўқидилар. Тугатгач, «Эй Аллоҳнинг Расули, онамнинг ўғли Алий ибн Абу Толиб мен ҳимоямга олган Ҳубайранинг ўғли фалончини ўлдирмоқчи», дедим. У зот: «Сен ҳимоянгга олган кишини биз ҳам ҳимоямизга олдик, эй Умму Ҳоний», дедилар. Ўшанда чошгоҳ пайти эди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
133 - عَنْ أُمِّ هَانِئٍ بِنْت أَبِي طَالِبٍ تَقُولُ: ذَهَبْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَامَ الْفَتْحِ، فَوَجَدْتُهُ يَغْتَسِلُ وَفَاطِمَةُ ابْنَتُهُ تَسْتُرُهُ بِثَوْبٍ - قَالَتْ - فَسَلَّمْتُ، فَقَالَ: «مَنْ هَذِهِ؟» قُلْتُ: أُمُّ هَانِئٍ بِنْتُ أَبِي طَالِبٍ. قَالَ: «مَرْحَبًا بِأُمِّ هَانِئٍ». فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ غُسْلِهِ قَامَ فَصَلَّى ثَمَانِيَ رَكَعَاتٍ، مُلْتَحِفًا فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، زَعَمَ ابْنُ أُمِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ أَنَّهُ قَاتِلٌ رَجُلًا أَجَرْتُهُ، فُلَانُ بْنُ هُبَيْرَةَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «قَدْ أَجَرْنَا مَنْ أَجَرْتِ يَا أُمَّ هَانِئٍ»، قَالَتْ أُمُّ هَانِئٍ: وَذَلِكَ ضُحًى.
[خ 280، م 336، ت 474، س 225، د 1290، جه 465].
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сулайк Ғатафоний жума куни келганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарда ўтиргандилар. Сулайк намоз ўқимасдан, ўтириб олди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Икки ракъат ўқиб олдингми?» дедилар. У: «Йўқ», деди. У зот: «Тур, ўқиб ол», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Қози Иёз айтади: «Имом Молик, Лайс, Абу Ҳанифа, Саврий ва жумҳур саҳоба ва тобеъинларнинг наздида имом хутбага чиққан бўлса, таҳийятул масжид ўқилмайди». Мазкур уламолар хутба пайтида жим туриш вожиблигига далолат қилган ҳадисларни ҳужжат қилганлар, таҳийятул масжид намозини ўқиш кераклиги ҳақидаги ҳадисларни эса муайян сабабларга кўра, истисно тариқасида бўлган деб, амал учун умумий маънодаги ҳадисларни қабул қилишган. Бу фатво, хусусан, Умар ибн Хаттоб, Усмон ибн Аффон, Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳумларнинг барчаларидан нақл қилинган. Шунга кўра, ҳанафий мазҳаби уламолари имом хутбага чиққанидан кейин уни тинглашдан бошқа ҳар қандай ҳатти‑ҳаракатни ножоиз санашган.
134 - عَنْ جَابِرٍ أَنَّهُ قَالَ: جَاءَ سُلَيْكٌ الْغَطَفَانِيُّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَاعِدٌ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَقَعَدَ سُلَيْكٌ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَرَكَعْتَ رَكْعَتَيْنِ؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «قُمْ فَارْكَعْهُمَا».
[خ 930، م 875، ت 510، س 1395، د 1115، جه 1112].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким жума куни жунубликдан қиладиган ғуслини қилиб, кейин келса, бадана қурбонлик қилгандекдир. Ким иккинчи пайтда келса, сигир қурбонлик қилгандек. Ким учинчи пайтда келса, шохдор қўчқор қурбонлик қилгандек. Ким тўртинчи пайтда келса, товуқ қурбонлик қилгандек. Ким бешинчи пайтда келса, тухум қурбонлик қилгандек. Қачонки имом (минбарга) чиқса, фаришталар зикрни эшитиш учун ҳозир бўлишади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Бадана – қурбонликка аталган туя (ҳанафий мазҳабида қорамол ҳам). Бу сўзнинг луғавий маъноси «семиз», «жуссадор», «бўрдоқи» деганидир. Араблар семирган, етилган туя ва молларни сўйиб, ҳадий қилганлари учун уларни «бадана» деб номлашган. Аммо қурбонликка аталган қўй-эчкилар бадана дейилмайди. Бу ерда айнан туя назарда тутилган.
135 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ غُسْلَ الْجَنَابَةِ، ثُمَّ رَاحَ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَدَنَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّانِيَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَقَرَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّالِثَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ كَبْشًا أَقْرَنَ، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الرَّابِعَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ دَجَاجَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الْخَامِسَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَيْضَةً، فَإِذَا خَرَجَ الْإِمَامُ حَضَرَتِ الْمَلَائِكَةُ يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ».
[خ 881، م 850، ت 499، س 864، د 351، جه 1092].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни имом хутба қилаётганда ёнингдаги шеригингга «Жим тур» десанг ҳам, лағв* қилган бўласан», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Лағв – беҳуда, бефойда гап-сўз ва ҳатти-ҳаракатлар.
136 - عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قُلْتَ لِصَاحِبِكَ أَنْصِتْ، يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَالْإِمَامُ يَخْطُبُ، فَقَدْ لَغَوْتَ».
[خ 934، م 851، ت 512، س 1401، د 1112، جه 1110].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жума кунини зикр қила туриб, «Унда шундай бир вақт борки, мусулмон банда намоз ўқиб турган ҳолида унга мувофиқ келиб, Аллоҳдан бирон нарса сўраса, У Зот унга ўшани бермай қўймайди», дедилар».
(Ровий) Қутайба ўз ривоятида «Ва қўллари билан унинг озлигига ишора қилдилар» деб қўшимча қилган.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
137 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَكَرَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ: «فِيهِ سَاعَةٌ لَا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ وَهُوَ يُصَلِّي يَسْأَلُ اللهَ شَيْئًا إِلَّا أَعْطَاهُ إِيَّاهُ».
زَادَ قُتَيْبَةُ فِي رِوَايَتِهِ: وَأَشَارَ بِيَدِهِ يُقَلِّلُهَا.
[خ 935، م 852، ت 488، س 1373، د 1046، جه 1137].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни тик туриб хутба қилар, кейин ўтириб, кейин яна турар эдилар. Худди ҳозир қилаётганингиздек».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
138 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ قَائِمًا، ثُمَّ يَجْلِسُ، ثُمَّ يَقُومُ، قَالَ: كَمَا يَفْعَلُونَ الْيَوْمَ.
[خ 920، م 861، ت 506، س 1416، د 1092، جه 1103].
Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нафл намозларини таърифлар экан, «У зот жумадан кейин намоз ўқимасдан қайтардилар ва уйларида икки ракъат ўқир эдилар», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
139 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ؛ أَنَّهُ وَصَفَ تَطَوُّعَ صَلَاةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: فَكَانَ لَا يُصَلِّي بَعْدَ الْجُمُعَةِ حَتَّى يَنْصَرِفَ فَيُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ فِي بَيْتِهِ.
[خ 937، م 882، ت 425، س 873، د 1127، جه 1130].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар ва Усмонлар билан фитр намозига қатнашганман. Ҳаммалари уни хутбадан олдин ўқишар, кейин хутба қилишар эди.
Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам (минбардан) тушдилар. Қўллари билан (ишора қилиб,) одамларни ўтқизаётганларини ҳамон кўз ўнгимда. Кейин уларнинг орасини ёриб ўтиб, Билол билан бирга аёлларнинг олдига келдилар. У зот: «Эй Набий, олдингизга мўъминалар келиб, Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмасликка ... байъат беришса...» деб, оятнинг охиригача тиловат қилдилар. Уни тугатгач, «Шу ҳолдамисизлар?» дедилар. Битта аёл: «Ҳа, эй Аллоҳнинг Набийси», деди. Ундан бошқаси жавоб бермади. Ўша пайт унинг кимлиги билинмади. У зот: «Садақа қилинглар!» дедилар. Билол кийимини ёйди, кейин: «Келинглар, ота-онам сизларга фидо бўлсин!» деди. Улар болдоқ ва узукларини Билолнинг кийимига ташлай бошлашди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
140 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: شَهِدْتُ صَلَاةَ الْفِطْرِ مَعَ نَبِيِّ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ وَعُثْمَانَ، فَكُلُّهُمْ يُصَلِّيهَا قَبْلَ الْخُطْبَةِ، ثُمَّ يَخْطُبُ، قَالَ: فَنَزَلَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ حِينَ يُجَلِّسُ الرِّجَالَ بِيَدِهِ، ثُمَّ أَقْبَلَ يَشُقُّهُمْ، حَتَّى جَاءَ النِّسَاءَ وَمَعَهُ بِلَالٌ، فَقَالَ: {يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا}، فَتَلَا هَذِهِ الْآيَةَ حَتَّى فَرَغَ مِنْهَا، ثُمَّ قَالَ حِينَ فَرَغَ مِنْهَا: «أَنْتُنَّ عَلَى ذَلِكِ؟» فَقَالَتِ امْرَأَةٌ وَاحِدَةٌ، لَمْ يُجِبْهُ غَيْرُهَا مِنْهُنَّ: نَعَمْ يَا نَبِيَّ اللهِ، لَا يُدْرَى حِينَئِذٍ مَنْ هِيَ. قَالَ: «فَتَصَدَّقْنَ». فَبَسَطَ بِلَالٌ ثَوْبَهُ، ثُمَّ قَالَ: هَلُمَّ! فِدًى لَكُنَّ أَبِي وَأُمِّي! فَجَعَلْنَ يُلْقِينَ الْفَتَخَ وَالْخَوَاتِمَ فِي ثَوْبِ بِلَالٍ.
[خ 98، م 884، ت 537، س 1569، د 1142، جه 1273].
Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга фитр ва қурбонлик (кунлари)да бўйқизлар, ҳайзлилар ва парданишин қизларни ҳам олиб чиқишни буюрдилар. Ҳайзлилар намоздан четроқда туриб, хайр-баракага ва мусулмонларнинг дуосига қатнашишарди. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Баъзи бирларимизда жилбоб* бўлмай қолади‑ку», дедим. У зот: «Унга дугонаси жилбобларидан бериб турсин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Жилбоб – паранжига ўхшаш ёпинчиқ, устки кийим.
141 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ، قَالَتْ: أَمَرَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ نُخْرِجَهُنَّ فِي الْفِطْرِ وَالْأَضْحَى الْعَوَاتِقَ وَالْحُيَّضَ وَذَوَاتِ الْخُدُورِ، فَأَمَّا الْحُيَّضُ فَيَعْتَزِلْنَ الصَّلَاةَ وَيَشْهَدْنَ الْخَيْرَ وَدَعْوَةَ الْمُسْلِمِينَ. قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِحْدَانَا لَا يَكُونُ لَهَا جِلْبَابٌ، قَالَ: «لِتُلْبِسْهَا أُخْتُهَا مِنْ جِلْبَابِهَا».
[خ 324، م 890، ت 539، س 390، د 1136، جه 1307].
Аббод ибн Тамим амакисидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозгоҳга чиқиб, истисқо қилдилар. Қиблага юзланиб, ридоларини ўгириб олдилар ва икки ракаъат намоз ўқидилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Истисқо – қурғоқчилик пайтида Аллоҳ таолодан ёмғир сўраш. Махсус истисқо намозини ўқиб сўраш ҳам, фақат дуо қилиб сўраш ҳам истисқо дейилади. Ҳанафий мазҳаби уламолари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар гал истисқо намозини ўқимай, дуо ё хутба билан ҳам чекланганлари учун истисқо намозини фуқаҳолар истилоҳидаги суннат амал даражасида кўрмаганлар. Бироқ, кўпчилик уни мустаҳаб деган.
142 - عَنْ عَبَّادِ بْنِ تَمِيمٍ، عَنْ عَمِّهِ، قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمُصَلَّى، فَاسْتَسْقَى وَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، وَقَلَبَ رِدَاءَهُ وَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ.
[خ 1005، م 894، ت 556، س 1505، د 1161، جه 1267].
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётликларида қуёш тутилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга чиқдилар. Туриб, такбир (таҳрима) айтдилар. Одамлар ортларига саф тортишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам узоқ қироат қилдилар. Кейин такбир айтиб, узоқ рукуъ қилдилар. Кейин бошларини кўтариб, «CамиъАллоҳу лиман ҳамидаҳ, Роббанаа ва лакал‑ҳамд», дедилар‑да, сўнг туриб, узоқ қироат қилдилар. Бу аввалги қироатдан озроқ эди. Кейин такбир айтиб, узоқ рукуъ қилдилар. Бу аввалги рукуъдан озроқ эди. Кейин: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, Роббанаа ва лакал‑ҳамд» деб, сўнг сажда қилдилар – Абу Тоҳир «сўнг сажда қилдилар»ни зикр қилмаган – Сўнгра кейинги ракъатда ҳам худди шундай қилдилар. Ниҳоят, мукаммал тўрт рукуъ ва тўрт сажда қилдилар. Қуёш кўринганда ҳали ўгирилмаган эдилар. Кейин туриб, одамларга хутба қилдилар. Аллоҳга У Зотнинг Ўзига яраша сано айтдилар‑да, сўнг: «Қуёш ва ой Аллоҳнинг оят‑аломатларидандир. Улар бирор кишининг ўлими ёки туғилиши туфайли тутилмайди. Агар уни кўрсангиз, намозга шошинг», дедилар. Яна: «Аллоҳ уни сиздан кушойиш қилмагунча намоз ўқинг», дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мана шу турган еримда сизларга ваъда қилинган барча нарсани кўрдим. Ҳатто сизлар менинг олдинга қадам босганимни – Муродий «олдинлаганимни» деб айтган – кўрганингизда жаннатдан бир шингил олмоқчи бўлган эдим. Сизлар менинг ортга тисарилганимни кўрганингизда эса жаҳаннамнинг ўз‑ўзини парчалаётганини кўрдим. У ерда Ибн Луҳайни кўрдим. Соибаларни жорий қилган ўша эди».
Абу Тоҳирнинг ҳадиси «...намозга шошинг», деган сўзида тугаган. Ундан уёғини зикр қилмаган.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Кусуф – қуёш тутилиши. Кусуф намози – қуёш тутилганда ўқиладиган намоз.
* «Соиба» луғатда «қўйиб юборилган» деган маънони англатади. Жоҳилият даврининг бузуқ одатларидан бири шу эдики, бир киши сафардан келгани, касалдан тузалгани ёки шунга ўхшаш бирор сабаб туфайли бир туяни олиҳалар учун назр қилар эди. Кейин уни миниш, ишлатиш мумкин бўлмай қолар, сувдан, ўт-ўландан тўсилмас эди. Ана шундай туя «соиба» дейилган.
143 - عَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قَالَتْ: خَسَفَتِ الشَّمْسُ فِي حَيَاةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَخَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمَسْجِدِ، فَقَامَ وَكَبَّرَ وَصَفَّ النَّاسُ وَرَاءَهُ، فَاقْتَرَأَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قِرَاءَةً طَوِيلَةً، ثُمَّ كَبَّرَ فَرَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلًا، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ». ثُمَّ قَامَ فَاقْتَرَأَ قِرَاءَةً طَوِيلَةً، هِيَ أَدْنَى مِنَ الْقِرَاءَةِ الْأُولَى، ثُمَّ كَبَّرَ فَرَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلًا، هُوَ أَدْنَى مِنَ الرُّكُوعِ الْأَوَّلِ، ثُمَّ قَالَ: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ». ثُمَّ سَجَدَ - وَلَمْ يَذْكُرْ أَبُو الطَّاهِرِ: ثُمَّ سَجَدَ - ثُمَّ فَعَلَ فِي الرَّكْعَةِ الْأُخْرَى مِثْلَ ذَلِكَ، حَتَّى اسْتَكْمَلَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، وَأَرْبَعَ سَجَدَاتٍ، وَانْجَلَتِ الشَّمْسُ قَبْلَ أَنْ يَنْصَرِفَ، ثُمَّ قَامَ فَخَطَبَ النَّاسَ، فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللهِ، لَا يَخْسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلَا لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمُوهَا فَافْزَعُوا لِلصَّلَاةِ». وَقَالَ أَيْضًا: «فَصَلُّوا حَتَّى يُفَرِّجَ اللهُ عَنْكُمْ». وَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «رَأَيْتُ فِي مَقَامِي هَذَا كُلَّ شَيْءٍ وُعِدْتُمْ، حَتَّى لَقَدْ رَأَيْتُنِي أُرِيدُ أَنْ آخُذَ قِطْفًا مِنَ الْجَنَّةِ حِينَ رَأَيْتُمُونِي جَعَلْتُ أُقَدِّمُ - وَقَالَ الْمُرَادِيُّ: أَتَقَدَّمُ - وَلَقَدْ رَأَيْتُ جَهَنَّمَ يَحْطِمُ بَعْضُهَا بَعْضًا حِينَ رَأَيْتُمُونِي تَأَخَّرْتُ، وَرَأَيْتُ فِيهَا ابْنَ لُحَيٍّ، وَهُوَ الَّذِي سَيَّبَ السَّوَائِبَ»، وَانْتَهَى حَدِيثُ أَبِي الطَّاهِرِ عِنْدَ قَوْلِهِ: «فَافْزَعُوا لِلصَّلَاةِ». وَلَمْ يَذْكُرْ مَا بَعْدَهُ.
[خ 1044، م 901، ت 561، س 1465، د 1177، جه 1263].
Амрадан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий аёл Оишанинг ҳузурига тиланиб келиб, «Аллоҳ сени қабр азобидан сақласин», дебди.
Оиша айтади: «Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Одамлар қабрда азобланадими?» дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан паноҳ тилайман», дедилар.
Кейинроқ, бир куни эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миниб кетдилар. Кейин қуёш тутилди. Мен аёллар билан масжид ҳужралари оралаб чиқдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловларидан тушиб, ўзлари намоз ўқийдиган жойга келиб, турдилар, одамлар у зотнинг ортларига туришди. Қиёмда узоқ турдилар. Кейин узоқ рукуъ қилдилар. Кейин (бошларини) кўтариб, яна қиёмда узоқ турдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узоқ рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар. Қуёш кўриниб бўлган эди. Шунда у зот: «Дарҳақиқат, мен сизларнинг қабрларда Дажжолнинг фитнасидек фитнага солинаётганингизни кўрдим», дедилар».
Мен Оишанинг «Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дўзах азоби ва қабр азобидан паноҳ тилаётганларини эшитадиган бўлдим», деганини эшитдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
144 - عَنْ عَمْرَةَ؛ أَنَّ يَهُودِيَّةً أَتَتْ عَائِشَةَ تَسْأَلُهَا، فَقَالَتْ: أَعَاذَكِ اللهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، يُعَذَّبُ النَّاسُ فِي الْقُبُورِ؟ قَالَتْ عَمْرَةُ: فَقَالَتْ عَائِشَةُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «عَائِذًا بِاللهِ». ثُمَّ رَكِبَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَاتَ غَدَاةٍ مَرْكَبًا، فَخَسَفَتِ الشَّمْسُ، قَالَتْ عَائِشَةُ: فَخَرَجْتُ فِي نِسْوَةٍ بَيْنَ ظَهْرَيِ الْحُجَرِ فِي الْمَسْجِدِ، فَأَتَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ مَرْكَبِهِ، حَتَّى انْتَهَى إِلَى مُصَلَّاهُ الَّذِي كَانَ يُصَلِّي فِيهِ، فَقَامَ وَقَامَ النَّاسُ وَرَاءَهُ، قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقَامَ قِيَامًا طَوِيلًا، ثُمَّ رَكَعَ، فَرَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلًا، ثُمَّ رَفَعَ، فَقَامَ قِيَامًا طَوِيلًا، وَهُوَ دُونَ الْقِيَامِ الْأَوَّلِ، ثُمَّ رَكَعَ، فَرَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلًا، وَهُوَ دُونَ ذَلِكَ الرُّكُوعِ، ثُمَّ رَفَعَ وَقَدْ تَجَلَّتِ الشَّمْسُ، فَقَالَ: «إِنِّي قَدْ رَأَيْتُكُمْ تُفْتَنُونَ فِي الْقُبُورِ كَفِتْنَةِ الدَّجَّالِ». قَالَتْ عَمْرَةُ: فَسَمِعْتُ عَائِشَةَ تَقُولُ: فَكُنْتُ أَسْمَعُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعْدَ ذَلِكَ، يَتَعَوَّذُ مِنْ عَذَابِ النَّارِ، وَعَذَابِ الْقَبْرِ.
[خ 1044، م 903، ت 561، س 1465، د 1177، جه 1263].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гўдагига ачиниб йиғлаётган аёлнинг олдига келиб, «Аллоҳдан қўрққин, сабр қилгин», дедилар. У: «Менинг мусибатим билан нима ишинг бор?» деди. У зот кетгач, унга: «Бу зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эдилар», дейилди. Уни ўлимга ўхшаш ҳолат тутди. Кейин у зотнинг эшикларига келди. Эшикларида эшикбонлар кўринмади. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен сизни танимабман», деди. У зот: «Сабр биринчи зарбададир» [ёки «... зарбанинг аввалидадир»], дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
145 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَتَى عَلَى امْرَأَةٍ تَبْكِي عَلَى صَبِيٍّ لَهَا، فَقَالَ لَهَا: «اتَّقِي اللهَ وَاصْبِرِي»، فَقَالَتْ: وَمَا تُبَالِي بِمُصِيبَتِي؟! فَلَمَّا ذَهَبَ، قِيلَ لَهَا: إِنَّهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ، فَأَخَذَهَا مِثْلُ الْمَوْتِ، فَأَتَتْ بَابَهُ، فَلَمْ تَجِدْ عَلَى بَابِهِ بَوَّابِينَ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَمْ أَعْرِفْكَ، فَقَالَ: «إِنَّمَا الصَّبْرُ عِنْدَ أَوَّلِ صَدْمَةٍ»، أَوْ قَالَ: «عِنْدَ أَوَّلِ الصَّدْمَةِ».
[خ 1252، م 926، ت 987، س 1869، د 3124، جه 1596].
Самура ибн Жундуб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида жаноза ўқидим, у зот Умму Каъбга жаноза ўқидилар. У нифосли ҳолида вафот этган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга жаноза ўқиганда унинг белининг тўғрисида турдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Маййит эркак киши бўлса, имом унинг кўкрагининг тўғрисида туради.
146 - عَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ، قَالَ: صَلَّيْتُ خَلْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَصَلَّى عَلَى أُمِّ كَعْبٍ، مَاتَتْ وَهِيَ نُفَسَاءُ، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِلصَّلَاةِ عَلَيْهَا وَسَطَهَا.
[خ 332، م 964، ت 1035، س 1976، د 3195، جه 1493].
Омир ибн Рабиъадан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жанозани кўрсангиз, то ўтиб кетгунича ёки қўйилгунича унинг учун тик туринглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
147 - عَنْ عَامِرِ بْنِ رَبِيعَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا رَأَيْتُمُ الْجَنَازَةَ فَقُومُوا لَهَا حَتَّى تُخَلِّفَكُمْ أَوْ تُوضَعَ».
[خ 1307، م 958، ت 1042، س 1915، د 3172، جه 1542].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жанозани тезлатинглар. Агар (маййит) солиҳ бўлса, уни яхшиликка тезроқ олиб борасиз – шундай деган бўлсалар керак – бунинг акси бўлса, ёмонликни елкангиздан (тезроқ) қўясиз».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
148 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَسْرِعُوا بِالْجَنَازَةِ، فَإِنْ تَكُ صَالِحَةً فَخَيْرٌ - لَعَلَّهُ قَالَ - تُقَدِّمُونَهَا عَلَيْهِ، وَإِنْ تَكُنْ غَيْرَ ذَلِكَ، فَشَرٌّ تَضَعُونَهُ عَنْ رِقَابِكُمْ».
[خ 1315، م 944، ت 1015، س 1910، د 3181، جه 1477].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир маййитга жаноза ўқиб, унинг ортидан (дафнга) бормаса, унга бир қийрот. Агар ортидан борса, икки қийрот», дедилар. «Нима у икки қийрот?» дейишди. У зот: «Уларнинг кичиги Уҳудчаликдир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
149 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ صَلَّى عَلَى جَنَازَةٍ وَلَمْ يَتْبَعْهَا فَلَهُ قِيرَاطٌ، فَإِنْ تَبِعَهَا فَلَهُ قِيرَاطَانِ»، قِيلَ: وَمَا الْقِيرَاطَانِ؟ قَالَ: «أَصْغَرُهُمَا مِثْلُ أُحُدٍ».
[خ 47، م 945، ت 1040، س 1994، د 3168، جه 1539].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажоший ўлган куни одамларга унинг вафот этганини хабар қилдилар ва улар билан намозгоҳга чиқиб, тўрт такбир айтдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
150 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَعَى لِلنَّاسِ النَّجَاشِيَ فِي الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، فَخَرَجَ بِهِمْ إِلَى الْمُصَلَّى، وَكَبَّرَ أَرْبَعَ تَكْبِيرَاتٍ.
[خ 1245، م 951، ت 1022، س 1879، د 3204، جه 1534].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳабашистон соҳиби Нажоший ўлган куни унинг ўлими ҳақида бизга хабар қилдилар ва: «Биродарингиз учун мағфират сўранг», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Ибн Шиҳоб айтади: «Менга Саъид ибн Мусаййиб шундай сўзлаб берди: «Абу Ҳурайра менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозгоҳда уларни сафга тизиб, жаноза ўқиганлари ва тўрт такбир айтганларини сўзлаб берди».
151 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّهُ قَالَ: نَعَى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم النَّجَاشِيَ صَاحِبَ الْحَبَشَةِ، فِي الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، فَقَالَ: «اسْتَغْفِرُوا لِأَخِيكُمْ».
[خ 1245، م 951، ت 1022، س 1879، د 3204، جه 1534].
قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: وَحَدَّثَنِي سَعِيدُ بْنُ الْمُسَيِّبِ؛ أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ حَدَّثَهُ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَفَّ بِهِمْ بِالْمُصَلَّى، فَصَلَّى، فَكَبَّرَ عَلَيْهِ أَرْبَعَ تَكْبِيرَاتٍ.
Абдуллоҳ ибн Аббосдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир янги қабрнинг олдига келиб, унинг олдида жаноза ўқидилар. Орқаларида саф тортишди. У зот тўрт такбир айтдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
152 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: انْتَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى قَبْرٍ رَطْبٍ، فَصَلَّى عَلَيْهِ، وَصَفُّوا خَلْفَهُ، وَكَبَّرَ أَرْبَعًا.
[خ 857، م 954، ت 1037، س 2023، د 3196، جه 1530].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учта пахталик саҳулий оқ кийимга кафанландилар. Уларнинг орасида кўйлак ҳам, салла ҳам йўқ эди. Ҳуллага келсак, одамлар у зотни кафанлаш учун сотиб олинган деб гумон қилишган, холос. Хуллас, ҳуллани қўйиб, учта саҳулий* оқ кийимга кафанлашди. Уни Абдуллоҳ ибн Абу Бакр олди ва: «Ўзимга кафанликка олиб қўяман», деди. Кейинчалик: «Агар Аллоҳ азза ва жалла буни Набийсига раво кўрганида, у зотни ўшанга кафанлар эди», деди‑да, уни сотиб, садақа қилиб юборди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Саҳул – Ямандаги мато тўқишда, кийим бўяш ва оҳорлашда машҳур бўлган ўлка.
153 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كُفِّنَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ بِيضٍ سَحُولِيَّةٍ مِنْ كُرْسُفٍ، لَيْسَ فِيهَا قَمِيصٌ وَلَا عِمَامَةٌ، أَمَّا الْحُلَّةُ فَإِنَّمَا شُبِّهَ عَلَى النَّاسِ فِيهَا، أَنَّهَا اشْتُرِيَتْ لَهُ لِيُكَفَّنَ فِيهَا، فَتُرِكَتِ الْحُلَّةُ، وَكُفِّنَ فِي ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ بِيضٍ سَحُولِيَّةٍ، فَأَخَذَهَا عَبْدُ اللهِ بْنُ أَبِي بَكْرٍ، فَقَالَ: لَأَحْبِسَنَّهَا حَتَّى أُكَفِّنَ فِيهَا نَفْسِي، ثُمَّ قَالَ: لَوْ رَضِيَهَا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ لِنَبِيِّهِ لَكَفَّنَهُ فِيهَا، فَبَاعَهَا وَتَصَدَّقَ بِثَمَنِهَا.
[خ 1264، م 941، ت 996، س 1897، د 3151، جه 1469].
Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузуримизга кирдилар, биз у зотнинг қизларини юваётган эдик. «Уни сув ва сидр билан уч ё беш марта, лозим топсангиз, ундан ҳам кўп ювинглар. Охиргисида кофур* [ёки кофур аралашган бирон нарса] қўшинглар. Тугатганингизда менга айтинглар», дедилар. Тугатганимизда у зотни чақирдик. У зот бизга изорларини узатиб, «Танасини мана бунга ўранглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Кофур – мусулмон ўлкаларида кенг ишлатиладиган хушбўй модда бўлиб, маййит ювиладиган сувга қўшилади. Бунда жасад тез қотади, бузилмайди, хушбўйлигида эса инсон ва фаришталарнинг икроми бор.
154 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ، قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَنَحْنُ نَغْسِلُ ابْنَتَهُ، فَقَالَ: «اغْسِلْنَهَا ثَلَاثًا، أَوْ خَمْسًا، أَوْ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ، إِنْ رَأَيْتُنَّ ذَلِكَ، بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَاجْعَلْنَ فِي الْآخِرَةِ كَافُورًا أَوْ شَيْئًا مِنْ كَافُورٍ، فَإِذَا فَرَغْتُنَّ فَآذِنَّنِي»، فَلَمَّا فَرَغْنَا آذَنَّاهُ، فَأَلْقَى إِلَيْنَا حَقْوَهُ، فَقَالَ: «أَشْعِرْنَهَا إِيَّاهُ».
[خ 167، م 939، ت 990، س 1881، د 3142، جه 1459].
Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қизларини ювишга буюра туриб, менга: «Ўнг томонидан, таҳорат ўринларидан бошланглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
155 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَيْثُ أَمَرَهَا أَنْ تَغْسِلَ ابْنَتَهُ قَالَ لَهَا: «ابْدَأْنَ بِمَيَامِنِهَا وَمَوَاضِعِ الْوُضُوءِ مِنْهَا».
[خ 167، م 939، ت 990، س 1881، د 3142، جه 1459].
كِتَابُ الزَّكَاةِ
Закот китоби
156 - عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: أَعْتَقَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي عُذْرَةَ عَبْدًا لَهُ عَنْ دُبُرٍ، فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «أَلَكَ مَالٌ غَيْرُهُ؟» فَقَالَ: لَا، فَقَالَ: «مَنْ يَشْتَرِيهِ مِنِّي؟» فَاشْتَرَاهُ نُعَيْمُ بْنُ عَبْدِ اللهِ الْعَدَوِيُّ بِثَمَانِ مِائَةِ دِرْهَمٍ، فَجَاءَ بِهَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَدَفَعَهَا إِلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «ابْدَأْ بِنَفْسِكَ فَتَصَدَّقْ عَلَيْهَا، فَإِنْ فَضَلَ شَيْءٌ فَلِأَهْلِكَ، فَإِنْ فَضَلَ عَنْ أَهْلِكَ شَيْءٌ فَلِذِي قَرَابَتِكَ، فَإِنْ فَضَلَ عَنْ ذِي قَرَابَتِكَ شَيْءٌ فَهَكَذَا وَهَكَذَا» يَقُولُ: فَبَيْنَ يَدَيْكَ وَعَنْ يَمِينِكَ وَعَنْ شِمَالِكَ.
[خ 2141، م 997، ت 1219، س 4652، د 3955، جه 2512].
«Бану Узралик бир киши бир қулини мудаббар қилиб, озод этди. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб келди. Шунда у зот: «Бундан бошқа мол-мулкинг борми?» дедилар. У: «Йўқ!» деди. У зот: «Буни мендан ким сотиб олади?» дедилар. Уни Нуъайм ибн Абдуллоҳ Адавий саккиз юз дирҳамга сотиб олди ва (пулни) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб келиб, топширди. Кейин у зот: «Аввал ўзингдан бошла, ўзингга садақа қил, агар бирон нарса ортиб қолса, аҳлингга, аҳлингдан ҳам бирон нарса ортиб қолса, қариндошларингга, қариндошларингдан ҳам бирон нарса ортиб қолса, «бундай, бундай», деб ишора қилдилар». Яъни олдингга, ўнгу сўлингга».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Мудаббар – озодлиги хожасининг ўлимига боғлиқ мамлук (қул ва чўри). Хожа қули ёки чўрисига «Мен ўлганимдан кейин озодсан» деса, у ўлиши билан ўша қул ёки чўри озод ҳисобланади, кейин унга ҳеч ким эгалик қила олмайди, хожага эса қул озод қилганнинг савоби бўлади. Ана шундай қул «мудаббар» дейилади.
Изоҳ: «Олдингга, ўнгу сўлингга» дегани атрофингдаги муҳтожларга тарқат деганидир.
157 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ صَدَقَةٌ، وَلَا فِيمَا دُونَ خَمْسِ ذَوْدٍ صَدَقَةٌ، وَلَا فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوَاقٍ صَدَقَةٌ».
[خ 1405، م 979، ت 626، س 2445، د 1558، جه 1793].
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Беш васақдан озда закот йўқ. Беш бош туядан озда закот йўқ. Беш увқиядан озда закот йўқ», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ушбу китобдаги «закот» деб таржима қилинган сўзлар матнда кўпинча «садақа» деб келган. «Садақа» сўзининг маъноси кенг бўлиб, Аллоҳга қурбат ҳосил қилиш ниятида адо этиладиган молиявий ибодатни англатади. Садақа деганда закот, ушр, фитр садақаси, фидя ва назр каби молиявий ибодатлар ҳам тушунилаверади. Шу боис таржимада фақат закот ёки ушр назарда тутилган ўринларда «садақа» сўзи закот деб таржима қилиниб, бошқа ҳолларда аслича қолдирилди.
Васақ – ўлчов бирлиги бўлиб, жумҳур уламоларнинг наздида ҳажмда 165 литр, оғирликда 130,560 кг га тенг. Бир васақ деб туяга юклаш мумкин бўлган энг оғир юкнинг миқдорига айтилган. Бунда туяга бели қийшайиб қоладиган даражада кўп юк ортилмай, балки жониворга жабр бўлмайдиган даражада, унинг сафарда узоқ, давомли юришини эътиборга олган ҳолда юк юкланади. Ана шу юк бир васақ дейилган. Фақиҳлар бир васақнинг 60 соъга тенг эканига иттифоқ қилишган. Увқия – кумуш танга бўлиб, вазни 119 граммга, қиймати эса қирқ дирҳамга тўғри келади. Дирҳам қадимги кумуш танга, вазни 2,975 граммга тенг. Бу ўлчов бирлиги араб тилида вақия деб ҳам келади.
158 - عَنْ أَبي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ قَالَ: كُنَّا نُخْرِجُ زَكَاةَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ أَقِطٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ زَبِيبٍ.
[خ 1505، م 985، ت 673، س 2511، د 1616، جه 1829].
«Фитр закоти учун егуликдан бир соъ ё арпадан бир соъ ёки хурмодан бир соъ ёхуд ақитдан бир соъ ёки майиздан бир соъ берар эдик».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Ақит – сутни қуритиб тайёрланадиган егулик.
159 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي عَبْدِهِ وَلَا فَرَسِهِ صَدَقَةٌ».
[خ 1463، م 982، ت 628، س 2467، د 1594، جه 1812].
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмонга қулидан ҳам, отидан ҳам закот бериш вожиб эмас», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
160 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنْ صَاحِبِ ذَهَبٍ وَلَا فِضَّةٍ، لَا يُؤَدِّي مِنْهَا حَقَّهَا، إِلَّا إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ صُفِّحَتْ لَهُ صَفَائِحُ مِنْ نَارٍ، فَأُحْمِيَ عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ، فَيُكْوَى بِهَا جَنْبُهُ وَجَبِينُهُ وَظَهْرُهُ، كُلَّمَا بَرَدَتْ أُعِيدَتْ لَهُ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ، حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ الْعِبَادِ، فَيَرَى سَبِيلَهُ، إِمَّا إِلَى الْجَنَّةِ وَإِمَّا إِلَى النَّارِ».
قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَالْإِبِلُ؟ قَالَ: «وَلَا صَاحِبُ إِبِلٍ لَا يُؤَدِّي مِنْهَا حَقَّهَا - وَمِنْ حَقِّهَا حَلَبُهَا يَوْمَ وِرْدِهَا - إِلَّا إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ بُطِحَ لَهَا بِقَاعٍ قَرْقَرٍ أَوْفَرَ مَا كَانَتْ، لَا يَفْقِدُ مِنْهَا فَصِيلًا وَاحِدًا، تَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا وَتَعَضُّهُ بِأَفْوَاهِهَا، كُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ أُولَاهَا رُدَّ عَلَيْهِ أُخْرَاهَا، فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ، حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ الْعِبَادِ، فَيَرَى سَبِيلَهُ إِمَّا إِلَى الْجَنَّةِ وَإِمَّا إِلَى النَّارِ».
قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَالْبَقَرُ وَالْغَنَمُ؟ قَالَ: «وَلَا صَاحِبُ بَقَرٍ وَلَا غَنَمٍ، لَا يُؤَدِّي مِنْهَا حَقَّهَا، إِلَّا إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ بُطِحَ لَهَا بِقَاعٍ قَرْقَرٍ، لَا يَفْقِدُ مِنْهَا شَيْئًا، لَيْسَ فِيهَا عَقْصَاءُ وَلَا جَلْحَاءُ وَلَا عَضْبَاءُ، تَنْطَحُهُ بِقُرُونِهَا، وَتَطَؤُهُ بِأَظْلَافِهَا، كُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ أُولَاهَا رُدَّ عَلَيْهِ أُخْرَاهَا، فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ، حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ الْعِبَادِ، فَيَرَى سَبِيلَهُ إِمَّا إِلَى الْجَنَّةِ وَإِمَّا إِلَى النَّارِ».
قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَالْخَيْلُ؟ قَالَ: «الْخَيْلُ ثَلَاثَةٌ: هِيَ لِرَجُلٍ وِزْرٌ، وَهِيَ لِرَجُلٍ سِتْرٌ، وَهِيَ لِرَجُلٍ أَجْرٌ، فَأَمَّا الَّتِي هِيَ لَهُ وِزْرٌ، فَرَجُلٌ رَبَطَهَا رِيَاءً وَفَخْرًا وَنِوَاءً عَلَى أَهْلِ الْإِسْلَامِ، فَهِيَ لَهُ وِزْرٌ، وَأَمَّا الَّتِي هِيَ لَهُ سِتْرٌ، فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ، ثُمَّ لَمْ يَنْسَ حَقَّ اللهِ فِي ظُهُورِهَا وَلَا رِقَابِهَا، فَهِيَ لَهُ سِتْرٌ، وَأَمَّا الَّتِي هِيَ لَهُ أَجْرٌ، فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ، فِي مَرْجٍ وَرَوْضَةٍ، فَمَا أَكَلَتْ مِنْ ذَلِكَ الْمَرْجِ أَوِ الرَّوْضَةِ مِنْ شَيْءٍ، إِلَّا كُتِبَ لَهُ عَدَدَ مَا أَكَلَتْ حَسَنَاتٌ، وَكُتِبَ لَهُ عَدَدَ أَرْوَاثِهَا وَأَبْوَالِهَا حَسَنَاتٌ، وَلَا تَقْطَعُ طِوَلَهَا فَاسْتَنَّتْ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ، إِلَّا كَتَبَ اللهُ لَهُ عَدَدَ آثَارِهَا وَأَرْوَاثِهَا حَسَنَاتٍ، وَلَا مَرَّ بِهَا صَاحِبُهَا عَلَى نَهْرٍ، فَشَرِبَتْ مِنْهُ وَلَا يُرِيدُ أَنْ يَسْقِيَهَا، إِلَّا كَتَبَ اللهُ لَهُ عَدَدَ مَا شَرِبَتْ حَسَنَاتٍ».
قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَالْحُمُرُ؟ قَالَ: «مَا أُنْزِلَ عَلَيَّ فِي الْحُمُرِ شَيْءٌ، إِلَّا هَذِهِ الْآيَةَ الْفَاذَّةُ الْجَامِعَةُ: {فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ}».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қай бир тилло ёки кумуш эгаси унинг ҳаққини адо этмаса, қиёмат куни унинг учун оловли лаппаклар қилиниб, жаҳаннам оловида қиздирилади. Миқдори эллик минг йил бўлган кунда бандаларнинг орасида ҳукм чиқарилиб, у ё жаннат, ё дўзах сари ўз йўлини кўрмагунича улар билан унинг ёнбоши, пешонаси ва орқаси куйдирилаверади. Совиши билан яна қайтарилаверади».
«Эй Аллоҳнинг Расули, туя‑чи?» дейишди.
У зот шундай дедилар: « Қай бир туя эгаси ундан ҳаққини адо қилмаса, – суғорадиган куни уни соғиш ҳам унинг ҳақларидандир – қиёмат куни у кенг, сип-силлиқ ерга юзтубан ташланади. (Туялари) энг етилган ҳолатларида келишади, бирорта бўталоғи ҳам қолмай уни туёқлари билан депсашади, оғизлари билан тишлашади. Миқдори эллик минг йил бўлган кунда бандаларнинг орасида ҳукм чиқарилиб, у ё жаннат, ё дўзахга борадиган йўлини кўрмагунича биринчиси устидан ўтса, охиргиси қайтарилаверади».
«Эй Аллоҳнинг Расули, мол ва қўй‑чи?» дейишди.
У зот шундай дедилар: «Қай бир мол ва қўй эгаси ундан ҳаққини адо қилмаса, қиёмат куни у кенг, сип-силлиқ ерга юзтубан ташланади. (Мол ва қўйидан) бирортаси қолмай уни шохлари билан сузишади, туёқлари билан тепкилашади. Уларнинг орасида қайрилма шохи, тўқоли ва синиқшохи бўлмайди. Миқдори эллик минг йил бўлган кунда бандаларнинг орасида ҳукм чиқарилиб, у ё жаннат, ё дўзахга борадиган йўлини кўрмагунича биринчиси устидан ўтса, охиргиси қайтарилаверади», дедилар.
«Эй Аллоҳнинг Расули, от-чи?» дейишди.
У зот шундай дедилар: «От уч хил бўлади. От бир киши учун гуноҳ бўлади, бир киши учун тўсиқ бўлади, бир киши учун эса ажр бўлади. У (яъни от) ўзи учун гуноҳ бўладигани уни риё, фахр ва Ислом аҳлига душманлик учун боғлаган киши бўлиб, у унинг учун гуноҳдир. Тўсиқ бўладигани эса уни Аллоҳ йўлида боғлаган, унинг бели ва гарданидаги Аллоҳнинг ҳаққини унутмаган киши бўлиб, у унинг учун тўсиқдир. Ажр бўладиганига келсак, уни Ислом аҳли учун яйлов ёки ўтлоққа боғлаган киши бўлиб, у ўша яйлов ва ўтлоқдан ер экан, қанча еса, унга шунча ҳасанот ёзилади. Унга унинг тезак ва пешоблари миқдорича ҳасанот ёзилади. Арқонини узиб, бир‑икки қир ошиб, ўйноқлаб кетса, излари ва тезаклари сонича унга ҳасанот ёзилади. Эгаси уни бир дарё олдидан олиб ўтаётиб, уни суғормоқчи бўлмаса ҳам, у ундан ичса, ичгани миқдорича унга ҳасанот ёзилади».
«Эй Аллоҳнинг Расули, эшаклар‑чи?» дейишди.
У зот шундай дедилар: «Менга эшаклар ҳақида мана бу нодир, қамровли оятдан бошқа нарса нозил қилинмаган: «Бас, ким зарра оғирлигича яхшилик қилса, уни кўради. Ким зарра оғирлигича ёмонлик қилса, уни кўради». (Залзала сураси, 7–8 оятлар.)
Изоҳ: Бу ерда «боғлаш» деганда отни сақлаш, боқиш тушунилади. Аллоҳ таолонинг отнинг гарданидаги ҳаққи нисобга етганида закотини беришдир. Белидаги ҳаққи эса унга ортиқча юк ортиб, жабр қилмаслик ҳамда уни Аллоҳ рози бўладиган ишларга минишдир.
161 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرَضَ زَكَاةَ الْفِطْرِ مِنْ رَمَضَانَ عَلَى النَّاسِ: صَاعًا مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ، عَلَى كُلِّ حُرٍّ أَوْ عَبْدٍ، ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى مِنَ الْمُسْلِمِينَ.
[خ 1503، م 984، ت 675، س 2500، د 1611، جه 1826].
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга Рамазондаги фитр закотини ҳуру қул, эркагу аёл мусулмонлар учун бир соъ хурмо ёки бир соъ арпа миқдорида фарз қилдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
162. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фитр закотини одамлар намозга чиқишидан олдин адо этишни буюрдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
162 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَمَرَ بِزَكَاةِ الْفِطْرِ أَنْ تُؤَدَّى قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَى الصَّلَاةِ.
[خ 1503، م 986، ت 675، س 2500، د 1610، جه 1826].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аёл киши уйидаги егуликдан зиён келтирмаган ҳолда инфоқ қилса, унга инфоқ қилгани учун ўз ажри бор, эрига эса касб қилгани учун ўз ажри бор, хазинабонга ҳам ўшанча. Улар бирбирининг ажрини камайтирмайди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
163 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْفَقَتِ الْمَرْأَةُ مِنْ طَعَامِ بَيْتِهَا غَيْرَ مُفْسِدَةٍ، كَانَ لَهَا أَجْرُهَا بِمَا أَنْفَقَتْ، وَلِزَوْجِهَا أَجْرُهُ بِمَا كَسَبَ، وَلِلْخَازِنِ مِثْلُ ذَلِكَ، لَا يَنْقُصُ بَعْضُهُمْ أَجْرَ بَعْضٍ شَيْئًا».
[خ 1425، م 1024، ت 671، س 2539، د 1685، جه 2294].
Ҳамза ибн Амр Асламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули! Сафарда рўза тутишга ўзимда қувват топаман, (рўза тутсам,) бу менга гуноҳ бўлмайдими?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу Аллоҳдан бир рухсатдир. Ким уни олса, яхши. Лекин ким рўза тутишни истаса, унга гуноҳ йўқ», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
164 - عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَمْرٍو الْأَسْلَمِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَجِدُ بِي قُوَّةً عَلَى الصِّيَامِ فِي السَّفَرِ، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هِيَ رُخْصَةٌ مِنَ اللهِ، فَمَنْ أَخَذَ بِهَا، فَحَسَنٌ، وَمَنْ أَحَبَّ أَنْ يَصُومَ، فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ».
[خ 1942، م 1121، ت 711، س 2304، د 2402، جه 1662].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазондан бир‑икки кун олдиндан рўза тутиб олманглар. Лекин бир кишининг тутиб юрган бирор рўзаси бўлса, уни тутаверсин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
165 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَقَدَّمُوا رَمَضَانَ بِصَوْمِ يَوْمٍ وَلَا يَوْمَيْنِ، إِلَّا رَجُلٌ كَانَ يَصُومُ صَوْمًا، فَلْيَصُمْهُ».
[خ 1914، م 1082، ت 684، س 2172، د 2335، جه 1650].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рўза қалқондир», дедилар.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
166 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الصِّيَامُ جُنَّةٌ».
[خ 1894، م 1151، ت 764، س 2213، د 2363، جه 1638].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ азза ва жалла: «Одам боласининг ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза Мен учундир. Унинг учун мукофотни Ўзим бераман», деди. Рўза қалқондир. Бирортангиз рўза тутган бўлса, ўша куни уят сўз гапирмасин, бақир-чақир қилмасин. Агар кимдир у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса, «Мен рўзадорман», десин. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, рўзадорнинг оғзининг ҳиди қиёмат куни Аллоҳнинг наздида мушкнинг ҳидидан хушбўйроқдир. Рўзадор қувонадиган икки қувонч бор: оғиз очганда оғиз очганига қувонади, Роббига етишганда тутган рўзасига қувонади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
167 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلَّا الصِّيَامَ، فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَالصِّيَامُ جُنَّةٌ، فَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ، فَلَا يَرْفُثْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَسْخَبْ، فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ، فَلْيَقُلْ: إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ، وَلِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ يَفْرَحُهُمَا، إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ بِفِطْرِهِ، وَإِذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ».
[خ 1894، م 1151، ت 764، س 2213، د 2363، جه 1638].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Онам вафот этди, зиммасида бир ойлик рўза бор эди», деди. Шунда у зот: «Айтгинчи, агар унинг зиммасида қарз бўлганида сен уни ўтармидинг?» дедилар. У: «Ҳа», деди. У зот: «Аллоҳнинг қарзи ўташга ҳақлироқдир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
168 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَهُ عَنْهُمَا، أَنَّ امْرَأَةً أَتَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: إِنَّ أُمِّي مَاتَتْ وَعَلَيْهَا صَوْمُ شَهْرٍ، فَقَالَ: «أَرَأَيْتِ لَوْ كَانَ عَلَيْهَا دَيْنٌ أَكُنْتِ تَقْضِينَهُ؟» قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ: «فَدَيْنُ اللهِ أَحَقُّ بِالْقَضَاءِ».
[خ 1953، م 1148، ت 716، س 3816، د 3307، جه 1758].
«Мен йил бўйи рўза тутиб, ҳар кеча Қуръонни ўқиб чиқар эдим. Ё мени Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтишибди, ёки ўзлари менга одам юбордилар, хуллас у зотнинг ҳузурларига бордим. У зот менга шундай дедилар: «Менга хабар қилинишича, сен йил бўйи рўза тутиб, ҳар кеча Қуръонни ўқиб чиқар эмишсан?». Мен: «Шундай, эй Аллоҳнинг Набийси! Лекин буни фақат яхши ният билан қилдим», дедим. У зот: «Ҳар ойда уч кун рўза тутсанг ҳам етарди», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Набийси! Ундан ортиғига ҳам тоқатим етади», дедим. У зот: «Ахир хотинингнинг ҳам сенда ҳаққи бор, зиёратчингнинг ҳам сенда ҳаққи бор, жисмингнинг ҳам сенда ҳаққи бор. Сен Аллоҳнинг Набийси Довуднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – рўзасини тут, чунки у одамларнинг энг обиди эди», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Набийси! Довуднинг рўзаси қандай эди?» дедим. У зот: «У бир кун рўза тутиб, бир кун оғиз очиқ бўлар эди», дедилар. У зот: «Қуръонни ҳар ойда бир ўқиб чиқ», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Набийси! Ундан ортиғига ҳам тоқатим етади», дедим. У зот: «Унда ҳар йигирма кунда ўқиб чиқ», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Набийси! Ундан ортиғига ҳам тоқатим етади», дедим. «Унда ҳар ўн кунда ўқиб чиқ», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Набийси! Ундан ортиғига ҳам тоқатим етади», дедим. У зот: «Унда уни ҳар етти кунда ўқиб чиқ, лекин бундан зиёда қилма, чунки хотинингнинг ҳам сенда ҳаққи бор, зиёратчингнинг ҳам сенда ҳаққи бор, жисмингнинг ҳам сенда ҳаққи бор», дедилар». Абдуллоҳ: «Мен қаттиқ туриб олган эдим, менга яна ҳам қаттиқлаштирилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳтимол умринг узоқ бўлишини билмассан, дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга айтган нарсалари бўлди. Ёшим улғайгач, қани эди Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рухсатларини қабул қилсам экан, деб орзу қилдим», дедилар.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
169 - عَبْدُ اللهِ بْنُ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، قَالَ: كُنْتُ أَصُومُ الدَّهْرَ وَأَقْرَأُ الْقُرْآنَ كُلَّ لَيْلَةٍ، قَالَ: فَإِمَّا ذُكِرْتُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَإِمَّا أَرْسَلَ إِلَيَّ فَأَتَيْتُهُ، فَقَالَ لِي: «أَلَمْ أُخْبَرْ أَنَّكَ تَصُومُ الدَّهْرَ وَتَقْرَأُ الْقُرْآنَ كُلَّ لَيْلَةٍ؟» فَقُلْتُ: بَلَى، يَا نَبِيَّ اللهِ، وَلَمْ أُرِدْ بِذَلِكَ إِلَّا الْخَيْرَ، قَالَ: «فَإِنَّ بِحَسْبِكَ أَنْ تَصُومَ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ»، قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: «فَإِنَّ لِزَوْجِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِزَوْرِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِجَسَدِكَ عَلَيْكَ حَقًّا»، قَالَ: «فَصُمْ صَوْمَ دَاوُدَ نَبِيِّ اللهِ - صلى الله عليه وسلم -، فَإِنَّهُ كَانَ أَعْبَدَ النَّاسِ»، قَالَ: قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، وَمَا صَوْمُ دَاوُدَ؟ قَالَ: «كَانَ يَصُومُ يَوْمًا وَيُفْطِرُ يَوْمًا»، قَالَ: «وَاقْرَأِ الْقُرْآنَ فِي كُلِّ شَهْرٍ»، قَالَ: قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: «فَاقْرَأْهُ فِي كُلِّ عِشْرِينَ»، قَالَ: قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: «فَاقْرَأْهُ فِي كُلِّ عَشْرٍ»، قَالَ: قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: «فَاقْرَأْهُ فِي كُلِّ سَبْعٍ، وَلَا تَزِدْ عَلَى ذَلِكَ، فَإِنَّ لِزَوْجِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِزَوْرِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِجَسَدِكَ عَلَيْكَ حَقًّا»، قَالَ: فَشَدَّدْتُ، فَشُدِّدَ عَلَيَّ. قَالَ: وَقَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّكَ لَا تَدْرِي لَعَلَّكَ يَطُولُ بِكَ عُمْرٌ». قَالَ: فَصِرْتُ إِلَى الَّذِي قَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا كَبِرْتُ وَدِدْتُ أَنِّي كُنْتُ قَبِلْتُ رُخْصَةَ نَبِيِّ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
[خ 1131، م 1159، ت 770، س 1630، د 1388، جه 1331].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ҳамза ибн Амр Асламий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сафарда рўза тутиш ҳақида сўради. Шунда у зот: «Хоҳласанг рўза тут, хоҳласанг оғиз очиқ бўл», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
170 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أَنَّهَا قَالَتْ: سَأَلَ حَمْزَةُ بْنُ عَمْرٍو الْأَسْلَمِيُّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الصِّيَامِ فِي السَّفَرِ؟ فَقَالَ: «إِنْ شِئْتَ فَصُمْ، وَإِنْ شِئْتَ فَأَفْطِرْ».
[خ 1942، م 1121، ت 711، س 2304، د 2402، جه 1662].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Рaмaзoндан зиммамда рўзa қoлгaн бўлaрди. Мeн Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам туфайли [ёки Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн] машғул бўлиб унинг қазосини шaъбoндaгинa ўтай олардим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
171 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، تَقُولُ: كَانَ يَكُونُ عَلَيَّ الصَّوْمُ مِنْ رَمَضَانَ، فَمَا أَسْتَطِيعُ أَنْ أَقْضِيَهُ إِلَّا فِي شَعْبَانَ، الشُّغْلُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، أَوْ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
[خ 1950، م 1146، ت 783، س 2178، د 2399، جه 1669].
Абдуллоҳ ибн Шақиқдан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳога: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазондан бошқа бирор ойни рўза тутиб ўтказармидилар?» дедим. У: «Аллоҳга қасамки, то вафот қилгунларича Рамазондан бошқа бирор ойни тўлиқ рўзада ҳам ўтказмаганлар, бирор ой тўлиқ оғиз очиқ ҳам юрмаганлар, оз бўлса ҳам тутганлар», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
172 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ شَقِيقٍ، قَالَ: قُلْتُ لِعَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: هَلْ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَصُومُ شَهْرًا مَعْلُومًا سِوَى رَمَضَانَ؟ قَالَتْ: وَاللهِ، إِنْ صَامَ شَهْرًا مَعْلُومًا سِوَى رَمَضَانَ، حَتَّى مَضَى لِوَجْهِهِ، وَلَا أَفْطَرَهُ حَتَّى يُصِيبَ مِنْهُ.
[خ 1969، م 1156، ت 445، س 1315، د 56، جه 1191].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам то Аллоҳ азза ва жалла у зотни вафот этдиргунича Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирганлар. Сўнгра, у зотдан кейин завжалари эътикоф ўтиришди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
173 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ، حَتَّى تَوَفَّاهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ.
[خ 2033، م 1172، ت 791، س 709، د 2464، جه 1771].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирмоқчи бўлсалар, бомдодни ўқиб, кейин эътикоф жойларига кириб кетардилар. У зот буюрдилар, чодирлари тикилди. У зот Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирмоқчи эдилар. Зайнаб ҳам буюрди, унга ҳам чодир тикилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа завжалари ҳам ўзларига чодир тикдиришди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдод намозини ўқиб бўлиб қарасалар, бир нечта чодирлар турибди. «(Бу билан) яхшиликни кўзладиларингми?» дедилар. Буюрдилар, уларнинг чодирлари олиб ташланди. У зот Рамазондаги эътикофни тарк этдилар. Сўнг шавволнинг биринчи ўн кунлигида эътикоф ўтирдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
174 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَرَادَ أَنْ يَعْتَكِفَ صَلَّى الْفَجْرَ، ثُمَّ دَخَلَ مُعْتَكَفَهُ، وَإِنَّهُ أَمَرَ بِخِبَائِهِ فَضُرِبَ، أَرَادَ الِاعْتِكَافَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ، فَأَمَرَتْ زَيْنَبُ بِخِبَائِهَا، فَضُرِبَ، وَأَمَرَ غَيْرُهَا مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِخِبَائِهِ فَضُرِبَ، فَلَمَّا صَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْفَجْرَ، نَظَرَ، فَإِذَا الْأَخْبِيَةُ فَقَالَ: «آلْبِرَّ تُرِدْنَ؟» فَأَمَرَ بِخِبَائِهِ فَقُوِّضَ، وَتَرَكَ الِاعْتِكَافَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ، حَتَّى اعْتَكَفَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَّلِ مِنْ شَوَّالٍ.
[خ 2033، م 1173، ت 791، س 709، د 2464، جه 1771].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (сўнгги) ўн кунлик кирганда тунлари қоим бўлар, аҳлларини уйғотар, жидду жаҳд қилиб, белбоғни маҳкам боғлар эдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
175 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ، أَحْيَا اللَّيْلَ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ، وَجَدَّ وَشَدَّ الْمِئْزَرَ.
[خ 2024، م 1174، ت 796، س 1639، د 1387، جه 1767].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам охирги ўнликда шундай жиддужаҳд қилар эдиларки, бошқаларида бундай қилмас эдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
176 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَجْتَهِدُ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مَا لَا يَجْتَهِدُ فِي غَيْرِهِ.
[خ 2024، م 1175، ت 796، س 1639، د 1376، جه 1767].
Ҳишом отасидан сўзлаб берди:
«Усомадан сўрашди, бунга ўзим гувоҳман [ёки «Усома ибн Зайддан сўрадим», деган]. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни Арафотдан мингаштириб олган эдилар. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Арафотдан тушиб келган пайтлари қандай юрар эдилар?» дедим. У: «(Туяни) лўкиллатиб юрардилар, очиқлик чиқса, йўрттирардилар», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
177 - قِيلَ لأُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَرْدَفَهُ مِنْ عَرَفَاتٍ، قُلْتُ: كَيْفَ كَانَ يَسِيرُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَةَ؟ قَالَ: كَانَ يَسِيرُ الْعَنَقَ، فَإِذَا وَجَدَ فَجْوَةً نَصَّ.
[خ 1666، م 1286، ت 2271، س 3023، د 1923، جه 3017].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаж ва умрага талбия айтаётганларини эшитганман», деди.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
178 - عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه، قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُلَبِّي بِالْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ جَمِيعًا.
[خ 1551، م 1232، ت 821، س 2729، د 1795، جه 2968].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Абу Талҳа иккимиз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан келдик. Сафийя у зотнинг туяларига мингашиб олган эди. Мадина сарҳадига етганимизда у зот: «Аайибууна, тааибууна, ъаабидууна, лироббинаа ҳаамидуун», дедилар. Мадинага кириб келгунча тинмай шуни айтавердилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
179 - قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: أَقْبَلْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَنَا وَأَبُو طَلْحَةَ، وَصَفِيَّةُ رَدِيفَتُهُ عَلَى نَاقَتِهِ، حَتَّى إِذَا كُنَّا بِظَهْرِ الْمَدِينَةِ، قَالَ: «آيِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ»، فَلَمْ يَزَلْ يَقُولُ ذَلِكَ، حَتَّى قَدِمْنَا الْمَدِينَةَ».
[خ 371، م 1345، ت 1095، س 547، د 2054، جه 1908].
Анас ибн Моликдан ривот қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фатҳ йили Маккага бошларида дубулға билан кирдилар. Уни ечганларида, бир киши келиб, «Ибн Хатал каъбапўшга осилиб олибди», деди. Шунда у зот: «Уни қатл қилинглар», дедилар», деб айтиб берганми?» дедим. Молик: «Ҳа», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Бу ривоятдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Макка фатҳида Ҳарам ҳудудига эҳромсиз, жанг кийимида кирганлари англашилади. Саҳобалар ҳам эҳром боғлашмаган эди. Жанг бўлиши эҳтимоли юқори бўлгани учун шундай қилинган.
Шофеъий мазҳабида ушбу ҳадисни далил қилиб, Маккаи Мукаррамага эҳромсиз кириш мумкин, дейилган. Ҳанафий мазҳаби ва жумҳур уламоларнинг наздида эса Маккага эҳромсиз кириш мумкин эмас. Улар ҳам ўз сўзларига бир қанча далилларни келтирадилар. Жумладан, Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу: «Маккага бирор тожир, бирор ҳожатталаб эҳромсиз кира олмайди», деган. Макка фатҳида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг эҳромсиз киришлари вазиятга хос ҳолат бўлган.
Ибн Хатал аввал мусулмон бўлган. Бир куни Набий алайҳиссалом уни бир ансорий билан бирга закот тўплашга юборганлар. Бироқ Ибн Хатал йўлда ансорий шеригини ўлдириб, ўзи мушрик бўлиб кетган. Шунинг учун Набий алайҳиссалом Макка фатҳида уни қатл қилишни буюрганлар. У эса ҳийла йўлини тутиб, жонини сақлаш учун Каъбапўшга осилиб олади. Аммо вазият тақозосига кўра истисно равишда ҳукм ижро қилинади. Буни айрим уламолар маълум жиноятга қўл урган кишилар ҳарам ҳудудида бўлса ҳам жазоланишига далил қилса, бошқалар бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга вақтинчалик берилган, ўша соатга хос ҳукм дейдилар.
180 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ مَكَّةَ عَامَ الْفَتْحِ، وَعَلَى رَأْسِهِ مِغْفَرٌ، فَلَمَّا نَزَعَهُ جَاءَهُ رَجُلٌ، فَقَالَ: ابْنُ خَطَلٍ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْكَعْبَةِ، فَقَالَ: «اقْتُلُوهُ؟»، فَقَالَ مَالِكٌ: نَعَمْ.
[خ 1846، م 1357، ت 1693، س 2867، د 2685، جه 2805].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Талҳага: «Ғуломларингдан бирортасини топ, менга хизмат қилсин», дедилар. Шунда Абу Талҳа мени орқасига мингаштириб олиб чиқди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар гал тўхтаганларида хизмат қилиб турдим... Ниҳоят, Уҳуд кўринганда: «Бу шундай тоғки, у бизни севади, биз ҳам уни севамиз», дедилар. Мадинага кўзлари тушиши билан, «Аллоҳим, мен бунинг икки тоғи орасини худди Иброҳим Маккани ҳарам қилганидек ҳарам қиламан. Аллоҳим, уларнинг мудди ва соъига* баракот бергин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3,330 литр, оғирликда 3,250 килограммга, бир мудд эса ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 0,8125 килограммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса соъ ҳажмда 2,750 литр, оғирликда 2,040 килограммга, мудд эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 1,020 килограммга тўғри келади.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу дуолари – Макканинг тош-тарозисига барака тилаганларидир.
181 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِأَبِي طَلْحَةَ: «الْتَمِسْ لِي غُلَامًا مِنْ غِلْمَانِكُمْ يَخْدُمُنِي»، فَخَرَجَ بِي أَبُو طَلْحَةَ يُرْدِفُنِي وَرَاءَهُ، فَكُنْتُ أَخْدُمُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كُلَّمَا نَزَلَ، وَقَالَ فِي الْحَدِيثِ: ثُمَّ أَقْبَلَ حَتَّى إِذَا بَدَا لَهُ أُحُدٌ، قَالَ: «هَذَا جَبَلٌ يُحِبُّنَا وَنُحِبُّهُ»، فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَى الْمَدِينَةِ، قَالَ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أُحَرِّمُ مَا بَيْنَ جَبَلَيْهَا مِثْلَ مَا حَرَّمَ بِهِ إِبْرَاهِيمُ مَكَّةَ، اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِي مُدِّهِمْ وَصَاعِهِمْ».
[خ 371، م 1365، ت 1095، س 547، د 2054، جه 1908].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, уларнинг ўлчовларига барака бергин, соъларига барака бергин ва муддларига барака бергин!» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
182 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِي مِكْيَالِهِمْ، وَبَارِكْ لَهُمْ فِي صَاعِهِمْ، وَبَارِكْ لَهُمْ فِي مُدِّهِمْ».
[خ 371، م 1365، ت 1095، س 547، د 2054، جه 1908].
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Биз – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари – фақат ҳажга деб эҳром боғладик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам зулҳижжа ойидан тўрт кун ўтганда келиб, бизларни эҳромдан чиқишга буюрдилар. У зот: «Эҳромдан чиқинглар, аёлларга яқинлик қилаверинглар», дедилар – Ато: «Буни уларга шарт қилмадилар, ҳалол қилдилар, холос», дейди – Биз: «Арафагача беш кун бор, холос. Бизни аёлларимизга қўшилиб, закаримиздан маний томганча келишга буюрдилар‑ку», дедик. – Жобир қўли билан ишора қилди. Унинг қўлини қимирлатиб ишора қилгани ҳамон кўз ўнгимда – Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам орамизда туриб: «Сизларнинг Аллоҳга энг кўп тақво қиладиганингиз, энг ростгўйингиз ва энг эзгуингиз эканимини биласизлар. Ҳадийим бўлмаганида, сизлар эҳромдан чиққандек эҳромдан чиқардим. Бундай бўлишини билганимда, ҳадий ҳайдаб келмасдим. Эҳромдан чиқинглар», дедилар. Биз эҳромдан чиқдик, эшитдик ва итоат қилдик.
Алий ҳам закот йиғишдан келиб қолди. У зот: «Сен нимага эҳром боғладинг?» дедилар. «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нимага эҳром боғлаган бўлсалар, ўшанга», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Ҳадий атагин-да, эҳромда қолавер», дедилар. Алий у зотга (деб ҳайдаб келган) ҳадийни берди. Суроқа ибн Молик ибн Жуъшум: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу фақат шу йил учунми ёки тоабадми?» деди. У зот: «Тоабад», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
183 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَهْلَلْنَا، أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم، بِالْحَجِّ خَالِصًا وَحْدَهُ، قَالَ عَطَاءٌ: قَالَ جَابِرٌ: فَقَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم صُبْحَ رَابِعَةٍ مَضَتْ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ، فَأَمَرَنَا أَنْ نَحِلَّ، قَالَ عَطَاءٌ: قَالَ: «حِلُّوا وَأَصِيبُوا النِّسَاءَ»، قَالَ عَطَاءٌ: وَلَمْ يَعْزِمْ عَلَيْهِمْ، وَلَكِنْ أَحَلَّهُنَّ لَهُمْ، فَقُلْنَا: لَمَّا لَمْ يَكُنْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ عَرَفَةَ إِلَّا خَمْسٌ، أَمَرَنَا أَنْ نُفْضِيَ إِلَى نِسَائِنَا، فَنَأْتِيَ عرَفَةَ تَقْطُرُ مَذَاكِيرُنَا الْمَنِيَّ، قَالَ: يَقُولُ جَابِرٌ بِيَدِهِ - كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى قَوْلِهِ بِيَدِهِ يُحَرِّكُهَا - قَالَ: فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِينَا، فَقَالَ: «قَدْ عَلِمْتُمْ أَنِّي أَتْقَاكُمْ لِلَّهِ وَأَصْدَقُكُمْ وَأَبَرُّكُمْ، وَلَوْلَا هَدْيِي لَحَلَلْتُ كَمَا تَحِلُّونَ، وَلَوْ اسْتَقْبَلْتُ مِنْ أَمْرِي مَا اسْتَدْبَرْتُ، لَمْ أَسُقِ الْهَدْيَ، فَحِلُّوا»، فَحَلَلْنَا وَسَمِعْنَا وَأَطَعْنَا، قَالَ عَطَاءٌ: قَالَ جَابِرٌ: فَقَدِمَ عَلِيٌّ مِنْ سِعَايَتِهِ، فَقَالَ: «بِمَ أَهْلَلْتَ؟» قَالَ: بِمَا أَهَلَّ بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «فَأَهْدِ وَامْكُثْ حَرَامًا»، قَالَ: وَأَهْدَى لَهُ عَلِيٌّ هَدْيًا، فَقَالَ سُرَاقَةُ بْنُ مَالِكِ بْنِ جُعْشُمٍ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلِعَامِنَا هَذَا أَمْ لِأَبَدٍ؟ فَقَالَ: «لِأَبَدٍ».
[خ 1516، م 1216، ت 817، س 291، د 1787، جه 2913].
Жаъфар ибн Муҳаммад отасидан ривоят қилади:
«Жобир ибн Абдуллоҳнинг ҳузурига кирдик. У ҳар бири кишининг кимлигини сўрай бошлади, ниҳоят навбат менга етиб келди. «Мен Муҳаммад ибн Алий ибн Ҳусайнман», дедим. У қўлини бошимга узатиб, тепа тугмамни ечди. Кейин пастки тугмамни ҳам ечиб, кафтини икки кўкрагимнинг ўртасига қўйди.* У пайтда мен ёш йигитча эдим. У: «Хуш келибсан, эй биродаримнинг ўғли! Хоҳлаган нарсангни сўра», деди. Мен ундан сўрадим. У аъмо эди. Намоз вақти бўлиб қолди. У бир тўқилган кийимга ўранган ҳолда ўрнидан турди. Уни елкасига ёпса, калталигидан этаги кўтарилиб кетар эди. Ридоси эса ёнида, сепояда* эди. У бизга намоз ўқиб берди. Мен: «Р